Euskal Herriak etnozidioa bizi du

Askok harriduraz irakurriko zuen izenburua; beste zenbaitek, berriz, txorakeria galanta diodala pentsatuko du. Baina bai, nahiz eta gehiengoak errealitatea ikusi nahi ez izan, herri honek mendeak daramatza etnozidio gogor bat pairatuz.

Etnozidioa, genozidioa ez bezala, ez da komunitate baten izugarrizko hilketa masiboa. Izatez, horiek prozesu genozidaren fase gogor eta laburrak besterik ez dira. Aitzitik, ia genozidio orok izaten du bere baitan etnozidioa. Izan ere, etnozidioa nazio baten eta haren kulturaren zein hizkuntzaren guztizko desagerpena inposatzen duen prozesua da, epe luzean, modu kontzientean eta era irregularrean gauzatzen dena.

Etnozidioa nazio baten eta haren kulturaren zein hizkuntzaren guztizko desagerpena inposatzen duen prozesua da, epe luzean, modu kontzientean eta era irregularrean gauzatzen dena

Oihartzun handikoa izaten ari da palestinar herriak bizi duen genozidio basatia; Israelgo Estatu sionista “Mendebaldarra” haur zein heldu, emakume zein gizon erarik gogorrenean erailtzen ari baita lur horietan. Hala ere, oraingo garbiketa etnikoa hamarkada askotako zapalkuntzaren jarraipen bortitza da. Izan ere, ez da biolentzia indartzen den lehen aldia, 1949an Nakba izenez ezagututako hilketa masiboen fasea pairatu baitzuten palestinarrek, besteak beste. Aitzitik, herritar-garbiketarik izan ez denean ere lortu dute sionistek Palestina desagertzeko bidean izatea. Nola? Lurraldeak okupatzera kolonoak bidaliz, lege zapaltzaileak inposatuz (libreki lekualdatzeko eskubidea ebatsiz), herrialdeko ondasunen sartu-irtena kontrolatuz…

Hala ere, gizaki den oro sumindu beharko lukeen palestinarren garbiketatik at, badira beste ehundaka etnozidio munduan, baita genozidio ere, oso modu azkarrean hamaika nazio desagerrarazten ari direnak. Izatez, ez dago oso urrun joan beharrik; gure kaleetan bertan edo, bestela, kilometro eskas batzuetara ere aurkitzen baitira etnozidio bortitzak. Besteak beste, gure aberriak, Euskal Herriak bizi duenaz gain, Herrialde Katalanetan, Galizian, Okzitanian eta Bretainian ere pairatzen diren etnozidioak. Aipatutakoetatik, anitz jada azken fasean aurkitzen dira, hau da, nortasunaren behin betiko desagerpenetik oso hurbil.

Etnozidioek, baina, arduradun argiak dituzte. Ia beti Estatu handiago edo indartsuagoak izaten dira. Baita burges askoren diru gosea edota ustezko “ultranazionalista” askoren handinahia ere. Hala, zerrendako nazio guztiak bi Estaturen erasopean aurkitzen dira. Batzuk Espainiar Erresumaren basakeriak odolusten ditu (Galizia…); beste batzuk, berriz, Frantziar “Errepublika”ren homogeneizazio nahiak (Bretainia…); azkenik, bi Estatuek itotzen dituzten herriak ere badaude (Euskal Herria, Herrialde Katalanak, Okzitania).

Etnozidioek, baina, arduradun argiak dituzte. Ia beti Estatu handiago edo indartsuagoak izaten dira. Baita burges askoren diru gosea edota ustezko “ultranazionalista” askoren handinahia ere

Etnozidio guztiek ezaugarri komunak dituzten arren, ez dira berdin garatzen nazio guztietan. Ondorioz, gu gure aberriarenean zentratuko gara; gaurko Euskal Herrian.

