Korona-krisiaren hastapen eta aurrekaritan

Stefan Lanka doktorea esperientzia zabaleko birologoa da, birusen isolatze prozedura ondo baino hobeto ezagutzen duena. 1995ean Göttingeneko tribunalari honako gonbita luzatu zion: ustezko GIBaren existentzia demostratuz juramentu pean testigantza emango zuen zientzialari bakar bat aurki zezan mundu osoan. Honek, hilabete gutxira, prozesua geldiarazi eta epaitua izaten ari zen medikuaren aurkako hilketa salaketak atzera botatzea izan zituen ondorio; eta, atakatik nola edo hala atera beharrean, jatorriko akusazioekin alderatuta barregarria den zigorra ezarri zioten.

Wissenschafftplus aldizkariko 2020ko otsaileko atalean argitaratutako Korona-krisiaren hasiera eta amaiera izenburu ezin esanguratsuagoko artikuluan azaldutakoa Independenteara ekarri nahi izan dugu.

SARSa eta koronabirus edo Covid-19a definitzeko garaian, ezaugarrietan esanguratsuena, bere koadro klinikoa pneumonia atipikoa dela esan ohi da. Pneumonian ezagunak diren patogenoak aurki badaitezke, horixe tipikoa dela esaten da eta, bestela, atipikoa. SARS eta koronabirusaren krisiaren oinarrietan izan diren bi gertaera nagusienetan lehena, pneumonia guztien % 20-30 atipikoak direla da. Pneumonia atipikoaren kausak erabat ezagunak dira eta beraz EZ lirateke birus ezezagun baten kausatzat aurkeztu behar. 

Hori, infektologo eta birologoek ezkutuan izan duten egitatea da, eta bizi dugun izu eta beldurraren funtsa bera ere osatzen du. Izan ere, gaixotasun berriarentzat sendagai edo txerto egokirik izan ezean, kaltetu zein publikoarengan, oro har, eta baita politikoengan ere, pneumonia atipikoa bereziki arriskutsua eta maiz hilkorra izan litekeenaren ustea sortzen da.

Balizko birus berria detektatzeko proposatutako proba edo test prozedurak pertsona osasuntsuak ere “positibo” modura definitzen ditu eta, honela, kasuen kopuruak gora eta gora egiten du modu automatikoan. Hasiera batean, pneumonia tipikoa duten pertsonak ere aztertuak izango dira eta, modu horretan, baita bestelako gaixotasunak dituen pertsona oro ere.

Hori gainera birusaren hedapenaren froga praktikotzat kontsideratzen da. Automatikoki, bestelako gero eta gaixotasun gehiago gehitzen zaizkio jatorrizko “pneumonia atipikoari”, eta “sindrome” hau “birus batetik eratorritako gaixotasun berri” bezala aurkeztu da.

Bigarren egitate erabakigarria, ez SARS eta koronabirusaren krisiaren kasuan soilik, gaixotasuna birusek sortzen dutela baieztatzen duten birologoek, konprenigarritzat jo genitzakeen arrazoiak direla medio, gezur galantean oinarritua dagoen egoera ezkutatzean datza.   

Birusen proba metodo bezala aurkeztu izan zaiguna, detekzio genetikorako metodoa da. Ez dituzte detekzio probarako erabiltzen dituzten birusaren sekuentzia genetikoak isolatzen. Ehun eta zelulak hiltzen direnean kopuru zabaletan askatzen dituzten sekuentzia genetiko tipikoak isolatzen dituzte. Sekuentzia genetiko hauek, arrunki laburrak, giza metabolismoaren parte dira, eta ondoren etorriko den laborategiko lanaren oinarria osatzen dute.

Haatik, birologoek, hainbat programa informatikoen laguntzarekin, geneen sekuentzia labur multzo batetik abiatuta material genetikoz osatutako kate luzeak osa ditzakete. Horiek birusen DNA kate benetakoak balira bezala produzitzen dituzte. Hau da testetan emaitza positiboak behin eta berriz lortzearen arrazoia, baita osasuntsu daudela frogatutako indibiduoetan ere.

Birologo horiek, euren buruak ez gezurtatzeko, zientziak agintzen dituen bi arau garrantzitsu etengabe alde batera uzten dituzte. Batetik, baieztapen guztiak bere horretan sistematikoki egiaztatzearen araua. Bestetik, erabilitako suposizio eta metodo guztiak kontrol esperimentu bidez frogatuak izatearena. 

