(Honen jarraipena da).
Jakina da boterea kudeatzen dutenek antzinarotik ederki dakitela, herriari ogia eta zirkua eskainiz gero, pertsona mendeko egiten dela. Berpizkundean hastear zegoen eskolen eredua, eta hor irakurketaren ezagutza hastapen mailan kokatzen zen. Badirudi azken bostehun urteotan gutxi direla Niccolo Machiavellik garai hartan idatzitako Printzea liburua ezagutzen dutenak; bada, une honetan gogora ekartzea egokia da. Liburu horretan Makiavelok esan zuen: “eman armak herriari eta elkar hilko dute”, herriari kontrola nola ezartzen zaigun esaldi batean laburtu nahian. Badirudi ahaztua dugula doan eskaintzen zaigun horrek gure suntsipena eta deuseztapena sortzen dituela. Agian ondo letorkiguke Federico García Lorcak bere herriko kultur etxearen inaugurazio egunean irakurritakoa; esan zuen herriari ogi oso bat eman beharrean, ogi zati bat eta liburu bat eman behar zitzaizkiola. Adierazpen argi bezain gaurkotua dugu hori; ez ote gara gaur egun ogi osoa banatzen eta liburuak ezkutatzen ari? Ezaguna da gazteengan liburuak irakurtzeko (edozein formatutan) inoiz baino interes gutxiago dagoela, edo hori esaten digute. Nire ustez, irakurketa sustatu eta aldarrian jartzen dugun neurrian, independente egiten gara. Libururik irakurri ez duen pertsonak bizi bat besterik ez du biziko, eta eman dizkioten ereduz josia egongo da. Ostera, liburu asko irakurri dituenak bizi asko biziko ditu eta, ondorioz, berea erabakitzeko eredu propioa izango du. Justu psikologiaren oinarrizko elementuetako bat da hori, irudimena lantzea, bizipen eta ezagutza ezberdinetatik norbere identitatea, autokontzeptua eta nortasuna eraikitzeko behar dena.
Testu hau Machiavelliren ondorengoei zuzenduta dago. Zer kointzidentzia Makiavelok Printzea liburua idatzi zuen garai berean eskolak irekitzen hasi zirela…, zer kasualitatea garai berean herritik sortutako antolaketa desagertzen eta gidatua izaten hasi zela. 1512. urtean herri honen konkista egin zenetik, alegia. Kointzidentzia da, benetan, irakurtzen hasi eta kontrol gehiago eta handiagoa ezarri zutela… Kointzidentzia gehiegi daude, ez al zaizue iruditzen? Herri batek bere buruaren jabe egin eta bidea topatzen duenean, bere ibilbidea eten egiten zaio, eta plan berri bat ezartzen zaio. Agian 2020. urtean antzera gertatu zen?, Ez?, Agian oker nabil, baina aldatu den gauza bakarra jendearen ibilbidea da, eta ez boterean daudenena. Gogoratzen duzue zer zen berrietan etengabe zabaltzen eta egunero jakinarazten zigutena?, Zein erraz ahazten zaigun, “ogia eta zirkua” eskaintzen zaigun bakoitzean… Ba tira, askok gogoratuko duzuelakoan. 2019. urtera arte, boterean zeudenen eta haien esanetara zeuden politikoen ezkutuko kontuak eta neurrigabekeriazko bizi estilo bat ezagutu ziren, legez kontrako eta gehiegikeriazko bide bat egiten zuten maila guztietan, eta gauetik goizera dena isildu zen… — Edward Snowdenek ezagutzera eman zuena, Julian Assangeren WiliLeaks-ek, edo Panamako paperak eta abar… –. Dena estali egin zen ustezko birus batek jotako plandemiaz, bai, plan baten modura antolatutako plandemiaz. Hori dena komunikabideen laguntzarekin antolatua, edo, esan genezake, antzeztua izan zen. Berriz ere ogia eta zirkua herriarentzat. Horrelako dinamikez kontziente izateko, buruaren elikatze kontzientea gakoa da, hor baitago gure izatearen oinarria. Edo gertatzen denaz jabetzen gara, hau da, gertatzen dena dakigu, ala jai daukagu. Ezin da gure bizitzaren gidaritza sinesmen mailan kokatu. Orduan, sinesmen maila batean bizi bagara — sinesmenak erlijio gaiei egotziz –, kontzientzia duen boteredun batek lotan dagoen herritar baten kontrola ezarri eta gauzatu dezake. Eta ez ote da gaur egungo zientifizismoa erlijio berri bat izango? Edo jendearen burua elikatzeko eta bideratzeko antzerki berri bat?
