A gripearen “pandemiaren” porrotetik ikasitako lezioak

Esperientzia zabaleko birologoa den Stefan Lanka doktoreak  Korona-krisiaren hasiera eta amaiera artikuluan jasotakoaren bigarren atal honetan korona-krisiaren pizgarri izan zen oharpen mezua idatzi zuen oftalmologoaren beldurraren kausa posibleak azaltzen ditu lehenik Lankak. Jarraian, modu erabakigarrian agertzen du “dagokigun krisia leherrarazi zen unean eman ziren gertaeren azterketa eta sailkatze egoki bati begira” zeharo argigarria den koska: “antza denez ahaztua dugun 2009ko txerri-gripearen pandemiaren kasua gogora ekartzea”. Porrot hartatik ateratako ondorio eta “pandemiaren gestio egokirako gomendio nagusiek” berez biluzten dituzte pandemia planifikatzaileak.

Li Wenliangen beldurraren kausa posibleetatik bat

Li Wenliang oftalmologoaren beldurrak, 2003an Txinan gertatutakoan aurkitzen du bere arrazoia. Urte horretan, mendebaldeko zientifikoek baieztatu zutenez, herrialdearen hegoaldean pneumonia atipikoen kasu anitz metatu ziren. SARS-CoV-1 (SARS-Corona-Virus-1) ustezko birus berriaren kate genetikoa buruz eraiki eta bi egunera, horretan inplikazio maila handiarekin parte hartu zuen Drosten irakasleak berak ustezko birus berriarentzat balizko proba prozedura bat eskaini zuen.    

Pneumonia atipikoa zuten 800 pertsona inguru, alegia, patogeno ezagunik antzeman ez zitzaien pneumonia zutenak, baina Drosten irakaslearen probak “positibo” izendatu zituenak, hil egin ziren.  Litekeena modu oker eta gehiegizkoan jasotako tratamenduarengatik hil izana da, baina SARS diagnostikoa jaso zuten, eta ez pneumonia atipikoarena.

SARSen beldurraren itzala 2019an zehar mantendu eta areagotu ere egin zen, 2013 eta 2017 urteetan SARS birusaren koronabirus berriak ager zitezkeela espekulatzen hasiak baitziren, betiere, garai horretan argitaratutako hainbat lanetatik ondoriozta litekeen modura. Bi artikulu horien autoreen arabera, saguzar osasuntsuek birus berri baten osagaitzat interpretatuak izan daitezkeen sekuentzia genetiko laburren frogak ematen dituzte.

Aipatu sekuentzia genetiko labur horiek, 2003an definitu zituzten ustezko SARS-CoV-1 birusaren parte ziren sekuentzia genetiko laburrekin antzekotasunak izango lituzkete. 

SARSek,  Severe Acurate Respiratory Syndrome esanahia du jatorrian, gurera ekarrita, Arnasbideetako Sindrome Akutu Larria, pneumonia atipikoen ohiko sintometako bat deskribatzen duen izendapena, hain zuzen ere.

Buruz osatutako zuntz genetiko horiek, hau da, errealitatera ekarriak izan diren fikziozko zuntz genetikoek, errealitatean garatuak izan eta benetako birus berri batean gorpuzteko gaitasuna dutela esan ohi da. Birus hau, saguzar eta beste basa-animalietan ohikoa izanagatik, kaltegabekoa da erabat; baina, haginkada, kontaktu edo kontsumoagatik, gizakiongana salto egin ahalko lukeela eta hiltzaile bilakatu baieztatu izan da.

Gizakiotan, kalterik eragin ezin dezakeen birus hori, betiere aldatzen edo mutatzen den heinean, benetan berria litzatekeen SARS birusaren koronabirus berri batean bilakatu eta gaixotasunak eragitera iritsi litekeela ere baieztatu izan da. Horrelako gertaera batek ekarriko lituzkeen gaixotasunak, esaterako, pneumonia atipikoa, edozein momentutan gertatzea espero litekeenaren barne legoke.

Orain artean birologoek ez dute gaixo, saguzar edo beste animalia batetik hartuta, ezta laborategian ere, SARS birusik, edo horren ukigabeko kate genetiko osorik isolatu. Orain artean, birologoen usteak ere ezin izan dira egiaztatu, alegia, sekuentzia genetiko laburrek osatutako kate genetiko konposatuen modu berean osatuak dauden kate genetiko biralak egiazki existitzen direla.

Badira beste modu batzuk zeinetan ez den SARS birus baten kate genetiko oso baten izana eta presentzia frogatu, nahiz eta sekuentzia genetikoen luzeraren zehaztapena erraz aski burutzeko teknika estandarrak aspaldidanik ohikoak izan.

Baieztapen faltsu horien bitartez masiboki elikatutako beldurrak Li Wenliang oftalmologoaren izuaren oinarria izan ziren, beste mediku eta infektologo batzuena izan ziren bezala, eta ez soilik Wuhanen.

