Totalitarismoaren psikologia: teknokraziaren ‘ingeniaritza sozialaren zientzia’

Dr. Joseph Mercola doktorearen ingelesezko podcastaren itzulpen zati bat da hau,
Trikooban transkribatuta gazteleraz osorik 2022ko uztailaren 4an.

Mattias Desmet irakasleak, psikologo belgikarrak eta estatistika-masterra duenak, mundu-mailako aintzatespena lortu zuen 2021. urtearen amaieran, «masa-sorrera» edo «formazio kolektiboa» kontzeptua aurkeztu zuenean, covid-aren pandemiari eta haren aurkako neurriei buruz ikusten ari ginen portaera zentzugabearen eta irrazionalaren azalpen gisa.

Halaber, ohartarazi zuen masa-sorrerak totalitarismoa eragiten duela, eta hori da bere liburu berriaren gaia: Totalitarismoaren psikologia (The Psychology of Totalitarism).

Robert Malone doktoreak ezagun egin zuen Desmeten lana, eta Joe Roganen podcast-ean agertu zenean 50 milioi lagun inguruk ikusi zuten.

Baina «masa-sorrera» bilaketa-terminoak arrakasta handia lortu zuenean, Googlek bilaketa-motorraren emaitzak manipulatuz erantzun zuen, Desmet gaitzesteko saiakeran eta bilaketa-emaitzetan jendeari lan horren garrantzia baztertzeko informazioa erakusteko.

Garai hauetako psikologia ulertzea funtsezkoa da

Esaten dutenez, historiatik ikasteari uko egiten diotenek hura errepikatzeko zoria dute, eta honek bereziki egokia dirudi gaur egun; izan ere, Desmet-ek azaltzen duenez, ez badugu ulertzen nola sortzen masa-sorrera edo formazio kolektiboa (hemendik aurrera bigarren terminoa erabiliko dugu itzulpenean) eta zertara eramaten gaituen, ezin dugu saihestu. Nola iritsi zen Desmet formazio kolektiboaren prozesuan geundela ondorioztatzera? Honela azaltzen du:

«Koronabirusaren krisiaren hasieran, 2020ko otsailean, birusaren heriotza-tasei, infekzioaren hilgarritasunari, hilgarritasun-kasuei eta abarri buruzko estatistikak aztertzen hasi nintzen, eta, berehala pentsatu nuen —eta nirekin batera, mundu mailako ospea duten zenbait estatistikarik, hala nola Stanfordeko John Ioannidis-ek, —adibidez—, erabilitako estatistikek eta eredu matematikoek neurriz kanpo baloratzen zutela birusaren arriskua.

Berehala, iritzi-artikulu bat idatzi nuen, eta jendeari akats batzuen berri ematen saiatu nintzen. Baina laster konturatu nintzen jendeak ez zuela ezer jakin nahi. Erabiltzen ziren estatistiken mailan akats nabarmenenak ere ikusiko ez balituzte bezala zen. Jendea ez zen ikusteko gai, horixe besterik ez».

Jendea ez zen ikusteko gai. Formazio kolektiboaren ezaugarri nabarmenena da jendea erabat itsututa egotea sinesten duen narratibaren aurka doan ororen aurrean

Esperientzia goiztiar hau dela-eta, gizartean jokoan dauden mekanismo psikologikoetan arreta jartzea erabaki zuen, eta ikusten ari ginena benetan maila handiko formazio kolektiboaren prozesuaren ondorioak zirelako uste osoa izan zuen, joera psikologiko horren ezaugarri nabarmenena delako jendea erabat itsututa egotea sinesten duen narratibaren aurka doan ororen
aurrean.

Funtsean, ez dira gai beren sinesmenetatik urruntzeko, eta, beraz, ezin dituzte datu berriak asimilatu edo ebaluatu. Desmetek honela jarraitzen du:

«Beste ezaugarri berezi bat da formazio kolektiboaren prozesu honen ondorioz, jendea prest dagoela haientzat garrantzitsua den guztia errotik sakrifikatzeko, baita haien osasuna, aberastasuna, seme-alaben osasuna eta seme-alaben etorkizuna ere.