Ez ote da gaur egungo zientifizismoa erlijio berri bat izango, edo jendearen burua elikatzeko eta bideratzeko antzerki berri bat?
Aurreko galdera horiekin gogoeta egitera animatu nahi zaituztet. Gaur egun denok dakigu zer den oroimena galtzea, zeren adierazlea den. Baina ez zaio historiari edo antolaketa soziopolitikoari bakarrik begiratu behar, garunaren oroimenari baizik; hori galtzen denean, benetako independente izaera galtzen da. Argi apur bat eman nahian, hurrengo lerroetan garunaren funtzionamendu kontzientearentzat behar den elikagai egokia aipatuko dut.
Idatzi honen hasieran aipatu den bezala, buru osasunaren alde egitea ez da zaila, baina agian korapilatsua da jendeari jakinaraztea bere barne bidaia horretan kontziente izatea dela gakoa. Horregatik, garunak behar dituen hainbat gauzaz hitz egitea garrantzitsua dela uste dut.
Aipatu ditugun datu historiko eta sozialetatik hasi gara. Eraiki den gizarte honetatik ihes egiteko, diseinatutako planetatik ateratzea ezinbestekoa dela azpimarratu nahi dut, baita garuna zerekin elikatzen dugun ondo aukeratzen jakin behar dela ere, bai biologikoki eta bai psikologikoki egoki elikatuz. Modu kontziente honetan, eta pertsonei adierazleak aurkeztu eta onartzen ez dituztenean, aipatu den disonantzia kognitiboa gertatzen da, eta bere presentziaz konturatzea ezinbestekoa dugu; hori litzateke lehenbiziko platera gure bizitzako otordu nagusiarentzat, kontzientziarentzat. Gainera, plangintza bat dagoela esan dugunean, garunaren narriadura — kaltea, hondatzea — bultzatzen dela baieztatu beharra dago.
Oroimena kaltetzen bada, gaixotzea gertatuko da
Gure buruaren eta, beraz, gure identitatearen narriadura eteten bada, gauzez oroitzeak osasuna dakarrela konturatuko gara. Horregatik, epe motzeko oroimena kaltetzen bada, gaixotzea gertatuko da.
METABOLISMOA: KOLESTEROL MAILA, TENTSIO ARTERIALA ETA MINERAL BATZUEN ARTEKO OREKA
Bestetik, gure gorputzaren metabolismoari begiratzen badiogu, eta garunaren psikeari lotutako kolesterol maila gora joatea normala bada, zergatik ezarri nahi zaio pertsona orori tratamendua kolesterola igotzean? Nahiz eta farmakoak kontsumitu, horiek aldatu beharra izaten da kolesterol neurriak igotzen direnean, beti igotzen direlako. Eta tentsio arterialak, adinak aurrera egin ahala, gora egiten du… zergatik ote da hori? Ez da izango gure gorputzaren erantzun normal, natural bat? Inoiz pentsatu al dugu gaixotze prozesu bezala saldu digutena ez ote den sendatze prozesu bat? Edota ezinbesteko aldaketa bat dela? Batzuek sendatze-krisia deitzen diete gorputzak agertzen dituen ondoez eta sintomei, eta, beraz, gorputzak, bere sitomen agerraldiarekin, bere sendatze-lana egiten dabilela adieraziko liguke. Gainera, ez al duzue inoiz pentsatu nola sortu den botika bat gizarteko pertsona guztientzat? Ba al dago metodo, botika, edo tresna, pentsamendu edo emozio bakar bat denontzat balio duena? Eskolan argi daukaten ereduari jarraituz, ez dago metodologia pedagogiko bakar bat denontzat balio duena, eta, horren aurrean, heziketan aritzen diren pertsonek badakite ikasle guztiak ezberdinak direla, eta bakoitzaren beharretara egokitu behar dutela, psikologiaren humanismo teoriari jarraituz. Osasungintzan berdin gertatu zen, sendagarriak norberaren ezaugarrietara egokituak ziren, ez zen egiten gaurko botika estandarren modura.
