Elbira Agirre El Doradoko bideetan barna

Bizitzaren halabeharra jadanik idatzita dagoela diote batzuek, gure patua hastapenetik bukaerara arte ezarrita dagoela, alegia. Beharbada hori erraitea gehiegizkoa dela irudituko zaigu askori, baina hainbat pertsonaren bizitza aztertuz gero, ez dirudi horren sineste eroa denik. Horixe da Elbira Agirre neskatila ederraren bizitza laburrak, bederen, burura dakarkiguna.

1. Nor zen Elbira Agirre?

Aita euskalduna zuen, Lope Agirre oñatiarra, eta ama inka zuen, Cruspa Huaranca izenekoa. Lope Agirre espainiar konkistatzaileen artean joana zen Araozko baserritik Peru aldera. 1544an, Blasco Nuñez Vela erregeordea bidali zuten Perura, konkistatzaileek indioen aurka egiten zituzten gehiegikeriak arautzeko asmoz. Borrokaldi handiak izan ziren erregeordearen soldaduen eta konkistatzaileen artean, eta Lope Agirre erregeordearen alde kokatu zen. Konkistatzaileek irabazi zuten eta Lope Agirrek Nikaraguara alde egin behar izan zuen.

1551n, Frantzisko Eskibel euskal jatorriko epaileak atxilotu eta krudelkeria handiz zigortu zuen Lope Agirre. 1554an, epailea bere etxean zela, Agirrek, mendekua harturik, hil egin zuen. Lope Agirrek errespetu handian zituen bertako indioak, kitxuaz ikasi zuen eta kitxuaz mintzatzen zen beti Elbira alabarekin. Inken ohitura, usadioak eta erlijioa ere errespetatu zituen beti, baita hango jainko-jainkosak ere. Aipatu beharra dago horrelako jarrera ez zela ohikoa Ameriketara joandako europarren artean. Bere ibileretan Lope Agirrek jende ainitz hil zuen, baina indio bakarra, espainiarren zelataria zena.

2. Amazonian barna, El Doradoren bila

1559an, jadanik alargundurik zela, Lope Agirrek parte hartu zuen Pedro Urtsua baztandarrak El Dorado bilatzeko Amazonian barna antolatu zuen espedizioan. Berekin batera Elbira alaba eraman zuen. Diotenez hamabost urte zituen orduan. Osora hirurehun bat soldadu ziren espedizio hartan, eta Elbira ez zen emakume bakarra, Torralba eta Maria Arriola inudeak berekin batera zihoazen, adibidez, eta baita beste zenbait kapitain eta soldaduren emazte edo maitaleak ere, azken horien artean Ines de Atienza, Pedro Urtsuaren maitale ederra.

Espedizio hau oso famatua izan zen bere garaian, ez zuten El Doradoko altxor handia aurkitu, baina Amazonas ibaian barna ibili ziren luzaz, hango oihanak zeharkatzen. Dirudienez, Pedro Urtsuak ankerkeria handiz tratatzen omen zituen bere menekoak, eta, azkenean, 1561eko urtarrilaren 10ean, Lope Agirre buru zuen soldadu talde batek baztandarra erail zuen.

Lope Agirrek bukaera eman zion espedizioari, eta marañoi izenaz bataiatu zuen soldadu tropa harekin Panama aldera abiatu zen, Peru konkistatzeko asmoz. Amazonas ibaiaren bokalean, Margarita uhartea konkistatu zuen eta bertatik Espainiako erregeari gutun bat igorri zion, hango lurraldeen independentzia aldarrikatuz eta bere burua jaun eta askatzaile gisa azalduz. Gerora, Venezuelara iristean Valentzia izeneko herria hartu zuen.

Elbira alabak beti aitarekin batera bidaiatu zuen alde batetik bestera. Aitak idatzita utzi zuenez, izugarri maite zuen arratsetan alabarekin hitz egitea, kitxuaz beti.

3. Marañoien artean azken momentura arte

1561eko urriaren 27an, espainiar erregearen aldeko soldaduek Lope Agirreren tropa inguratu zuten Barquisimeto aldean. Marañoi gehienek, hori ikusirik, ihesari ekin zioten, eta Lope Agirre eta zenbait fidel ihesbiderik gabe harrapaturik gelditu ziren. Elbira ere aitarekin batera zegoen momentu latz haietan. Orduan, Lope Agirrek alaba hiltzeko deliberoa hartu zuen, espainiar soldaduek ez zezaten bortxatu. Sastakaiaz hil zuen. Orduko kronistek diotenez, honako hau erran omen zuen bere hilketa argitu nahian: “Alaba hil dut urde zikinen lastaira bihur ez dezaten”. Elbirak, aitak hil zuelarik, hamasei urte zituen.

Loperi dagokionez, marañoi batzuek, espainiarren barkamena irabazi nahian, tiroz hil zuten. Soldadu espainarrek geroago gorpua zatikatu eta haren puskak Venezuelako zenbait herritara bidali zituzten, garaikur gisa. Gero zakurrek puska haiek jan zituzten. Horrela bukatu ziren Lope Agirreren ametsak eta horrela itzali zen betiko Elbira Agirre neskatila gaztearen izarra. Euskal jatorridun Simon Bolibar askatzaileak, gerora, Lope Agirre aipatu zuen Amerikako herrien lehen askatzaileen artean.