Herri baten gainean etnozidioa inposatu ahal izateko, beharrezkoa da burujabetza osoa indarrez kentzea. Horretarako, bere kulturaren, hizkuntzaren eta nortasunaren gainean eraikitako instituzioak ebatsi behar zaizkio herrirari eta atzerritarrak inposatu. Izan ere, behin zapaltzaileak etnozidioa pairatuko duen herriaren gaineko botere osoa duenean, herriak oso tresna urriak izango ditu aurre egiteko eta, ondorioz, komunitatearen indarrezko desagerpena abiarazteko bidea irekita dago. Hala, Nafarroa osoan (gaurko Euskal Herrian) burujabetza ez zen garai eta egoera berberetan galdu. Orokorki eta laburbilduz (gure herriaren historia oso-oso konplexua baita), Hegoaldeko lurraldeek XVI. menderako Nafarroako Estatu burujabea galdu zuten behin betiko (Gaztelak oso denbora luzez gauzatutako konkista eta tratu-joko baten ondorioz) eta Iparraldekoek, berriz, XVII. menderako (Nafarroako Erresuma Fratziakoarekin batu zenean Errege berbera izateagatik). Hala ere, herriarekin lotutako instituzio burujabeek zutik iraun zuten Iparraldean XVIII. mendera arte (Frantziako Iraultza liberala) eta Hegoaldean XIX. mendearen amaierara arte (Karlistaldien ondoriozko forugabetzea). Esan dezakegu, beraz, Euskal Herriko lurralde guztietan burujabetzaren amaieraren ondotik abiarazi zutela etnozidioa. Hala ere, nahiz eta burujabetza garai desberdinetan galdu, XIX. mendearen amaieratik XX.aren hasierara bitarte indartu zen benetako etnozidioa Euskal Herriko txoko guztietan.

Beraz, aipagarria da kapitalismoaren sarrerak abiarazi zuela etnozidioa Euskal Herriko lurralde guztietan, ideologia liberalari ez baitatorkio ongi lurralde eta kultura aniztasuna, burgesiaren gose aseezinari aldi oro gehiago lapurtzea baimentzerakoan oztopo izanen baita.

Ideologia liberalari ez datorkio ongi lurralde eta kultura aniztasuna, burgesiaren gose aseezinari aldi oro gehiago lapurtzea baimentzerakoan oztopo izanen baita

Hala, behin burujabetza oro indarrez kendu ostean, lurraldeko kultura, hizkuntza… apurka-apurka odolustuko dituen egoera politiko-ekonomiko-soziala inposatu behar da. Horretarako nahikoa da hizkuntza zapaltzailea bilakatzea “aurrerapen pertsonalerako” hizkera bakarra. Nola lortu hori? Erraz; hezkuntza erdalduna inposatuz, aurkezpen publikoak erdaraz edo bi hizkuntzatan izatea behartuz, euskaldun elebakarrak Estatuaren babesik gabe utziz eta “barbaroak” kontsideratuz, besteak beste.

Burujabetzarik izan ez arren, herriak oraindik indartsu baldin badirau, zapaltzaileek beti izango dituzte erremintak dena leherrarazteko, historikoki oso erabiliak izan direnak eta, tamalez, gaur egun ere erabiltzen direnak. Lehenik eta behin, herri zapalduko eliteak zure alde jarri behar dituzu, hauek herria saldu arte oso zaila izango baita etnozidioa abiaraztea. Horretarako, tratu bidez erosi behar dira, bestela galera handiak izango lituzketela ikusarazi behar zaie edo mehatxu egin behar zaie. Hala, ia etnozidio guztietan eta, beraz, baita gure herrikoan ere, lehen elite autoktonoak zirenak orain koloniako gestore bilakatzen dira, etnozidioa burutu bitartean herritarrak geldi mantentzeko funtzioa betez. Hala, apurka-apurka herriari traizio eginez kultura zapaltzaileari hegemonia emango diote, etnoziden hizkuntza garrantzizko bakar bilakatuz adibidez, herritarren hizkuntza hutsal bilakatuz eta basapiztia bihurraraziz hizkuntza hegemonikoa bereganatu ez duen oro. Gure etnozidioaren kasuan, burgesia da elite hori eta traizioa inolako arazorik gabe onartu zuten, adibidez, Hegoaldeko Foruen ebasketan egoera berria besarkatuz eta hartatik ere onurak ateraz.

Ildo berean, askotan herritarrek berberek onartzen dute etnozidioaren jokoa eta, behin zapaltzailearen kulturak hegemonia duenean, zenbaitek jatorrizko nortasuna baztertu eta etnozidek nahi dutena bereganatzen du, ondokoa baino gehiago izan nahian, urrunago iritsiko delakoan. Hori, noski, ez da naturalki hartutako erabakia edota etnia baten bilakaera naturala, zapaltzaileek ezarritako marko hegemonikoaren ondorioa baizik, non euskaldun elebakarra basapiztia den eta gutxieneko ongizate sozial bat eskuratu nahi izanez gero hizkuntza inposatuan hitz egin behar den.