Psikologia gaiei helduz, garuna kolesterol masa bat dela esan beharra dago, eta kolesterola maila egoki batean mantentzea da gakoa garunaren funtzionamendurako — bakoitzak berea izango du eta hortik joan beharko lirateke osasun mailan hartzen diren neurriak –, eta hori medikuek kontrola dezakete. Esan dezakegu, beraz, ez dagoela kolesterol maila estandar bat guztientzat, baizik eta kolesterol neurri pertsonal bat ezagutu behar dela norbanakoarentzat, neurri berak ez du balio denontzat. Tentsio arterialarekin berdin gertatzen da; adinarekin batera tentsioa gora doa, eta garunari odol jarioa ziurtatzeko estrategia naturala dela dakigu. Garai batean, gure aiton-amonek ezagutzen zuten odol-fluxu edo “riego” faltak garunaren narriadura zekarrela, gaur dementzia izenarekin ezagunagoa da. Arterien tentsioari dagokionez, sodio eta potasio neurrien balantzea ezagutu behar da. Gaur ezartzen dizkiguten sodio eta potasio neurriak ez daude orekan, eta bi mineralen arteko desoreka da kontrolatu beharrekoa, besteak beste. Argi dago toxikoen kontsumoak tentsioan eragiten duela, alkoholak eta kafeinak, adikzioa sortzen duten elikagaiek, tabakoak, etab. Nahita eragindako desoreka bat dirudi, bestela zergatik ez da aspaldian egiten zen modura egiten? Izan ere, lehengo medikuek errezeta egiten zutenean, farmazilariek gaixoari egokitutako botika prestatu, sukaldatu egiten zuten. Duela urte gutxira arte, telebistan farmakoak iragartzen zirenean, medikuari kontsulta egiteko aholkua ematen zen; gaur, aldiz, famazilariari galdetzeko aipatzen da. Medikuen eginkizuna eta ezagutza albo batean utzi dira. Hori ere nahi gabe gertatu al da?
OROIMENA LANDU BEHARRA DAGO
Gaur botiken printzipio aktiboak aipatzen dira, eta botiken baitan sintoma bati zuzendutako osagaiak, baina beharrezkoak ez diren toxikoekin ere sukaldatzen dira botika horiek, eta garunaren baitan desoreka sor daiteke kolesterol neurri ezegokiengatik (kolesterol maila baxuak mantentzeko asmoari jarraituz) eta mineralen kontsumo desorekatua sustatzen delako.
Horri gehitzen badiogu gizarteari esaten zaiola Internet bidez informazioa unean jaso daitekeela eta ezagutza ez dela lehen lantzen zen bezala landu behar, eta oroimenaren menpe zegoen ezagutza ez dela modu berean erakutsi behar, bada, agian ados egon gaitezke, baina oroimena landu beharra dagoela azpimarratu nahi dut. Ez ote gara erori unean uneko erantzunen dinamika ero batean? Plazerari erantzuten dion sistema azkar eta lirain batean? Erromatarrek koliseoan gertatutakoa baloratzeko egiten zuten keinua, hatz lodia gorantz edo beherantz jartzearena (nahiz eta gaur egun alderantziz erabiltzen den, antzina goranzko hatz lodiaren ikurra heriotza baimentzeko baitzen, ezpata ateratzeko keinuari zegokion; eta, aldiz, beheranzko hatz lodiaren keinua ezpata gordetzeko keinuari zegokion), gaur oraindik ere erabiltzen da sare sozialetan balorazioa egiteko garaian, ez al zaizue deigarria egiten?