Norbait formazio kolektiboaren prozesu baten atzaparretan dagoenean, erabat prest dago norbanako gisa duen interes guztia sakrifikatzeko. Hirugarren ezaugarri bat da, batzuk bakarrik aipatzearren, jendea formazio kolektiboaren prozesu baten atzaparretan dagoenean, narratiba irensten ez duen edo jarraitzen ez duen jendearekiko ankerkeriarako joera erakusten duela. Betebehar etikoa balitz bezala egiten dute.

Azkenean, estigmatizazioaren joera izango dute lehenik, eta, ondoren, masen korronteari jarraitzen ez dioten pertsonak eliminatu eta suntsitzearena.

Formazio kolektiboaren prozesu honen ondorioz, jendea prest dago haientzat garrantzitsua den guztia errotik sakrifikatzeko, baita haien osasuna, aberastasuna, seme-alaben osasuna eta seme-alaben etorkizuna ere

Mattias Desmet

Eta horregatik da hain garrantzitsua martxan dauden mekanismo psikologikoak ulertzea; izan ere, ulertzen badituzu, saihestu egin dezakezu formazio kolektiboa hain sakona izatea, jendea puntu kritiko horretara iristea, non benetan erabat sinetsita dagoen harekin ados ez dauden guztiak suntsitu behar dituela.

Beraz, oso garrantzitsua da mekanismoa ulertzea. Ulertzen baduzu, ziurta dezakezu jendetzak, masak, lehenengo bere burua suntsituko duela, edo ahitu egingo dela, harekin ados ez dauden pertsonak suntsitzen hasi baino lehen.

Beraz, oso garrantzitsua da, eta hori deskribatzen du nire liburuak: nola sortzen den masa bat, jendetza bat gizarte batean, zer baldintzatan sortzen den, zein diren masa-sorreraren prozesuaren mekanismoak eta zer egin daitekeen horri dagokionez. Hau oso garrantzitsua da. Hasieratik aipatuko dut.

Oro har, ezinezkoa da masak esnatzea. Gizarte batean formazio kolektiboaren prozesu bat sortzen denean, oso zaila da masak esnatzea. Baina egitea oso garrantzitsua da, zeren eta saihestu baitaiteke masak eta euren liderrek, hain fanatikoki sinestean beren narratiba, haiekin ados ez dagoen jendea suntsitzen hastea».

eskandaluzkoa eta gorrotagarria izan zen jendeak erabili zuen krudelkeria adostasuna behartzen saiatzeko

Hain zuzen, covid-aren narratiba irrazionalaren sorginkerian erori ez ginenontzat, eskandaluzkoa eta gorrotagarria izan zen buruzagi politikoek, komunikabideek eta, oro har, jendeak erabili zuen krudelkeria adostasuna behartzen saiatzeko. Pertsona asko fisikoki erasotu zuten, eta batzuk hil ere egin zituzten, aurpegiko maskararik eramaten ez zutelako, alferrikako prebentzio-estrategia zela genekienean.

Hipnosi kolektiboaren testuinguru historikoa

Errazagoa da formazio kolektiboa zer den ulertzea, hipnosi kolektibotzat hartzen bada, ez baitira antzekoak bakarrik, berdin-berdinak baitira, Desmetek dioenez. Formazio kolektiboa hipnosi-mota bat da, berariazko baldintza batzuk betetzen direnean sortzen dena. Eta, modu kezkagarrian, baldintza horiek eta sortzen den trantze hipnotikoa ia beti sistema totalitarioen sorreraren aurretik izaten dira.

Totalitarismoak eta diktadura klasikoak ezaugarri batzuk partekatzen dituzten arren, desberdintasun nabarmenak daude maila psikologikoan. Desmeten arabera, diktadura klasiko bat, maila psikologikoan, oso primitiboa da. Talde txiki batez, diktadura-erregimen batez, bere ahalmen oldarkorragatik izutzen den gizartea da.

Totalitarismoa, ordea, oso bestelako mekanismo psikologiko batetik sortzen da. Bitxia bada ere, estatu totalitarioa ez zen XX. mendea baino lehen existitzen. Fenomeno berri samarra da, eta formazio kolektiboan edo hipnosi kolektiboan oinarritzen da.