Argudio hauek izan ziren CCDCko birologo eta epidemiologoek,  2019ko abenduaren 31tik aurrera, 2003ko SARS birusaren koronabirusa definitzen zuen osagaien antzeko sekuentzia genetikoak aurkitzea ardatz bihurtu izanaren arrazoia.

Li Wenliangen beldurraren kausa posibleetako bigarrena

SARS eta Koronabirus krisiak pneumonia atipikoa zuten paziente metaketa zegoela zioten hedabideetako baieztapenarekin hasi ziren. Hau ez zen sekula berretsia izan. Pneumonia atipikoa zuten gaixoetako batzuek animalia merkatuekin kontaktua zutelako, gertatu pneumonia atipikoa balizko birus berri baten agerpenarekin azal zitekeela baieztatzea izan zen egin zutena.

Ezezaguna den birus bat pneumonia atipikoaren ustezko kausa dela esateko garaian, medikuntzan eta literatura zientifikoan, oro har, aurreikusten diren egitate ezagunak ezabatuak izan ziren. Infekzioetatik eratorriak ez diren askotariko eta espektro zabaleko kausak ezagunak dira, berez. Hainbat arrazoi tarteko, aipatu pneumonia atipikoa pneumonia tipikoa baino hilkorragoa gerta liteke.  

Kausak, besteak beste, honakoak izan daitezke: bapore, disolbatzaile eta beste sustantzia toxikoen inhalazioa;  elikagaiak, edari edo urdailetako edukiak, beraiek irensteko zailtasunak izanik, biriketan sartzen direnean; edo konortearen galera bera. Hauek pneumonia bereziki larria eragin dezakete, arnas hartzeagatiko pneumonia bezala definitua dena eratorriz.

Ura, berez, pneumonia atipiko larri baten kausa ere izan liteke, itotzeko zorian dagoen pertsonari biriketan sartzen bazaio. Beste kausa bat disfuntzio immunologikoen espektro ezaguna da, alergia eta erreakzio autoimmuneak, esaterako. Era berean, jakina da minbizia kasuetan erradiazioak biriketako hantura eragin dezakeela, pneumoniatik bereiz ezin daitekeena.

Kongestio-peumonia ere bereziki ezaguna da pertsona nagusietan. Ur erretentzioa edo edema kasuetan gerta liteke; edo ohean denbora luzez egon ondoren; baita bihotz edota giltzurrunen ahultasunaren ondorioz ere, biriketako odol-zirkulazio eta bentilazio kaxkarra eragin dezaketelarik, betiere, biriketako handitzea, hau da, pneumonia atipikoa, kausa zuzena denean.  

Logikari jarraikiz, aipatu kausa ezberdinen konbinazioa ere pneumonia atipikoaren eragile izan liteke. Pneumonia atipiko bat, berehalakoan, tipikoa den pneumonia batean ere bilaka daiteke, baldin eta handitutako birikan bigarren mailako kolonizazio bat gertatuko balitz. Hau da pneumonia atipikoen ehunekoa zenbatetsitako % 20-30 baino handiagoa izan ahal izatearen arrazoia.

Korona-krisiaren abian dokumentatu eta argitara emandako bost gaixoen azterlanen emaitzetan, ez ziren ikertu pneumonia atipikoaren kausa ezagun direnen balizko presentzia edo historia, zeinuak, mekanismo eta efektuak. Edonola ere, birologoek ez dute lan hori egin ohi, eta CCDCko kideak ere ez ziren gai izan, are gutxiago, hedatzen ari zen izu egoera horretan. 

Pneumonia atipikoa ez aipatzea, gaixoen tratamendu egoki baten oztopo den mediku-arduragabekeria larria da. Honen eraginez, afektatuak bigarren mailako efektuetan aberats diren sustantzia antibiotikoen koktel ezberdinez maneiatuak izateko arriskupean daude, heriotza ere eragin dezaketenak era independentean pazienteengan, gaindosi kasuetan batik bat. Izua bera ere, une batetik bestera, hilgarria gerta liteke, eta ez bakarrik arazo kardiobaskularren kasuan.

Egiazki birus berri bat detektatu ote den ala birus baten material genetiko endogenoaren zati laburrak edo modu okerrean hala interpretatuak direnak ematen ari diren funtsezko galderaren erantzuna erabakigarria da guztiz, korona-krisia azkar batean bukatu ahal izan dadin. H1N1 txerri-gripearekin gertatu moduan, korona-krisiaren arduradunek soilik txertatzearekin eman dakiokeela amaiera diote. Alabaina, txertaketaren ideia, birusarena adina, gezurtatua izan da behin eta berriro.   

Dagokigun krisia leherrarazi zen unean eman ziren gertaeren azterketa eta sailkatze egoki bati begira, antza denez ahaztua dugun 2009ko txerri-gripearen pandemiaren kasua gogora ekartzea baliagarria da.