Erantzun azkarrek eta unean uneko plazerari erantzuteko diseinatu diren sare sozialek, telefono mugikorrek, eskumuturrean eramaten diren erloju adimentsuek, belarrietan jartzen diren kablerik gabeko aurikularrek eta abarrek oroimena gure garunetik kanpo kokatzera eramango gaituzte, eta irteerarik gabeko kale batean sartuko gara, garunaren epe motzeko oroimena kaltetuz ezinbestean (hori jada gure inguruan ikus daiteke). Gainera, erabiltzen ez denean, garuna bere funtzioetatik urruntzen denean, narriadura goiztiarra agertzea susta daiteke, eta horren baitan lehen aipatu den dementzia. Garunak behar duen elikadura mineral, sozial, emozional eta psikologikoa kaltetzean, bere funtzionamendu zuzena desorekatzen ari da. Horren ondorioz pertsonaregan somatuko diren sintoma guztiak farmakoekin eten, aldatu, ezkutatu egingo dira, baina ez dezagun ahantzi: sintomari erantzutea ez da egoera desorekatu duenari erantzuteko bitartekoa, egoera ezkutatzeko bidea baizik.
ETB n Gaizka Arangurenek ikasleekin osatu ohi zuen memoria historikoa lantzeko programak, zergatik izena zuen ITXI LIBURUAK? Liburuak irakurriaz soilik eman zitekeenean informazio hori guztia. Zer helburu zuen? Gazteei liburuak ixtea?
Aupaaaa!
Jarraitzen du, ze poza!!!
Xehetasun bat baino ez dut aipatzeko. Beti aipatu dut ñabardura bat irakurketaren gaiari buruz. Irakurri egin behar dela ezin da ukatu, baina… Kontuz! Batez bestekoetan bezala, ofizialismoak kutsatu gabeko kontakizun bat aurkitzeko, arreta eta pazientzia handiz bilatu behar duzu, eta, gainera, batzuetan egiak gezurrekin nahastea, nahasia eta zorigaiztokoa izan daiteke, zineman eta literaturan, fikzioa izan ala ez, gertatzen da. Hollywoodek eta bere ideologiak kutsatutako zineman, edo planetako beste leku batzuetako filmetan, Hollywooden jarraibideei jarraitzen dietenean, oso aktiboa izan behar da eduki kritikoa eta independentea bilatzeko, non edo ez dagoen mezu subliminalik, edo, baldin badago, “bidezko defentsan”, uniformetasun ideologikoaren diktadura kritikatuz. Beharbada, liburuen kasuan, oraindik leku gehiago dago iritzi-aniztasunerako, eta horrek posizio egokian uzten du literatura alternatibak planteatzeko eta beste kontakizun batzuk proposatzeko. Hala ere, botereak eta bere kontakizun bakarrak gero eta leku handiagoa hartzen ari zaizkigu. Eta gero eta zailagoa da irakurri beharreko liburuak aukeratzea. Horregatik, irakurriz gain, kasu askotan ortografia hobetu eta hiztegia aberastu aparte, mota guztietako edukia ikas daiteke edo desikas daiteke, kontuz! Horregatik, Independentea.eus bezalako bitartekoak bilatzen ditugun bezala, ondo legoke bertsio ofizialekin ados ez dauden guztien artean “kutsatu gabeko” filmen eta liburuen zerrenda bat sortzea eta modu aktibo eta altruistan zabaltzen laguntzea.
