«Artzek esaten zidan bezala, osotuz osatu, eta osatuz osotu»

Bizitzan zikloak daude. Neguan, barrura sartu behar dugu, egin dugunaz hausnartzeko eta egin nahi dugunaz pentsatzeko, eta udaberria berriz ekiteko garaia da. Neguan hiltzen dena indar gehiagorekin jaiotzen da udaberrian. Natura bezala, gu ere berpiztu egiten gara.

Bai. Urte berezia da. Jaiotzen garen uneak eta lekuak markatzen gaitu; eguzkiak eta unibertsoak prozesu zehatz batean daude une horretan, gure izaeran eta nortasunean islatzen dena, eta 33 urte geroago eguzkia berriz ere prozesu berean dago, jaio gineneko une berean. Momentu hori oso egokia da gauza batzuk atzean uzteko, zaharra dena atzean uzteko, eta bide berriak zabaltzeko. Bulkada berri bat da. Zuhaizpen une horretan gaude.

Esperientzia izugarria izan zen. Beste ikuspegi bat zabaldu zitzaidan. Nafarroaren hegoaldean asko erabiltzen den esamoldea ikasi nuen han, gerora behin eta berriz erabili dudana: «caldico y quietud» [saldatxoa eta lasaitasuna].

Bai. Iruñean nintzen, eta etxea ikustera etorri ginen. Kanpotik ikusi genituen etxea eta lorategia, eta, handik egun batzuetara, jabeekin geratu nintzen etxea barrutik ikusteko. Egun horretan, sekulako ekaitza zegoen; trumoiak, tximista, euria… Abiatu aurretik, pentsatu nuen: «Zer demontre noa ni gaur etxe hura ikustera», baina konpromisoa hartuta nuen, eta, ibarrera ailegatzean, atertu egin zuen. Eguzkia atera zen, eta ondoren ortzadarra. Etxetik kilometro batera nengoela ikusi nuen ortzadarra etxeko zuhaitzetik beretik ateratzen zela. Niretzat, seinale handi bat izan zen. Bizitzan eduki ditut horrelako seinaleak, eta onartzen ditut.

Eskola handia, izan dudan osasun eskolarik handiena. Asko ikasi dut, eta ikasten jarraitzen dut, ikasteko zabalik nagoelako. Berehala ohartu nintzen nire lanean egiten dudanak emaitza onak dituela, eta pazientea, zain geratu beharrean, eragile bihurtzen denean, aktiboa denean, aldaketa datorrela. Gorputzak bere kabuz sendatzeko ahalmena dauka. Egunero ikusten dugun gauza da. Esker oneko mezu asko jaso ditugu urteotan; izan ere, pertsona askok hemen ikasi dute norberak bere barruan dituela osatzeko tresnak. Askotan esaten dut osasuna ez dela oparitzen, osasuna ez dela erosten, osasuna konkista bat da.

Iaz, mila eta piko pertsona pasatu ziren, eta, urte hauetan guztietan, milaka. Denentzat izan da osasun eskola Zuhaizpe; niretzat eta etxera etorri direnentzat. Jende askok esaten du mugarri bat izan dela euren bizitzan. Etxea bidegurutze baten erdian dago, eta sinbolo hori ez da kasualitatea. Jende batek beste bide bati ekin dio hemen. Gurutzeak, aitzinean, sinbolizatzen zuen zeruaren eta lurraren energiak bat egiten zuela lerro horizontalarekin. Zuhaizpe gurutze handi bat izan da pertsona askorentzat.

Askotariko jendea dator, oso ezberdina: 16-18 urtetik aurrera… 82 eta 88 urteko ahizpa birekin akordatzen naiz, gazte batek nola esaten zien bera baino gazteago zirela. Oso larri dagoen jendea dator, minbiziarekin batez ere, baina baita bere bizitzan eten bat egin nahi duena ere. Frantziatik, Argentinatik, Mexikotik, Portugaldik dator jendea. Borondate asko behar da hain urrunetik etortzeko, eta nik uste dut bidean jada sendatzen hasten direla. Intentzioa oso inportantea da. Xamanek esaten dute intentzioa jarri behar dela, eta, hala da, gauzak intentzioarekin egin behar dira. Intentzioak norabide bat markatzen du.

