“Pandemia” eta manipulazio mediatikoa

Naiz-en 2020-12-10ean estreinakoz gaztelaniaz argitaratutako Pandemia y manipulación mediática-ren euskarazko bertsioa den artikulu honetan, “pandemia” hitza hala jasotzen da, komatxo artean, autoreak ere beharrezko jo baitu, hitzaren erabileraren inguruan dagoen eztabaida eta inplikazioak kontuan hartuta.

“Pandemiaren” inguruko informazio sortuberria eta gorabeheratsua jasotzen ari garen garai hauetan, negazionisten eta Houellebeck-ek deskribatzen zuen sumisio futuristaren artean, gure aukera pentsamendu kritikoari espazioa ematea izan beharra dauka.

1986an “Gerra lasaietarako arma isilak” dokumentua agertu zen. Bere autoretza Bilderger taldearen gain jarri zen, non arlo guztietako pertsona boteretsuak elkartzen diren bertan. Dokumentuan jorratzen denak ondorengo galdera du ardatz: Gizarteek noraino eutsi diezaiokete errenditu aurretik, gerra baten beharrik gabe? “Arma berriak sortzearen eta erabiltzearen” beharraz hitz egiten du. Bere funtzionamenduan sotil eta sofistikatuak izango diren armaz; gizartearen aurrean “isilak”. Dokumentu honen harira, duela hamarkada bat, Noam Chomsky-k dekalogo bat landu zuen, botereak eta komunikabideek gizartea manipulatzeko erabiltzen dituzten estrategiak zerrendatuz.

Covid -19aren eraginez sortutako zalantzek eta segurtasun ezak adi egotera behartzen gaituzte. Kontsumitzen dugun informazioarekin kritiko izan behar dugu. Beharrezkoa da Chomsky-ren galbahe intelektuala pasatzea komunikabideetatik modu enpatxagarrian jasotzen ditugun albisteei. “Pandemiari” proba bat egiteaz ari naiz, komunikazio ereduek ezkutuan dituzten helburuak balioztatu eta identifikatzeko, baita gobernuek hartu dituzten neurrienak ere. Manipulazioari aurre egiteko ariketa sano bat izango litzateke Chomsky-ren ohartarazpenak aplikatzea, egungo “pandemiaren” egoerari eta nagusi diren jarrera politikoei.

Identifikatu beharreko lehen elementua distrazio estrategia da. Jendearen atentzioa arazo garrantzitsuetatik desbideratzean datza, baita gure gobernatzaileek hartzen dituzten neurrietatik ere. Horretarako beste modu bateko informazio uholdea sortzen dute. Covid-19aren kasuan, kutsatzeez eta jendearen arduragabekeriaz asko hitz egiten da, arazo garrantzitsuak ezkutatzeko. Hauek, epe luzera ingurumenaren kaltetzea eta epe laburrera osasun sistema publikoaren okertzea eta pribatizazio progresiboa, lan eskubideen galera eta guzti hori iraultzeko aurrekontu eza izango lirateke.

Hizkuntzalari honek aipatzen duen hurrengo elementua arazoak sortzearena eta ondoren konponbidea ematearena da. “Pandemia” desagertu egingo dela esaten da, baina berak ekarri duen kontrol soziala geratu egingo da, ondorioz, askatasun murrizketa egongo da. Horretarako, eskuin muturrak bultzatako biolentzia baimendu dezakete kaleetan, jendeak autoritate gehiago eta segurtasun legeak eska ditzan, gure askatasuna gehiago murriztuz. Horri, 2008ko ustezko krisi baten antzekoa gehitu behar zaio, non aberatsek euren irabaziak biderkatu zituzten baina jendeak lan eskubideen murrizketak eta osasun zerbitzuen degradazioa onartzen joateko balio izan zuen. Hegazti gripearen arazoa, Tamifluaren soluzioa eta egungo birusa bere txertoarekin ere agian suposizio honetan sar daitezke. Egun, foku mediatikoa irtenbidean dago, txertoan.

Aipatzen duen beste estrategia bat gradualitatearena da. Onartezinak diren neurriak onartu ahal izateko, prekarietatera daramatenak, langabezi masibora eta pribatizazioetara, tantaka egin beharra dago, urtez urte, gaur egungoa gehitzen zaion 2008ko krisian bezala. Erantzuna neutralizatzeko beste teknika bat hartzekoak diren erabakiak atzeratzekoarena da. Jendeak bat-bateko sakrifizio bat baino errazago hartzen baitu etorkizuneko bat. Eguberriak salbatu behar ditugu elkartu ahal izateko, nahiz eta langabezia, pobrezia, ingurumena eta gizarte desberdintasunak izan oinarrizko arazo. Kasu askotan kea zabaltzen dute, baina ez jendearen erreakzioa neurtzeko, etorkizunean hartuko dituzten neurrietara prestatzen joateko baizik.