Azken boladan dabilkidan burutazioa da, ea anafalbetoak izanda ez ginateken izango askotzaz zoriontxuago, eta askotzaz jakintxuagoak.
Liburu idazleak ia denak profil berdintsua dute, akademikoak dira, orain gutxi arte ia denak gizonezkoak, emakumezkoek perfil berdintxuekin jarraitzen dute, editorial gutxi batzuen baheketa pasa behar da eta nekazari etxekoandre, gaixotasun mentaldun edo eta langile klaseen ahotsa ez da oso entzuna (eta irakurri ahal izan denean propaganda hutserako erabilia izan da), edo arautik libururen bat atera izan denean Erich Maria Remarque soldaduarenak adibidez salbuespena besterik ez dira izan.
Adibide bat; irakurri edo entzun beharrean, laurogeigarren hamarkadan lehen pertsonan poliziak EHko kaleetan heroina saldu edo eta oparitzen zutela bizi izan zutenen testigantza, han ez zeudenen, eta heroinomanoek esandakoak gezurtatzen zituzten akademikoen ahotsak izan ditugu, bai liburu, hezkuntza edo hedabideetan. Zein ezberdinak Antonio Escohotado expertoa, edo Edurne Portelaren (Valenciako Bartleby liburudendan entzun nion zur eta lur polizia eta heroinaren arteko harremanak ezeztatzen) ahotsak entzun, edo heroina menpean egon eta garai hartatik, 15eko kuadrila guztitik, bizi irauten duen bakarraren ahotsak entzutea, enziklopedia edo serie bat egiteko aina bizipen, ezta ere ez da kasualitatea akademikoen eta kontatzen dutenaren profila eta edukia, eta adibidez Justo Arriolarena hain ezberdinak izatea. Heroina menpekotasuna eta nork sartu zuenaren testiguek bizi izan zutenaren ahotsa ez da entzun ez hezkuntzan, ez hedabideetan, eta usten det ezta lehen ahotsean kontatuta, inongo liburuetan nik dakidala, oso esanguratsua. Klasismoa deitzen diot. Eta Covid garaiak lotsa ematen ba du, ez da heroina garaiko jarraitasun bat besterik izan, ez da hainbeste aldatu gauza, agian botereak defendatzaile gehiago dituela, baina hori eskolako domestikazioarekin dator.
Bizitza asko bizi nahi dituenak ba daki, errutinan ez erori, bidaiatu, lanez aldatu eta gauza ezberdinak egin, liburu baten istorioa edo lagun batek kontatzen dizunaren istorioan ez dago alderik, oso ondo daude Jack Londonen istorioak, baita Renata lagun argentinarraren istorioak ere, baina gauza bat da istorio edo teoria bat entzutea, eta beste bat lehen pertsonan zerbait esperimentatzea, eta hor bai, irakurtzean ez dagoen barneratze bat dago, bizipen bat. Esperientziak teoria jaten du.
Eta ere ez da John Perkinsen liburua irakurri behar mundu korruptela batean bizi garela jakiteko, ikastolan, lan munduan, hedabideetan, politikan, justizian eta alde guztietan ikusten da. Garrantzitsuo iruditzen zait 70/80garren hamarkadetan, greba egiten zuten langileek, nola herri guztiaren kooperatibismo eta laguntasuna jasotzen zuten, auzolan hori existitzen zela jakiteak, eta ikusteak zein azkar galdu eta eten den elkartasun eta jakinduria hori. Ez zaigu transmititu ikastolan.