Kontrol esperimentuak egingo balituzte, zera deskubrituko lukete: birusaren kate genetikoa buruz osatzeko erabilitako sekuentzia genetiko labur guztiak giza metabolismoak sortuak direla eta ez kanpoan, ustezko birus baten eraginez.

Korona-krisia  2019ko abenduaren 30ean oftalmologo gazte batek idatzitako mezu baten ondorioz piztu eta berehala zabaldu zen. Bere ospitalean hainbat pertsona berrogeialdian zeudela, zazpi SARS kasu baieztatuak izan zirela, eta beraz, euren buruak zaindu eta babesteko esan zien bere lagunei.

Christian Drosten Irakasleak, Berlineko Charitékoa, berehala izan zuen horren berri, eta SARS birusentzako proba prozedurak osatzeari ekin zion, Txinatik zetorren txostenaren egiazkotasuna frogatu baino lehen, eta bereziki, txinatar birologoek beren ikerketen emaitzarik argitara eman aurretik.

Txinako Gaixotasunen Kontrolerako Komisioko (CCDC) baimendutako birologoek 2020ko urtarrilaren 24 eta otsailaren 3an argitaratu zituzten beren emaitzak.

Sekuentzia labur anitz isolatu zituztela esan zuten eta, behin bat bestearekin lotuta, birus berri baten kate oso bat osa zezaketela baieztatu zuten. Autoreek beraiek espresuki onartu zuten – eta tartean zeuden gainerako birologo guztiek gaur eguneraino jarraitu dute- gaixotasuna sor dezakeen birus baten kate genetikoa egiazki dela baieztatu ahal izateko guztiz beharrezkoak diren esperimentuak oraindik ez direla burutu.

Alderantziz: txinatar birologoek espresuki adierazi zuten eraikitako kate genetikoak, kalterik eragiten ez duten eta hamarnaka urte dituzten saguzarren korona birus aldarrikatuak izan diren kate genetikoekin % 90ean antza zuela.   

2020ko urtarrilaren 21ean (CCDCren argitaratzea baino 3 egun baino lehenago!) OMEk, Osasun Mundu Erakundeak, Drosten Irakasleak garatutako prozedura proba erabiltzea gomendatu zien nazio guztiei. Drosten Irakasleak, Txinan zehar arinki hedatzen ari zen birusarentzako proba prozedura fidagarria garatu zuela baieztatzean; lan zientifikoak errespetatu beharko lituzkeen arauei muzin eginez, lan-kontratuak agintzen dionaren kontra, eta birologiaren logika eta pentsamenduaren arauak urratuz; txinatar epidemiari izua piztu zuen, beldurraren hedapen eta globalizazioari bide ematearekin batera.  

Korona-krisiaren hasiera

Li Wenliang oftalmologo gazteak bere ospitalean berrogeialdian hainbat gaixo zeudela, zazpi SARS kasu konfirmatuak izan zirela eta euren buruak zaindu eta babesteko jakinarazi zienean 2019ko abenduaren 30ean WhatsApp bidez Wuhango zazpi medikuri, ez zuen izua zabaltzeko asmorik.

Hala balitz, Interneten emango zukeen albistearen berri eta publiko orokorra ohartarazi arriskuaz. Aipatu zazpi medikuetatik batek, mezu pribatuaren pantailazoa egin eta huraxe eman zuen argitara, mezuaren argazkia Interneten zabalduz, horrek ekar zitzakeen ondorioei neurria hartu gabe. Noski, mezuak zeraman informazioa azkar batean hedatu zen, Txinan barrena, lehenik, eta mundu zabalean, ondoren.

Mezuak izu-ikara sorrarazi zuen, eta txinatar osasun administrazio zein gobernua jo muga zuen ikerketa eskea. Izan ere, bazen aurrekaririk, 2003ko SARS krisia, urte horretako martxoaren 12an, OMEk, “mundu mailako mehatxu” izendapenarekin sailkatu zuena.

