“Saia zaitez Lurra aurkitutakoa baino leku hobe bat bezala uzten”
Sidney Sheldon
“Ibai nahasian, arrantzaleen irabazia”
Herri adagioa
Ukrainako gerrak, kateatzen ari diren hainbat krisitatik azkena, antsietate soziopolitikoko frenesia ekarri du, eta energia du kezka nagusietako bat. Oligopolio energetikoak eta haien kohorte politiko eta mediatikoak gaur egungo egoera txarra erabiltzen ari dira aurrekaririk gabeko desinformazio- eta manipulazio-kanpaina bat abiarazteko, prezioen igoerek lagunduta, horien erantzuleak haiek izanik ere. Horrela, ikusten ari gara lurralde antolamenduari eta ingurumen-babesari buruzko legediak ez direla betetzen, inolako lotsarik gabe, edo araudi horietan oinarrizko printzipioak ahultzen dituzten xedapenekin neutralizatzen direla. Hainbat hamarkadatan egindako ikerketa, inbertsio eta adostasunek behera egin dute azkar. Badirudi orain energia fosilen eredu energetiko zentralizatu zaharkitua energia berriztagarriei aplikatzea dela helburua, onurak maximizatuz eta askotan titulartasun publikoko herri-lurretan ezarriz. Eredu hori hartuta, energia berriztagarriaren benetako abantailak ezabatzen ditugu. Abantaila horiek energia-ekoizpen banatua oinarritzat hartzen duen hedapenarekin baino ez dira bateragarriak, gizartearen aurrerabidearen ikuspegitik kudeatuta, eta biodibertsitatearekiko funtsezko errespetuarekin. Ildo horiek gaur egun nagusi den pentsamenduaren eta ekintzaren korronte hori desartikulatzen eta desautorizatzen lagundu nahi dute.
Oligopolio energetikoak eta haien kohorte politiko eta mediatikoak gaur egungo egoera txarra erabiltzen ari dira aurrekaririk gabeko desinformazio- eta manipulazio-kanpaina bat abiarazteko
Gizakiaren historia ezin da aldagai askoren hedapenetik bereizi. Bi nabarmendu nahi genituzke. Alde batetik, Homo sapiens, bere garapen neurologiko ikaragarriari esker, kultura garatzeko gai izan da, Lurreko ingurune askotara egokitzeko tresna indartsu gisa. Bestetik, kultura horrek, bereziki azken mendeetan Mendebaldean sortu denak, teknologiaren konplexutasuna eta globalizazioa areagotzea ekarri du, eta hori posible izan da baliabide energetikoen ustiapen gero eta intentsiboagoari esker, nahi ziren eraginkortasunak lortu gabe. Gure espeziearen bilakaerak energia- iturri nagusiekin eta gero eta dentsitate energetiko handiagoarekin egindako faseak biltzen ditu, eta horrek kontsumo zoroa eragin du termino absolutuetan eta erlatiboetan. Neolitoko ehiztari biltzaile batena bere gorputzak egunero behar zituen 2,3 kWh-koa bazen, batezbesteko europar batena egunean 74 kWh-koa da.
Horrela, bada, lehen munduko ondasun eta zerbitzuen ugaritasun-egoera energia-kantitate itzelen eskuragarritasunari zor zaio, prezio baxuan, neoliberalismoak uko egiten diolako horrek dakartzan ingurumen-, gizarte- eta osasun-kanpokotasunak bere gain hartzeari. Inkontzientzia hilgarri eta interesatu horren emaitza da gure Lurra, daukagun eta eskuragarri izango dugun planeta bakarra, aurpegira oihukatzen ari zaigula gure babesleku eta sostengu izaten jarraitzea nahi badugu, jada urruntzen ari diren baldintzetan mantendu behar dugula. Beraz, gure bizimodua aldatu behar dugu. Hala adierazten du planetako baliabideen eta ingurumen-osasunaren adierazleen laburpenak. Adierazle horien arabera, ekaitz perfektuaren atarian gaude, zibilizazio honen kolapso posiblearen atarian, alegia. Eta horrek produkzioaren eta kontsumoaren eraldaketa ekarri behar du, benetako iraunkortasuna eraikitzeko. Hau da, kontzientziaz, aurrea hartuz eta ekitatez heldu behar diogu “deshazkunde iraunkorraren” printzipioari, anatema baita gaur egun nagusi den sistema sozioekonomikoak infinituraino hazten jarrai dezakeela eta jarraitu behar duela pentsatzen jarraitzen duten guztientzat.