Arlo emozionalean kolpatzea, hausnarketa arrazionala blokeatzeko. Hori da Chomsky-k aipatzen duten beste amarru interesgarri bat. “Pandemian”, behin eta berriz kaltetuez hitz egiten da, zendu direnez, gure eremu emozionalaren uholde bat probokatuz. Emozioen bidea ibiltzeak gure inkontzientziaren ateak zabaltzen ditu, ideiak, desirak, beldurrak eta hainbat jarrera zehatz txertatzeko. “Pandemia” honetan “gizabideak” pertsona batzuk polizia zibil bilakatu ditu, biolentzia justifikatzera iritsi gara arau hausleen aurka, eta pertsona askok, beldurrek blokeaturik, euren bizitza konpultsio erritual batean bilakatu dute. Bien bitartean, oso gutxi hitz egiten da produkzio paradigmaren aldaketa baten beharrean, klima aldaketarenean edo osasun zerbitzu publikoen degradazioan.

“Pandemia” gaindituko dugu baina gazteen etorkizuna arriskuan dago klima aldaketagatik, borrokaren bidez bakarrik lor daitezkeen lan eskubideen galeragatik. Hezkuntza eta osasungintza bezalako estruktura babesleak euren kalitatea presionatzen baldin badugu bakarrik berreskuratuko dute. Albistegietako zenbat minutu eskaintzen dizkiote etorkizuneko ongizaterako horrelako gai garrantzitsu eta erabakigarriei, “pandemiaren” datuen zenbaketa konstante eta etengabekoarekin alderatuta. Beldurrak blokeatuta, herritarrek oro har ez dute epe luzerako analisirik egiten, eta epe motzerako begirada orokorra “pandemia” gainditzean eta gure askatasun indibidualetan kokatzen da.

Adimenak manipulatzeko beste artifizio eraginkor bat jendea ezjakintasunean eta kaskarkerian mantentzea da. Horretarako, beheko klaseek jasotzen duten hezkuntza ahalik eta txiroena eta eskasena izatea ziurtatzen duzu; goiko klaseen eta beherakoen arteko formakuntza distantzia handituz eta harrapaezin bilakatuz. Hezkuntza, “pandemiaren” garaietan, errekurtso telematikoetara baldintzatua egon da, formakuntza are eta elitistagoa bilakatuz. Agian, urte berrian, hezkuntza pribatuak diru laguntza publikoekin eta matrikula berriei begira, “sanitarioki” gela seguruagoak eskainiko ditu.

Autoerruduntasuna indartzea ere manipulazio teknika bat da. Jendeari sinistarazten badiogu bere desgraziaren arduraduna dela, bere jakintza, kapazitate edo esfortzu ezagatik; autoinkulpazioa ziurtatuta daukagu. Sistema ekonomikoaren aurka altxa beharrean, pertsona autodebaluatu eta errudun sentitzen da, egoera depresibo batean sartuz: bere ezaugarria inhibizioa da. Eta akziorik gabe ez dago iraultzarik. Ikusi besterik ez dago komunikabideek zenbat denbora pasatzen duten arduradun sentiarazten eta gazteak kriminalizatzen; eta aldiz, gobernatzaileen politiken arduren inguruan, isiltasun burrunba.

Herritarrak kezkatzen dituena euren osasuna da. Zenbat handitu dute aurrekontua osasun langileen pertsonala handitzeko? Herritarrak kezkatzen dituena aldaketa klimatikoa da. Aurrekontutik zenbat inbertitu behar da desastre ekologiko honi buelta emateko? Bien bitartean, oso gutxi eztabaidatzen da abiadura handiko trenaren milaka milioiko gastu lotsagarriaren egokitasunaz eta/edo beharrezkotasunaz. Komunikabideek zenbat denbora pasatzen dute gai hauen inguruan informatzen?

Kazetari lanbidea zintzotasunez egitea ez da erraza izango; ez dago zalantzarik botere politikak prentsaren gainean egiten duen presioaz; eta askatasunez informatzearen zailtasunak. Zentsura sotilena eta eraginkorrena autozentsura da, zeinak informazioari linea editorialarekin bat egiten duen guraizeak sartzen dizkion. Bi aurkako bertsioren artean, batzuk euria ari duela esaten dute eta besteek ez, kazetari askok bertsio bakarra ematen dute, eta beste batzuk bi bertsioak errepikatzearekin konformatzen dira. Kazetaritza etikoa, ikerketarena, busti egiten da, balkoira irtetean da, eta bustita edo seko, egiaztatu eta informatu egiten du.

Naiz-en 2020-12-10ean «Pandemia y manipulación mediática» bezala argitaratuta gaztelaniaz estreinakoz