Honen ondorioz, 2019ko abenduaren 31n, Beijingeko gobernuak CCDC Txinako Gaixotasunen Kontrolerako Zentroaren parte ziren epidemiologo eta birologo ezberdinez osatutako “erreakzio azkarrerako indarra” bidali zuen Wuhan eta hau inguratzen duen Hubei probintziara, bertako osasun autoritateen sostengu lanak egitera. Helburua epidemia brote bati buruz zabaldutako baieztapenak benetakoak ziren ala ez egiaztatzea zen. Egiaz hala balitz, egoera modu egokian kontrolatu beharko litzateke. 

CCDCko autoreek beren ikerketen emaitzen berri eman zuten baimendutako lehen argitalpenak, A New Coronavirus from Patients with Pneumonia in China, 2019 artikuluak, ez du kausa ezezaguna duen pneumoniagatiko gaixo pilaketa bati buruz informatzen. 

Aurkitutako gaixoak ezaugarri komunak dituen “talde” baten pean taldekatu daitezkeela dio. Wuhango itsaskien handizkako merkatu jakin batera ohiko bisitak egitea zen ezaugarri amankomun hori. Pneumonia atipikoa zuen gaixo kopurua zein txikia zen agerian jartzen du CCDCak patogeno ezagun nahiz ezezagunak bilatzeko frotis eta arnasguneetako likidoen azterketak soilik lau gaixori egin izanak.

Bitartean, Wuhan eta inguruetan zeharo egin zuen gora izuak. Poliziak 2020ko urtarrilaren 3an Li Wenliang oftalmologoari balizko SARS brote bati buruzko argitalpen berriak egiteari uko egiten ziola jasotzen zuen eta urratuz gero zigorra ondorio izango zuen adierazpen bat sinatuz idatziz konprometitzeko eskatu zion. Baina neurri horiek ere ez ziren nahikoak izan jada abian jarri eta era arriskutsuan areagotzen ari zen izu dinamika geldiarazteko.

2020ko urtarrilaren 10ean, Wenliangek, eta handik gutxira baita bere gurasoek ere, pneumonia sintomak garatu zituzten. Li Wenliangek bere burua isolatu zuen, bezperan paziente batek  begietako ohiko azterketa baten ondorioz SARS birusaz kutsatu zuenaz konbentzituta baitzegoen. Horrek ere izua areagotzen lagundu zuen.

Artatu zuten medikuek hainbat motatako proba mordoa egin zizkioten, baina guztiek emaitza negatiboa eman zuten. Bere osasunak okerrera egin ahala, bere patuarekiko jendearen begikotasun adierazpenek gora egin zuten. Eta era berean jarraitu zuten aurrera probek, azkenean, SARS proba batek 2020ko urtarrilaren 30ean “positibo” eman zuen arte. Gorantz zihoan SARSarekiko izuaren hondamendiak, koronabirusaren mundu-krisi bilakatu zenak, bere bidea jarraitu zuen.   

Li Wenliang berak zabaldu zuen emaitza Internet bidez hitzokin: Gaur, azido nukleikoko probek emaitza positiboa eman dute, hautsa hondoan asentatu da, azkenik, diagnostikoa egin da. 

Argitalpenak, berriro ere, jada zabaldua zegoen izua handiagotu zuen. Guztia zeharo atera zen bere onetik poliziak eskatutako 2020ko urtarrilaren 3ko adierazpen sinatua Interneten argitaratu zuenean. Izan ere, bere buruarentzat arriskutsua zen dokumentua argitaratu izana, izu-ikararen eragin pean zeuden pertsona guztiek SARS epidemia berri bat zegoenaren frogatzat kontsideratu zuten, eta hala izaten jarraitzen du. Mediku batek, gainera bera ere kaltetua egonik, zigor mehatxu pean egon arren publikoa informatzen eta ohartarazten jarraitzeak beste arrazoirik izan ezingo balu bezala.

Era berean, izuak are gehiago jo zuen gorantz, sustantzia antibiotiko ezberdinek osatutako tratamendu intentsibo bat erabiltzen ari baziren ere, Li Weniliangen osasunak behera egin zuelako. Egoera muturrera heltzear zegoen bere heriotzaren berri ematen zuen txostena kaotiko bezain kontraesankorra izan zelako.

Hau izan zen -eta honela izaten jarraitzen du- Txinako eta mundu osoko publikoak Wuhanen SARS brote berri bat gertatu zela, baina epidemia berritzat birdefinitu zela eta  izen berria zuen Covid-19aren pandemia onartzearen arrazoia.