Gaur egun, antsietatea, depresioa eta insomnioa dira gaixotasunen txota, zaldia eta erregea. Gero eta gehiago ikusten dugu hori, eta gero eta argiago daukat gaixotasunen jatorria emozionala dela; gaixotasunen %80 erreprimitzen, saihesten edo isiltzen ditugun emozioetatik datoz. Euskalduna sentimendu handiko herri bat da, baina zailtasun asko ditugu emozioak adierazteko, batez ere gorputzarekin, eta aintzat hartu behar dugu azkenean beti azaleratzen dugula sentitzen duguna, era batean edo bestean, batzuetan hitzez, eta, kasurik txarrenean, gaixotasun baten sintomen bidez. Emozioak ezin dira estali, ezta ahaztu ere, eta, blokeatzen direnean, gorputzari itsatsita geratzen dira, ainguratuta, gaixotasun fisiko bihurtu arte. Emozioak kudeatzen ikasi behar dugu, neurri handi batean analfabeto emozionalak garelako.

Bai. Gure gizartea zainketa intentsiboetako unitatean sartzeko zorian dago. Ez gara ondo bizitzen ari, birusei edo bakterioei botatzen ahal diegu errua, baina nola bizi garen galdetu behar diogu geure buruari, daramagun bizimodua egokia ote den, kanpokoa gure barrukoaren ispilua baita. Galdera hori egiten diogu hona datorrenari, proposamen hori egiten diogu: zer egin dezakeen norberak osasuntsu egoteko.

Kausa-efektu asko daude gaixotasun bat azaleratzeko, eta, niretzat, birus bat ez da lehenengo kausa. Daramagun bizimodua da gakoa. Korrika eta presaka bizi gara, bizipozik gabe, gaizki elikatuz, ur kutsatuta edanez, haize zikina arnastuz… Pentsatzen dugunak, sentitzen dugunak eta egiten dugunak bat etorri behar dute, baina ez da horrela izaten, eta, horren ondorioz, ez gaude gurekin ondo… Gero birusak eta bakterioak datoz, baina ez dira lehenengo kausa: hirugarrena, laugarrena, bosgarrena dira. Lehenengoa bizimodua da. Erdi Aroan, gaixotasun batzuk zeuden, eta, orain, beste batzuk agertzen ari dira, baina gaur-gaurkoz pandemia gehiago dauzkagu minbiziarekin edo bihotzeko gaixotasunekin, koronabirusarekin baino. Bizimoduaren ondorio diren gaixotasunak dira. Orain, beldurra ari dira inokulatzen. Honi aurre egiteko ere norberak asko egin dezake. Zaindu egin behar gara. Gure emozioak eta pentsamenduak ere bai.

Bai. Batzuetan, senda gaitezen dator gaixotasuna. Katarro batek, adibidez, zerbait kanporatu behar dugula esaten digu. Katarrein latinezko hitzak isuri, joan esan nahi du, eta hori da; kanporatu beharrekoa kanporatzen dugunean sendatzen gara. Gaixotasun txikien bidez, gorputza bere lekuan kokatzen da berriz, barruko desorekak orekatzen dira.

Baraua da terapia magna, terapiarik handiena. 40 urtez ikusi dut barauak nola laguntzen duen osatzen, baita gaixotasunik larrienak ere. Gero eta ikerketa gehiagok baieztatzen dute behinolatik datorren metodo hori zein eraginkorra den, eta ezin dugu ahaztu edo bazterrean utzi. Ameriketako Estatu Batuetako ospitale onkologikoetan ere baraua gomendatzen dute. Aldi bat dago gauza bakoitzarentzat, jateko eta ez jateko, lan egiteko eta deskantsatzeko, esna egoteko eta lo egoteko, eguzkia eta ilargia dauden bezala, eguna eta gaua dauden bezala… Asko jaten dugu, eta ez da gose garelako. Emozioak tapatzeko jaten dugu, izan antsietatea, amorrua, kezka, beldurra… Haurrek eta animaliek berez egiten dute baraua gaixorik daudenean. Nire amamak ere egiten zuen, amama Sebastiana, gaixorik zegoenean, ohean sartzen zen, eta salda beroa hartzen zuen, eta hurrengo goizean ondo esnatzen zen. Gure gorputzak badu mediku bat, barne mediku bat, badakiena une bakoitzean zer egin behar duen. Guk ez dakigu gure gibelak nola egiten duen digestioa, edo gure bihotzak nola egiten duen taupaka, baina egin egiten dute. Zelula bakoitzak bere lana egiten du, osotasunarentzat. Zelulak ez dira indibidualistak.