Garai hartan, biztanleriaren gehiengoa txerri-gripearen ustezko birusaren kontrako txertoa hartzeko prest zegoen. Ondoren, iragarritako txertoaren entreguan atzerapena bat jazo zen. Txertoak ezin ziren aurrez kargatu eta erabiltzeko prest leudeken xiringetan bete, estreinakoz erabilitako osagai aktiboen indartzaile berriek nahastea kaltetu eta txertoa erabilgaitz uzten baitzuten. Arrazoi hori dela eta, 10 pertsonentzako dosiez osatutako anpoilatan prestatuak izan ziren txertoak, eta sustantzia aktiboaren indartzailea soilik txertatze unea baina apur bat lehenago gaineratzea baimendu zen.

Denbora tarte horretan, printzipio aktiboaren indartzaileak, alegia, adyubanteak, txertoek beren efektua gara zezaten beharrezkoak zirenak, berriak zirela eta aurrez frogatuak izan ez zirela jakiteko aukera izan genuen. Droga-anplifikatzaile berri horiek nanopartikulaz osatuak zeuden. Nanopartikulak, beren tamaina txikia dela eta, oso erreaktiboak direla gauza jakina da, eta horregatik erabiltzen direla erreakzio kimiko anitzetan katalizatzaile funtzioa betez.

Prozesu teknikoetan, adibidez, gainazal ezberdinek metodo konbentzionalak erabilita izango luketen jokaeratik oso bestelakoa izatea lortzen da. Orduan jakin zen Angela Merkel alemaniar Kantzilerrak eta alemaniar Indar Armatuko kideek aipatu sustantzia aktiboen nanopartikulez osatutako indartzaile berririk ez zuen txertoa jasoko zutela, baina polizia eta biztanleriari, oro har, frogatu gabeko nanopartikuladun txertoak emango zitzaizkiela.

Emaitza: biztanleriaren % 93k beraientzat apropos egina zegoen txertoa jartzeari uko egin zion. Soilik alemaniarren % 7k jaso zuen aipatu txertoa.

Giza metabolismoak ezin ditu nanopartikulak metabolizatu eta iraitzi. Biztanleriaren ia gehiengoaren ezezko hari esker, txerri-gripea gauetik goizera desagertu zen, magia kontua bailitzan, komunikabideetatik zakarrontzira iragan zen, eta txertoak, labe garaietara.

(Polemika txiki baterako atrebentzia: era harrigarrian, txerri-gripearen H1N1 birusak txerrien bizkar lauhazka ibiltzeari utzi zion, jada ez zituen pertsonak kutsatzen, ez zituen kutsatuak gaixoarazten, eta hedabideetan berri izateari utzi zion tupustean. Agian, txerri-gripearen birusa arrain-gripearen birus bilakatu da, izokinen gainean ibairik ibai igeri egiteko, soilik Wuhango arrain merkatuan indar osoz eraso egin ahal izateko).   

Inplikatutako epidemiologo, infektologo zein birologoek txertoarekin buru eman ezin izan zioten pandemiaren planifikazioaren porrotetik ikasi dute. Kausen azterketa egin eta beren konklusioak eta gomendioak argitara eman zituzten Bundesgesundheitsblatteko 2010eko abenduaren 12ko zenbakian. Izenburua, ezin esanguratsuagoa: “Pandemiak. Jasotako irakaspenak”. Zera esatea bezala: H1N1 txerri-gripearen porrotetik ikasi ditugun lezioak!

Aldizkari horren zenbaki horretako hainbat artikulu Interneten eskuragarri daude, baina ez garrantzitsuenak. Pandemiaren gestio egokirako gomendio nagusiak honakoak dira: 

• Debate publikoetan adituak elkarrekiko kontraesanetan ez erortzea ziurtatzea.
• Gizarte-komunikazio hedabide eta buruzagien parte-hartze goiztiarra.
• Internet sareko kontrola. Aldarrikapen eta kritikek politika eta gizartean hartutako neurrien bat-etortze eta onarpena arriskuan jarri ahal izatea ekiditeko helburuarekin.

Gomendio hauek jada arrakastaz aplikatu dira! Interneten zentsuratzen da, kritikoak irainen bidez alde batera utziak dira, besteak beste. Pandemiaren suposizioa ezeztatzen duten eta jakite publikoaren parte izatera pasa diren nahitaezko argudioei, sinpleki, ez zaie ekiten.

Aditu bakarraren, Drosten irakaslearen, jarraibideak soilik izan dira medio nahiz politikan entzungai. Egin zitzaion “kritika” bakarra, GIBean espezializatutako birologo batek emana zen, eta horrek, baieztapen nagusia indartzearen funtzioa bete zuen, hots, birus berri baten existentziarena, SARS-CoV-2arena.