Osasunean berdina, nik osasun arazoak dauzkat eta hori da nere helburu bakarra oraintxe bertan, sendatzeko ez det medikuntza libururik hartu, apartatu naiz eta Hipokrates edo euskerak esaten digun moduan, gorputza osatu, osotu behar; bizitza gelditu, eguzkia hartu, hanka hutsik ibili, lasaitasuna, naturan bizi, arnasa ariketak, goserik gabe ez jan, baraualdiak, gorputza mugitu ahal den einean, laister tlf utzi, kapitalismoaren droga guztiak urrutiratu alkohola nire kasuan, etabar. Eta emaitzak ikusten dira pixkanaka-pixkanaka, gorputza bere onera dator. Zailtasuna zure bizitza aldatzeak dakar.
Gero eta profesional, preparatu eta experto gehio, gero eta arazo eta konplikazio gehiago sortuko dizkigute, betiko ximpletasunetik urrunduz.
Nik behintzat, gaur egun seme/alabaren bat eduki eskero analfabetoa izango litzateke. Besteen istorioak edo estudioak irakurri beharrean espresa/inbenta/asma ditzala bereak, eta musika pintura dantza edo zinemarekin berdin berdin.
Asko gustatu zait, Fernando, idatzi duzuna. IRU-DI-MEN-a, horixe da galdu duena gaurko gizakiak. Bat izan liteke a-DI-tua irakurri, ikusi edo a-DI-tu duenagatik; alegia, zerebroaren eskubiko alderdia datuez beteta eduki dezake. Baina datu edo informazio guzti hori analizatzeko gaitasuna izatea da inteligentziaren oinarrietako bat, nire ustez. Eta euskerak a-DI-MEN hitzarekin borobiltzen du gaitasun hori, DI izateaz aparte MEN ere beharrezkoa baita, horrek definitzen duelako gure MEN-talitatea, ezkerreko alderdia ere erabiltzeko gaitasunak. Horregatik dut gogoko IRU-DI-MEN hitza, zerebroaren bi alderdien lotura gertatzeko IRU ( IRU-DI-ka ezazue ur molekula bat bi hidrogeno lotzen dituen oxigeno batekin) beharrezkoa baita. Horrela bakarrik iritsiko baikara naturaren eta unibertsoaren benetako DI-MEN-tsioak ezagutzera. Mila esker!!
Horixe, Yose, nik ikusi dut nire bizitzan, polizia nazionalaren “Z” batetik txerri bat jaisten, egun betean plazaren erdian jartzen, ezerezetik jende pilo bat bere dosia erosten antsietatez, ordaintzeko ez zeukatenak, gutxienez porrutxo baterako dirua guri eskatzen. Gameluak pis pas batean bota lana eta desagertu. Jarraian, polizia nazionalaren “Z” ak bi Yonki atzeman, miatu eta dosia kendu, oinezkoen begirada konplizitatearekin. Gero, dosia gordetzeko “zortea” zutenek, baztertuago dagoen aldameneko parketxora joan, txutatzera, eta guk, aurrean eserita eta tabakoa erretzen, heriotza nola injektatzen zen ikusten genuen. Ez diezagutela ipuinik konta, Justo Arriola da egia kontatzen duen bakarra. Bitartean, gehienak isildu egiten dira, eta beste batzuk, zuk diozun bezala, kontakizuna aldatzen saiatzen dira, kosakoak bezala gezurretan. Oraindik EHn dirauen gatazka politiko bortitz honetan, hemen ETAk bakarrik utzi du indarkeria, hil zuten belaunaldi oso bat gehitu behar zaio. Estatuaren, alderdi politikoen, polizien eta guardia zibilen permisibitateak, lankidetzak, beste alde batera begiratzeak eta abarrek erailak. Kartzela zapaldu ere egiten ez duen jendilaje hau, eta zapaldu duten gutxiak, azkar atera ziren, ohorez eta omendutak, baina kontakizun ofizialean hildako guzti hauek desagertu egin dira magiaz. Heroinaren gaiari buruz EHn oso gomendagarria den beste liburu bat Alvaro Heras Gröh-en La atracción del abismo da.
Iruzkin eta ekarpen bikainak.
Milesker!!