Euskaldun elebakarra basapiztia da eta gutxieneko ongizate sozial bat eskuratu nahi izanez gero hizkuntza inposatuan hitz egin behar da

Bestetik, badaude zenbait prozesu, izen edertua emanik, onura esperantzagarrien atzean ezkutaturik, euskaldunen eta beren nortasunaren, hizkuntzaren… desagerpenera bideratzeko baliatuak izan direnak. Haietako bat, migrazio manipulatuak dira. Gure herrian erraz atzeman ditzakegu dinamika migratorioak, euren ondorioak gure herri eta komunitateetan eta ondotik etorri ohi den goi-klaseen irabazia (gure kasuan burgesia espainiarra eta Bizkaian jaioa). Hegoaldeak Foruak galdu zituen garai berean hasi zen lehen olatu masiboa, Bizkaiara eta, hein murritzago batean, Gipuzkoara mugitu baitziren Espainiako milaka herritar. Argiki, ez zen mugimendu naturala izan, burgesiak eta bere instituzioek bultzatua baizik, leku bateko zein besteko erresistentziak eta liberalismoaren aurkako ekimenak itotzeko. Beraz, garai hartako immigrante guztiak asmo maltzurrez etorriak ziren? Bada, noski ezetz. Eurek “bizi hobe baten bila” egiten zuten lekualdatzea eta ez zekarten “min ematea helburu” zuen mentalitaterik. Baina bai lurralde honi inposatu nahi zitzaizkion hizkuntza zein kultura eta inguru hauek “España” zirelako ustea. Ondorioz, oso erraza izan zen burgesiarentzat eta bere agindupean zegoen Espainiar Estatuarentzat gehiengo kulturagabe, erdaldun eta ekonomikoki esplotagarri bat sortzea, Bizkaiko metalurgia fabriketan zein meatzeetan zukutuko zutena, eta alternatibarik ezean baldintzarik okerrenak onartu behar izan zituena, langileen kopurua izugarri handitzean sortzen den konpetentzia artifizialaren erruz (burgesiak erreserbako langile-ejertzitoarekin ordezkatuko baitu baldintzak onartu nahi ez dituena). Hala, ez da harritzekoa garai horretan euskaldunekiko etnozidioa oso bortitza bilakatu izana, bereziki Bizkaian. Bertan, 1860ko hamarkadan biztanleen ia guztizkoa euskalduna zen (demagun %92 dela) eta 1910eko hamarkadan biztanleriaren %42 soilik zen euskaldun, euskalduna euskaraz dakiena dela ulertuz (eskuragarri dauden datuak oso ahulak dira, erreferentziazkoak soilik).

Immigranteek “bizi hobe baten bila” egiten zuten lekualdatzea eta ez zekarten “min ematea helburu” zuen mentalitaterik. Baina bai lurralde honi inposatu nahi zitzaizkion hizkuntza zein kultura eta inguru hauek “España” zirelako ustea

Beste funtsezko erreminta nagusia indarrezko akulturazioa da: belaunaldi berriei hezkuntzaren bidez Estatu zapaltzailearen kultura inposatzea eta jatorrizkoa, euskalduna, ebastea, orokorki esanda. Jada Foruen eta Iparraldeko euskal instituzioen garaitik bazen praktika hau. Hala ere, burujabetza galtzean etorri zen Euskal Herri osora inposizio kulturala hezkuntzaren bidez. Gainera, zenbat eta gizarteko sektore zabalagoek lortu hezkuntzarako pasea, orduan eta euskaldun gehiago deserrotzen dira. Ezagutzaren monopolioa Estatu etnozidek eskuratzen dutenean, herritar guztien buru-ezarpena erabakitzen dute eta, ondorioz, izugarria bezain erreala da Irungo haur batek Hendaiakoari frantsesa deitzea edota Bidasoa ibaiaz bestalde “Frantzia” dagoela esatea. Gure haurrei erosarazten zaizkien testuliburuek, nahiz eta euskarara itzulirik egon, “Hemen, Espainian/Hemen, Frantzian” bezalako esaldiak errepikatzen badizkiete etengabe, edota marko frantses/espainolean ematen bazaie gaitegia (Don Quixote irakurriz eta ez Garoa edo Kresala), ez dute Euskal Herria kontzeptua berbera ere ulertuko edo arrotz egingo zaie, nahiz eta ingurune euskaldunekoak izan.

Herri alternatibek ekidin dezakete hezkuntzaren sarraskia, horregatik egiten dute horrenbeste Estatu hauek alternatiba euskaldunen kontra. Hezkuntzaren papera oso garrantzitsua izan da munduko etnozidio guztietan: AEBetako XX. mendeko natiboekiko estrategia kasu, non “indioa hil eta gizona salbatu” zioten. Hau da, bere jatorrizko kultura eta nortasuna indarrez kendu eta zapaltzailearen mozorroa aurpegi onez jantzarazi.

(Jarraituko du).