Milaka izan ziren Ameriketara bizimodu hobe baten bila abiatu ziren euskaldunak eta milaka dira gaur haien ondorengoak, Ameriketan onerako eta txarrerako beren arrastoa utzi dutenak. Horietako bat dugu Pedro Albizu Campos Puerto Ricoko independentziaren aldeko mugimenduan ildo sakona urratu zuen politikari eta ekintzailea.
1. Puerto Ricoren historia
Gaur Puerto Rico deitzen duguna, Haiti ondoko uhartedia da, Karibe itsasoan, XV. mendetik espainiarren kolonia izan zena. 1493ko abenduaren 19an espainiarrak uhartera iritsi zirenean arawak izeneko indioak bizi ziren aipatu irletan, kolonizatzaileen hainbat matxinadatan borrokatu zirenak. 1511. urtean, espainiarrek hainbat esparrutan banatu zituzten, baina berriz altxatu zirelarik, gehien-gehienak hil zituzten. Aurkitutako urre meategietan eskulan merkea behar zutela eta, espainiarrek, XVI. mendearen erdi aldera, Gineako esklaboak eraman zituzten.
1808an Napoleonek Espainia inbaditu zuenean, koloniak metropolitik bereiziak gelditu ziren, eta independentziaren aldarriak piztu eta zabaldu ziren kolonia guztietan, baita Puerto Ricon ere. 1897an autonomia zabala lortu zuten. 1898an Espainia eta Estatu Batuen arteko gerra izan zelarik, eta amerikarrek irabaztean, uhartedia bereganatu zuten. Orduz geroztik, amerikarrak euren kultura eta mintzaira inposatzen saiatu izan dira. 1952an Puerto Rico Estatu Aske Elkartu bihurtu zuten eta, zenbait tira-bira izan diren arren, horrela jarraitu du gaurko egunera arte. Eta hortxe, XX. mendearen bigarren erdian, garai hartan piztu zen independentziarako giroan kokatu beharra daukagu Pedro Albizu jauna.
2. Pedro Albizuren hastapenak borroka politikoan
Pedro Albizu Campos 1891ko urriaren 12an sortu zen Puerto Ricoko Ponce hirian. Aita Alejandro Albizu bizkaitarra zuen eta Juana Campos bere ama. 1912an, eskuratu zuen beka baten bitartez, Estatu Batuetako Vermont hiriko unibertsitatean matrikulatu zen, eta 1913an Harvard-eko unibertsitatera aldatu zen. Zuzenbidea, ingeniaritza kimikoa eta filosofia ikasi zituen. 1921ean Puerto Ricora itzuli zen, eta abokatu lana egin zuen. IRAk Ipar Irlandan zeraman borroka eta Indiaren independentzia izan ziren bi mugarri Pedro Albizuren gogoan. Hori dela eta, 1924an Puerto Ricoko alderdi nazionalistan sartu zen eta berehala lehendakariorde izendatu zuten. Hortik aitzina bere bizitza osoa eman zuen aberriaren independentziaren aldeko mugimenduan.
1927tik 1930era Latinoamerikako herrietan barna ibili zen Puerto Ricoko mugimendu independentziazalearentzat laguntza bilatzen. 1930ean, Puerto Ricora itzultzean, alderdiko lehendakari izendatu zuten. Borroka iraultzailean sinesten zuen independentzia erdiesteko bide gisa. 1934an azukre-kanaberetan lan egiten zuten langileak greban sartu ziren, eta 1936an amerikarrek, Albizu egoera horren piztaile nagusia zelakoan, atxilotu egin zuten.
3. Ponceko sarraskia
1937ko martxoaren 21ean Ponceko herritarrak Erramu Igandea ospatzen ari ziren, eta besta horren kari, jende asko pilatu zen hango erdigunean. Bazen desfile moduko bat eta jendea espaloietan zegoen hori ikusi nahian. Egoeraz baliaturik, Alderdi Nazionalistak deituriko bakezko manifestazio independentista bati hasiera eman zioten inguruetan. Protesta horretan, ohiko aldarri independentistez gain, herritarrek Pedro Albizuren askatasuna eskatzen zuten.
Amerikar gobernadoreak berrehun bat polizia bidali zituen. Hauek kaleetako sarrerak itxi zituzten eta tiroka hasi ziren, inolako begirunerik gabe, kaleetan pilatzen ziren pertsonen aurka. Ondorioz, hemeretzi pertsona erail zituzten eta ehun eta berrogeita hamar gehiago zauritu Ponceko sarraski odoltsu hartan. Mugimendu independentziazalea ito nahian, amerikarrek Pedro Albizu eta beste buruzagi nazionalista zenbait Atlantako presondegira eraman zituzten. 1943an, eritasun larri batek jota zegoela, New York-eko erietxe batera aldatu zuten Pedro, eta hortxe eduki zuten preso 1947ra arte.
4. Albizuren bigarren espetxealdia
1947an, presondegitik ateratzean, Puerto Ricora itzuli zen eta berehala independentziaren aldeko borroka armatua prestatzen hasi zen. Urte bereko urriaren 30ean matxinada piztu zen eta 1950ean Ameriketako Estatu Batuetako Harry Truman presidentea hiltzen ere saiatu ziren. Amerikarrek matxinada indarrez itzali eta Pedro Albizu berriz atxilotu zuten piztaile nagusia zelakoan. Presondegian oso baldintza gogorretan eduki zuten eta antza denez, etenik gabe, irradak (irradiazioak) ere ematen zizkioten. Honek izugarri okertu zuen Albizuren osasuna. 1953an kartzelatik atera zuten, baina gutxira itzuli zen, 1954an, AEBko Kongresuaren aurka izan zen erasoan parte hartu zuela leporatuta. Presondegian jarraitu zuten torturatzen eta irradak ematen, artatu zuten medikuek onartu zuten bezala.
Hamar urte beranduago, hau da, 1964ko azaroaren 15ean, eta hiltzekotan zegoela, indultatu eta kanporatu egin zuten. Baina ordurako minbiziak jota zegoen. Urte baten buruan, 1965eko apirilaren 21ean zendu zen eta haren hiletara 75.000 pertsona joan ziren, abertzale handiak merezi zuen azken agurra ematera. Hil zelarik, emaztea, Laura Meneses del Carpio doktore eta ekintzaile kubatarra, eta lau seme-alaba utzi zituen.
Gaur Pedro Albizuren oroitzapenak bizi-bizirik dirau eta Puerto Ricoko herritarren askatasun desirak inoiz baino indartsuagoak dira. Noiz arte Puerto Rico amerikarren azpian?
