Irulegiko eskuari buruzko ñabardurak

Ofizioko hizkuntzalariei aditu ondoren (Javier Velaza latinean eta J. Gorrochategi hizkuntza indoeuroparrean adituak), neure iritzia ere agertzera ausartzera noa, hizkuntzazale gisara. Izan ere, aurkikuntza hau oso berezia eta garrantzitsua baita, euskaldun guztion zorionerako. Eta zeresan handia ekarriko duena, goian aipatu hizkuntzalarien ustez.

Zeren, batetik, “Vasconización tardía”ren gezurra agerian uzten baitu, eta “Una historia de Vasconia” lotsa gorrian uzten, lotsagarri. Are, nahiko motibo ematen du Iruña-Veleiako afera birplanteatzeko serioski.

Hizkuntzalari guztiok diotenez, testu horretako lehen hitza, sorioneku, euskal kutsukotzat jotzen dute. ‘Vascónico’ deritzote gehienek, edo ‘bascón’, ezen ez ‘celta’ edo ‘celtibérico’. Laster saiatuko naiz hizkuntzalariok erderaz dioten terminologia euskerara itzultzen eta, ene aldetik ahalez, argitasunaren ekarpen bat egiten.

Beste kontu bat da testu horren interpretazioa. Testu horretan, tartean euskera eta iberiera hizkuntzak dagoz, ze jende hura elebiduna baitzen (edo poliglota). Hortaz, iberiera (eta euskera) jakin gabe ezin da dezifratu testu hau. Ba al dakite iberiera hemengo hizkuntzalariek? Bada, ez dute erakusten iberiera jakin nahi dutenik ere. Ba al dakite euskera aski hemendik kanpoko hizkuntzalariek? Horiek behintzat ahalegina egiten dute, batik bat R.M. Azkueren hiztegia arakatuz.

Testu honetan, argi eta garbi dakutsagu hurrengo gauza hauek:

1. Lehenik, brontzeko esku horren zentzua: etxea erakustea kanpotik datorrenari, hots abegi egitea eta etxera gonbidatzea.

2. Beharbada, bide batez , zeinu eta jarrera abegitsu horrekin etxea babestea, balizko etsaiak uxatuz, bakezko jarreraz.

3. Zertarako jartzen dugu, oraindik gaur egun, ekilorea edo beste landararen bat atean? Egizue eskolaz kanpoko jarduera hau, eta galde ohitura horren zergatia etxe bakoitzeko zaharrei.

4. Har kontutan hizkuntza iberiarra Akitanian berton sortu zela duela 18.000 urte: solutre aldian, gure amamek bisilabazko hizkera eraiki zutenean.

Izan ere, hizkuntzalariek “aitzineuskera” deritzoten lehen euskera milenarioak -150.000 urte dauka, edo gutxienez 120.000 urte. Orduantxe sortu ziren zeozelan berba egiteko kapaz ziren gizakiak (Neandertal gizakia edo horren arbaso Heidelberg gizakia, lehenbizi sua kontrolatu ahal izan zuena).

Gizaki horiek izan ziren berba egin ahal izateko gaitasuna izan zuten lehenak. Horiek hitz-hots silaba-bakarrak erabiltzen zituzten, hainbat zeinuz, keinuz, intonazio-leloz eta eskuen mugimendu askotarikoaz baliatuz; hortaz, hizkera erro mugatuez baliatuz, baina hizkera oso adierazkorra, “expresiboa”.

Esan dudanez, duela 18.000 urte hizkera berri bat eraiki zuten, euskera ”modernoa”, silaba bikoa, lehengo silaba-bakarrean oinarritua (SU/SUTE; ZI/ZITU; IZ/IZAN…)

Iberiera ez zen etorri kanpotik, baizik antzinako Euskal Herrian sortu zen: Akitania zabalean, eta koba gehien zegoen lekuetan

Aurrerakuntza horrekin batera sortu zen iberiera. Hortaz, iberiera ez zen etorri kanpotik, baizik antzinako Euskal Herrian sortu zen: Akitania zabalean, eta koba gehien zegoen lekuetan, zeren oraingo euskal herriak ez baitziren populatuak, baizik gehienbat oihanak.

Beraz, euskeraren sehaskak Périgord eta Kantabrian daude; horietara joan behar genuke, arabeak Mekara bezala.

5. Azkenez, ESKU gaineko testu honetan iberierazko erroak ageri dira: TIR (bikaina); TER (lurraldea), TAR (parajea), TA (bailara)… Zergatik esplizitatu behar zituzten gehiago iberierazko erro horiek? Jendeak, erromatarren garai horretan, nahiko ahaztuta zuelako, jada, iberiera.

Kontutan hartu behar da, iberiera eta euskera hizkuntza berbera izan zirela 10.000 urtez baino gehiagoz (hizkuntza bera zen, ahizpa bikia), harik eta laborantza gertatu zan arte. Orduan, artean herri nomada ziren haiek egondu egin ziren: leinu batzuk berton geldituz, gure arbasoak; eta gainontzeko leinuek Levante aldera jo zuten, eta ondoren Andaluziara eta penintsula iberiko osora.

Iberiera eta euskera hizkuntza berbera izan ziren 10.000 urtez baino gehiagoz: hizkuntza bera zen, ahizpa bikia

Azkenaurreko auzia: zer gertatu zen azkenean gure ahizpa bikiarekin? Iberiera idatzia latin idatziak irentsi zuen, orain dela 2.000 urte. Iberiera mintzatuari dagokionez, jendeak luzaro jarraitu zuen hitz egiten (Iruña Veleian ere ageri denez), eta orain hizkuntza ”romaniko – gaizki deitutako”: gaztelera, katalana, gaskoina eta abarrak dira dialekto iberiko. Ezen ez baitatoz latinetik, uste den bezala, baizik eta iberieraren dialektoak dira. “No venims dins latina” idatzi du, azertu handiz eta argumentu definitiboz, Carme G. Huertas mallorcarrak. Sasoia da ohiko “romanismoa” gainditzeko eta Akademietakoak eguneratzeko.

Eta bukatzeko, bedi, nire partetik, azken galdera: zergatik ez dituzte irakasten gure eskoletan eta akademietan euskeraren historia eta pentsaera? Ez du balio euskera ”gainditu beharreko asignatura” gisa planteatzea, gure Hezkuntza Itunean planteatuta dagoen moduan. Euskera, biluzik barik, bere historiarekin eta pentsaerarekin (bere soineko eder guztiekin) saldu behar zaio belaunaldi berriari.