Bizitzako gauza guztiak energiaren irudikapena dira; energiak substantziaren forma hartzen du. Eta jaten dugunean ez dugu bakarrik substantzia jaten, esentzia ere jaten dugu, energia ere jaten dugu. Horregatik gomendatzen dugu frutak eta barazkiak jatea, energia eta bitamina hartzeko.

Semerik zaharrena naiz, baita lehen biloba aitaren eta amaren partez, eta bideak urratzea tokatu zait, bizitzan eta lanean. Bidea ez da erraza izan. Duela bi edo hiru urte, beste herrialde batera joatekotan izan nintzen; Brasilera edo Portugalera. Une zailak bizi izan ditugu, kontrakarrean ari garelako nolabait, eta jende batek ezagutu gabe kritikatzen duelako. Askotan galdetu izan didate ea medikua naizen, eta nik esaten diet: «Bai». Jarraian galdetzen didate: «Mediku-medikua?». Eta nik: «Bai, bai». Hemen nago. Ez dakit zergatik, baina hemen nago. Martin Luther Kingek esaten zuen bezala, «bihar mundua akabatzen bada ere, nik gaur zuhaitz bat landatuko nuke». Zuhaitz piloa landatu ditugu azken urteotan gure lorategian.

Pirinioek ezin dute barrera bat izan. Alemanian, Suitzan, Austrian txertatuta dago medikuntza integratzailea osasun sistema publikoan, eta gu ezin gara atzetik joan. Portugalen ere aurretik doaz; datorren astean hitzaldi bat ematera goaz hara. Zergatik hemen ez? Galdera hori luzatu genuen bi parlamentuetan. Uste dugu urrats hori egiteko unea dela. Ez dugu asko eskatzen. Medikuntza bakarra dago, eta da sendatzen duena. Mediku batek ezin ditu ortzadarraren kolore guztiak menderatu, bakoitzak bi edo hiru menderatu ditzake, eta horietan sakondu behar du, baina kolore guztiak behar ditugu. Nire ustez, medikuntza ez da zientzia bakarrik, arte bat da, eta helburua da arte hori zabaltzea, eta bakoitzak ikustea zer kolore nahi dituen. Osakidetza eta Osasunbidea deitzen dira gure osasun sistemak, beraz, osasunaren alde egin behar dute, ez bakarrik gaixotasunaren kontra. Europan eta Ameriketako Estatu Batuetan oso aurretik doaz. Brasilen, Txilen, Perun, Nikaraguan ere… Osasunaren Mundu Erakundeko 2014-2023ko plan estrategikoak ere bide orri hori jasotzen du. Eta ikerketak badaude esaten dutenak medikuntza integratzaileak aurrezpen bat dakarrela sistema publikoan, %30eko aurrezpena. Asko da! Zergatik hemen ez dugu egiten beste herrialdeetan egiten dutena?

Bai, baina gero eta jende gehiago ohartzen da botikak ez direla konponbidea. Botikekin sintomak tapatu bai, baina gaixotasuna ez da sendatzen. Gu ez gaude botiken kontra, batzuetan beharrezkoak direlako, baina osasuna da bidea. Inor ez da etorriko kanpotik barrukoa sendatzera, norberak egin behar du bide hori; zauria ere barrutik kanpora sendatzen da.

Joxan Artzek esaten zidan hori. Ez zait ahaztuko. Joxanek bihotza gorputza baino handiagoa zuen, poeta handia zen, eta seigarren zentzumen bat zuen. Egun batean esan zidan: «Karmelo, orain ulertu dut esaten duzuna; osotuz osatu eta osatuz osotu». Hori da gure bidea. Euskaraz, osatzea hori da: osotzea. Eta medikua osagilea da, osotasunaren bidez osatzen laguntzen duena. Artzek modu ederrean laburbildu zuen hori. Maitasun handiz gordetzen ditut dedikatu zizkidan liburuak. Pertsona berezia zen niretzat.

Unibertsitatean medikuntzako klaseak ematea, ikasleei nire bizipenak eta esperientzia transmititzeko. UNED-Bergaran badugu leiho bat zabalik gaur egun, medikuntza integratzaileari buruzko bi urteko ikastaroa profesionalentzat. Aitorpen txiki bat da, baina nire ametsa hori da: Euskal Herriko Medikuntza fakultatean katedra bat izatea. Kanpoko herrialderen batetik badator eskaintza, onartuko dut, baina nahiko nuke hemen izatea. Ametsa Euskal Herrian izatea da.