Egoera hipnotiko kolektibo horretarako baldintzak (ondoren zerrendatuak) lehen aldiz bete ziren Sobietar Batasuna eta Alemania nazia agertu baino lehen; beraz, hori da gure testuinguru historikoa. Baldintza horiek berriro bete ziren covidaren krisia baino lehentxeago. Orain ikusten ari garena totalitarismo mota desberdina da, neurri handi batean, aurrerapen teknologikoek oso tresna eraginkorrak sortu baitituzte publikoan subkontzienteki eragiteko.

Orain, oso tresna sofistikatuak ditugu, aurreko garaietan baino askoz jende gehiago hipnotizatzeko. Baina gaur egungo totalitarismoa globala da eskualdekoa izan beharrean, eta informazio-gerra sobietarrek edo naziek izan zezaketen edozer baino sofistikatuagoa da, baina oinarrizko dinamika psikologikoak berdin-berdina izaten jarraitzen du.

Hipnosia ulertzea

Orduan, zeintzuk dira dinamika psikologiko horiek? «Formazio kolektiboa» termino klinikoa da, profanoen hizkeran hipnosi kolektibo moduko bat bezala itzul daitekeena, zenbait baldintza betetzen direnean gerta daitekeena.

Norbait hipnotizatzen ari denean, hipnotizatzaileak bere arreta inguruko errealitatetik edo ingurunetik bereizi edo kenduko du lehenik. Ondoren, sugestio hipnotikoaren bidez —normalean, ahots goraz ahoskatutako narrazio edo esaldi erraz bat—, hipnotizatzaileak puntu bakar batean jarriko du zure arreta guztia, adibidez, pendulu bat mugimenduan edo bere ahotsa.

Pertsona hipnotizatuaren ikuspegitik, badirudi errealitatea desagertu egin dela. Honen muturreko adibide bat hipnosiaren erabilera da kirurgia batean pertsonek minik sentitu ez dezaten. Egoera horretan, gaixoaren kontzentrazio mentala hain estua eta bizia da ezen ez baita konturatzen bere gorputza ebakitzen ari direla.

Jendea erail egin dezakete maskararik eramaten ez duelako eta hipnotizatuek ez dute bekain bat altxatuko

Era berean, ez du axola zenbat pertsona kaltetuko diren covidaren neurrien ondorioz, arreta covidaren inguruan jartzen delako eta gainerako guztia desagertu egin delako, termino psikologikoetan.

Jendea erail egin dezakete maskararik eramaten ez duelako eta hipnotizatuek ez dute bekain bat altxatuko. Haurrak gosez hil daitezke eta lagunek beren buruaz beste egin dezakete etsipen ekonomikoagatik, baina horrek ez du ondorio psikologikorik izango hipnotizatuarengan, berak besteen egoera ez duelako erregistratzen. Errealitatearen aurreko itsutze psikologiko honen adibide ezin hobea da nola ez diren ezagutzen, ez eta kausaltzat hartzen ere, covidaren kontrako injekzioen ondoriozko heriotzak eta lesioak.

Jendeak injekzioa hartuko du, lesio masiboak jasango ditu eta honela esango du: «Eskerrak injekzioa sartu nuen, bestela askoz okerragoa izango zen». Ezin dute kontzebitu injekzioagatik lesionatu direla. Jendea injekzioagatik eskerrak ematen ere ikusi dut, ustez maite zuten norbait injekzioa hartu eta ordu edo egun gutxitara hil ondoren. Harrigarria da. Hipnosiaren dinamika
psikologikoak portaera irrazional eta ulertezin hau azaltzen du, baina nahiko surrealista izaten jarraitzen du.

«Jokatzen duten mekanismoak ezagutzen ditudan arren, harrituta egoten naiz gertatzen den bakoitzean», dio Desmetek. «Ia ezin dut sinetsi ikusten dudana. Bihotzekoak jota, lotan zegoela, txertoa hartu eta handik egun batzuetara hil zen gizon baten emaztea ezagutzen dut. Eta pentsatu nuen: “Orain begiak irekiko ditu eta esnatu egingo da”. Baina ez. Modu fanatiko berean jarraitu zuen hitz egiten —are fanatikoago—, txerto hau dugulako zoriontsu sentitu beharko ginatekeela esaten. Sinestezina, bai».

Itzulpena: Ane Miren Elordui-Zapaterietxe