Maddi Hegi, joan zinen gau batez…

1973an, Iparraldeko hainbat gazte abertzaleren eskutik Iparretarrak (IK) erakunde armatua sortu zen. Iparraldeko euskaldunen kontzientzia piztea eta indartzea zuten helburu. Ez zeuden ados frantses gobernuaren turistifikazio eta frantseste politikarekin eta hori dela eta, borroka armatuaren bidez eragitea deliberatu zuten. Hainbat hamarkadatan, 2000ko udazkenean azken atentatua burutu zuten arte, matxinadaren sua piztuta iraunarazi zuten. Ez zuten beren atentatuetan zauriturik edo hilik eragin nahi, baina bai begiak ideki lozorroan eta etsipenean zeuden Iparraldeko euskaldunei. Garesti pagatu zuten, hainbat militante borroka hartan erori zirelako eta beste ainitz luzaz espetxeratuak izan zirelako.

Horietako gazte kementsu bat izan zen Maddi Hegi, 1961ean Heletan sortua, eta IK-eko ekintzailea izan zena. Uda ezizenez ezagutzen zuten. 1985ean atxilotu zuten, eta Paueko kartzelan zegoelarik, 1987an IK-eko militanteek egin zuten ekintza ausart eta adimentsu batez, bai Maddi eta bai Gabi Mouesca borroka-kidea askatu zituzten. IK-eko hainbat militante, poliziez jantzita espetxera sartu eta eraman zituzten bi ekintzaileak. Bada hemen gaia eleberri edota film bat egiteko. Egun batean eginen delakoan nauzue.

Haatik, sei hilabete berantago, 1987ko ekainaren 21eko gauean, Miarritzeko Herausta auzotik barna autoz zihoala, poliziaren kontrol bat zegoen, eta ihes egin nahian, heriotzarekin topatu zen. Eneko Bidegainek, Gatuzain argitaletxearen bidez, 2007an plazaratu zuen “Iparretarrak. Erakunde politiko armatu baten historia” liburu gogoangarrian ederki kontatzen digu gau ilun lazgarri hartan gertatu zena. Horra hor:

“1987ko ekainaren 21eko gaua iluna izan zen. 23:10ak ziren, 4L markako auto bat, Arbonatik Miarritze aldera abian zelarik, Herausta (Negresse) auzora heldu zenean. Stop batean gelditurik, poliziaren kontrol bat bazela ohartu ziren. Eskuineko bidea hartu zuten baina bi polizia haien gibeletik abiatu ziren. Militanteak bide asfaltatutik atera ziren eta poliziek haien gibeletik segitu zuten. Halako batez, bidea burdinbidearen gainetik pasatzen zen. Militanteen autoa han gelditu zen, ez aitzina ez gibelera. Poliziak ere auto haren ondoan jarri ziren, bidea mozteko gisan.

Poliziek autoko gidaria, Betti Bidart, atxilotu zuten. Haren ondoan zegoen hogeita sei urteko neska, Maddi Hegi, sei hilabete lehenago Paueko presondegitik eskapatua, ihes egiten hasi zen oinez, baina bigarren poliziak, Roger Latasak, harrapatu zuen. Segidan bere autoko gibeleko aldean ezartzera behartu zuen. Gibeleko ateak ez zitezkeen barnetik irek. Orduantxe, 23:14ean tren bat bazetorren, 80 kilometro orduko abiadan. Polizien R18 autoa, burdinbide erdian zegoena, kolpez jo zuen eta bi zatitan moztu. Aitzineko zatia burdinbidearen eskuineko aldera bota zuen, eta Maddi Hegi atxilotu zuen polizia autoarekin batera erori zen eta kolpean hil.

Trenak Maddi Hegi zegoen auto zatia beste berrehun metroz eraman zuen herrestan, 4L autoarekin batera. Bi autoak sutan zeuden. Maddi Hegiren gorpua kiskalirik eta xehaturik aurkitu zuten. Ez zuten berehala ezagutu ahal izan, baina berehala ikusi zuten emazte bat zela, haren ondoan nortasun agiri faltsu bat aurkitu zutelako, ile luzeko emazte baten argazkiarekin.”

Hil zelarik, Maddi Hegik hogeita sei urte zituen. Haren heriotzaren albistea bolbora bezala zabaldu zen Euskal Herriko herri eta bazter guztietara, eta hotzikara batez jaso genuen berria garai hartako euskal prentsan. Ni orduan Gipuzkoako Lezo herrian bizi nintzen eta hogeita hamaika urte nituen. Albiste lazgarria gaur jaso izan banu bezala oroitzen dut. Gerora, Eneko Labegeriek Uda izeneko kantu hunkigarria egin zion eta Guk taldeak Euskal Herriko bazter guztietara zuen zabaldu. Ederra zinez, baina kontatu dudan historia bezain gogorra, entzuten dugun aldiro, orduan gazte ginenon oroitzapenak izerdi hotz batez bustitzen dituena. “Joan zinen gau batez, joan zinen lasterrez, amodioa zinez, herritarsunez betez. / Aurten gure uda lilia goizik histua, ekainaren hogoita batean erori fruitua.”

Bizitzaren gorabeherek ni eta nire familia Urruñara ekarri gintuzten, eta 1996tik Amalur-baita etxe goxoan bizi gara. 2006ko Berpizkunde Igandean, Abertzaleen Batasunak Heletara deitu zuen Aberri Eguna ospatzera, eta emaztea lanean zela eta, bertara hurbildu nintzen hamar eta zortzi urteko semeekin. Goizean, ekintza politiko bat izan zen plazan, eta ondoren denok herriko hilerrira abiatu ginen. Han, Maddi Hegiren hilobian, eta oraindik desagerturik jarraitzen duen Popo Larreren oroitarriaren aitzinean, omenezko hitzak izan ziren. Sebastian Otaburu gazteak arrabitaz aurreskua jo zuen eta gero lore sorta bat ezarri zuten oroitarriaren gainean. Zirraragarri egin zitzaidan, zinez, eta deblauki 1987ko ekainaren 21eko gau lazgarri eta tragiko hartan gertatutakoa gogora etorri zitzaidan. Gaur ere, honako artikulu moduko hau idaztean, hotzikara batek hartu nau goitik behera eta Eneko Labegerie-ren kantua belarrietan, etengabeko oihartzuna eginez, entzun ahal izan dut, behin eta berriz: “Aurten gure uda lilia, goizik histua, ekainaren hogoita batean erori fruitua.”