Ekaitz perfektuaren atarian gaude, zibilizazio honen kolapso posiblearen atarian, alegia
Fisika eta biologiako lehen kurtsoetako edozein ikaslek badaki hori ez dela posible inongo sistemarentzat. Batzuek, dogma eta doktrina neoliberalek bahituta, eta, gainera, “hazi, biderkatu eta lurra menderatzeko” agindu bibliko harekin, aldi berean eta itxuragabekeriaz kalifikatzen dute errealitate hori – zientziak behin eta berriz ziurtatua, hala ere – klimaren/ingurumenaren dogma gisa. Statu quo-arekin lerrokatutako ahots horiek ohartarazten digute deshazkundea onartzen badugu pobretze onartezin baten arriskua izango dugula, edo, are gehiago, gure eskubide eta askatasunen murriztearena.
Jakina, Historiak eskaintzen dizkigun irakaspenei ez diete jaramonik egiten, ezta lan bikainei ere, Jared Diamond antropologo ospetsuarenak kasu, zeinak gure aurreko zibilizazio askoren arrakasta edo kolapsoa ikertu eta arrazoitu baitu. Horietako asko suntsitu egin zirela erakusten du, baliabideak (basoak, lurzorua, ura, etab.) ustiatzeko modua jasanezina zela ez jakiteagatik edo ez onartzeagatik.
Gaur egun, erronka globala da, eta paradoxikoki, gure kultura, hasieran aipatu dugun giza espeziearen egokitzapen biologikorako tresna – orain arte – izan den hori, bidegurutze dramatikoenean dago. Edo egoera onartzen du eta zuzentzen asmatzen du, edo bere porrota modu dramatikoan ziurtatuko du. Izan ere, gutxirekin bizitzea tokatuko zaigu ezinbestean, baina ondo eta garaiz egiten badugu, ez du esan nahiko okerrago bizi behar dugunik.
Statu quo-arekin lerrokatutako ahots horiek ohartarazten digute deshazkundea onartzen badugu pobretze onartezin baten arriskua izango dugula, edo, are gehiago, gure eskubide eta askatasunen murriztearena
Behar-beharrezkoa da, beraz, pertsona guztiok NATURAREN EZINBESTEKOTASUNAZ jabetzea, gure patua bereiz ezina dela eta bizitzaren alderdi guzti-guztietan horren arabera jarduteko beharraz jabetzea, ataka honetatik irten nahi baldin badugu behintzat. Horrek, jakina, klase politikoa eta enpresariala barne hartzen ditu, baina baita herritar guztiak ere. Ezinbestekotasun horrek eztabaida politikoaren gainetik egon beharko luke. Bestalde, sintomatikoa da Lurraren gainean geratzen diren antzinako herri guztiek oso argi izatea Harekiko mendekotasun eta lotura banaezina eta saihestezina. Balio hori galdu egin da egungo populazioen zati handiegi batean.
Lurraren funtzionamenduaren legeak ezagutzen ez dituzten edo gutxiesten dituzten kudeatzaile publiko asko, uste faltsuen eta paradigmen bidez, gure etorkizuna arriskuan jartzen ari dira. Ez dirudi bideragarria denik orain arte aipatutakoa eta inguruko beste gai batzuk kontuan hartzen ez dituen sozietateen kudeaketa.
Alternatiba teknologikoei buruzko erabaki orok ingurumen-bizitzaren zikloa eta kostu globalen eta sozialen zikloa aztertzeko printzipioetan oinarritu behar du, kontuan hartu beharreko produktuen eta zerbitzuen bizi-ziklo osoa kontuan hartuta. Hau gaur egun oraindik “rara avis” bat da. Epe-labur-keria da nagusi, onura azkar eta itzelen etengabeko bilaketa, eta horien jendarte, ekonomia eta ingurumen albo-kalteak guztion artean ordaintzen ditugu. Gaur egun, EAEn bertan eta energia berriztagarriei dagokienez, nahitaez kontuan hartu beharko liratekeen gai nagusi horiek, sinesgaitza dirudien arren, Eusko Jaurlaritzak berak ere alde batera uzten ditu. Ingurumen-inpaktuari eta lurralde-antolamenduari buruzko bere araudia, konparatiboki nahiko aurreratua dena, ez da aplikatzen; izan ere, egingo balitz, zentral eolikoetarako planteatutako kokapenek ez lukete aurrera egingo. Eta markoa jada erabat leherrarazteko, ad hoc dekretuak eta legeak aldarrikatzen dira, ingurumen-inpaktuaren izapideak minimizatzeko eta beste administrazio batzuen erabakimena murrizteko, eta froga gehigarri bat da zentral horiek bideraezinak direla proposatutako eskeman. Praktikan, adibidez, ez dute inolako tripako minik izan zentral eolikoak inposatu nahi izatean baita Natura 2000 Sareko Kontserbazio Bereziko Eremuetan ere.
Eta bitartean, botere judiziala linboan dago, eta gai horiekin zerikusia duten funtzionario publiko askoren iritzia behar bezala isilarazita eta neutralizatuta dago.
Herritarren plataformek berriztagarrien beharra babesten dute, baina ingurumen-legediaren lege-printzipioak eta administrazio-fluxuak errespetatzea eta hedapen banatua eta soziala eskatzen dute. Plataforma horiei inkontzientzia eta aurrerapen ekonomikoaren etsai izatea leporatzen zaie. Errealitatetik urrun dago hori. Adibidez, Arabako Mendiak Aske herri plataformak mendietako haize-energiari buruzko proiektuei aurkeztutako alegazioen arabera, ia 35 estrategia, plan eta/edo ingurumen-lege eta/edo lurralde-antolamenduari buruzko ezinbesteko egiturazko ez-betetzeak daude. Ekintza horiekin eta beste batzuekin bilatzen dena berriztagarrien hedapenean koherentzia lortzea da.
Mugimendu herrikoi eta independente horiek ulertzen dute ezin dugula onartu jarduera horietarako eremu menditsu gehiago industrializatzea eta, beraz, galtzea
Mugimendu herrikoi eta independente horiek ulertzen dute ezin dugula onartu jarduera horietarako eremu menditsu gehiago industrializatzea eta, beraz, galtzea. Azken batean, baztertze-eremu izendatu behar dira. Herritarrek jakin behar dute ez dagoela ezer hoberik klima-aldaketa arintzeko eta horretara egokitzeko, ekosistema helduak babestea eta maximizatzea baino, batez ere basokoak. Halaber, jurisprudentziak beti eman du horien aldeko epaia, zentral eolikoek gune horiek inbaditu eta suntsitu nahi zituzten auziak izan direnean. Proiektu horiek eragindako suntsipenaren ingurumen-inpaktuaren zuzenketarik ez dagoela egiaztatuta dago. Ezinezkoa da industria horiek mendietan eragindako kalteak konpontzea, berez direna izateari uzten diotelako. Beraz, ezinbestekoa da berriztagarriak jada antropizatuta dauden eremuetan kokatzea. Ikuspegi horren bideragarritasuna hainbat estrategiatan frogatu da; hala nola, Arabako Foru Aldundiaren lehen Mugarri Planean edo Gasteizko Ingurumen Gaietarako Zentroaren eguzki-energia ezartzeko azterketan.
Inork ezin du espero krisi sistemiko sozial, ekonomiko, politiko eta ingurumenezko honetatik ateratzea, onartu gabe ez dagoela klima aldaketaren aurkako borroka posiblerik, ez baldin bada koherentea lurralde-antolamendu irmo eta iraunkor batekin, sistema naturalak eta, beraz, gureak bizirik irauteko behar diren biodibertsitaterik handiena eta ingurumen-baliabideak bermatuko dituena. Baliabide horiek – edateko ura, lur emankorra, aire garbia, energia, materialak, klima-erregulazioa, bizi ongizatea, eta abar – Sánchez Galánek berak ere, edo Elon Muskek, ezin izango lituzkete ordaindu, hala egin beharko bagenu. Hau diogu oraindik Naturaren berezko balioa ikusteko gai ez direnentzat eta inguratzen dituenaren balizko diru-onura besterik sumatzen ez dutenentzat.
Azkenik, bizi dugun antsietateak eragin du posizio jakin batzuetatik, makroegitura horien hedapen sozialagoa agintzen duten sirena-kantuen aurrean, amore ematen hastea eta, nolabait, ingurumen-aldagaiari lehentasuna emateari uztea. Berriztagarrientzako etorkizun sendoa eraiki nahi badugu, bi dimentsioak aldi berean kontuan hartu beharko dira. Hala bada, ekonomia sustatzea ere posible izango da, baina oraingoan guztiontzat.
Lan nekeza dugu aurretik. Tempus fugit…
Idazki hau Arabako Mendiak Askek egin du eta Adrián Almazán , Antonio Aretxabala, Dina Garzón, Alicia Puleo, Jorge Riechmann, Marta Tafalla , Antonio Turiel eta Carmen Velayosek babesten dute.
