Kondenatutako arkeologo baten gogoetak

Arkeologiak askoz ere galdera gehiago sortzen omen ditu erantzunak baino, eta hori egia handia da. Arlo horretako profesionalak aztarnategi bat ikertzeko asmoa hartzen duenean, logikoa denez, hainbat zalantza argitu nahi izaten ditu, dagokion proiektuan islatzen direnak. Hala ere, gehienetan, landa-lanak eta laborategiko lanak amaitzen direnean, eta memoria bat eta aztarna arkeologikoen gordailu mardul bat sortzeaz gain, galdera-sorta bat planteatzen da, horietako asko ustekabekoak, eta batzuk inoiz erantzunik izango ez dutenak, ikerketek aurrera egin arren.

Bada, Iruña-Veleiako aurkikuntza eztabaidatuen auzia esandakoaren adibide garbia da. Are gehiago, oraindik eta gai zailagoa da, halako “multirrealitate” konplexu bat sortu baita, plano desberdinak dituena. Alde batetik, “errealitate judiziala” dugu (res iudicata pro veritate habetur / ‘epaitutako gauza egiatzat hartzen da’); bestetik, komunikabideek ad hoc sortutako kontakizuna dugu, eta hau gutxi balitz Sare Sozialetako errealitate-plano bati buruz hitz egin genezake. Konplexutasuna ad nauseam luza liteke; izan ere, lehen blokean zera aurkitzen dugu: kausaren sumarioa, eta horren barruan txostenak, ikerketa poliziala eta, jakina, epaia eta errekurtsoak. Milaka orrialdetan gauzatzen den maremagnum horren guztiaren ondoan, nire errealitate apala ere badago: bizipenak, oroitzapenak, uste sendoak eta ziurtasunak, zalantzak eta argitu gabeko galderak. Azken batean, nire gogoetak, orain beste batzuekin partekatu nahi ditudanak.

Esan gabe doa hau ez dela kontakizun zientifiko bat, ez dela barrua lasaitzeko saio bat, nire iraganean arakatzeak ezinegon sakona sortzen baitit. Ez da errebantxismotik sortzen, baizik eta analisi lasai batetik, denboraren joanak ematen duen perspektibatik. Ziur aski, nire itxaropen inozoa da istorio honek guztiak balioren bat izatea antzeko trantze batean dagoenarentzat, egoera malapartatu honetara eraman nauten akatsak egin ez ditzan (‘aholkuak saltzen ditut, baina niretzat ez ditut’). Spoiler gisa. Erraza da asmatzea ez dudala kasu honetako galdera guztien erantzunik. Nire ziurtasun bakarra da nik neuk ez dudala grafitorik egin, ezta aurrez bazen grafitorik itxuraldatu ere. Ez dudala hirugarrenik hori egitera bultzatu, ez dudala horrelako ezertan parte hartu (bitxia bada ere, ez zidaten horrelako galdera bakar bat ere egin epaiketan zehar).

Era berean, ziur nago, Ockhamen labanaren printzipioari jarraituz, azalpenik merkeena eta errazena antzinateko benetako aurkikuntzak izatea dela. Ziur aski norbaitek pentsatuko du hau eguzkiari topa egitea dela, eta nik orain pentsatzen dudanak ez duela garrantzirik eta, inoren enpatia bilatzen ez dudan bezala, jarrera horrenganako enpatia izan dezakedala. Iruditzen zait hausnarketa hauen publikoa oso txikia dela, eta publiko horrek espiritu kritiko eta eszeptizismo maila handia izango duela bertsio ofizialekiko. Eta hau diot batzuenganako zein besteenganako errespetu guztiarekin…

* * *

Ikusi hemen 2024-10-26ko Eliseo Gilen hitzaldia Durangoko Biltzarrean: