Kasilda Hernaez borrokalaria gogora ekarriz

XX. mende hasieran jaiotako emakume hau mugarria izan zen bere garaiko Donostia tradizionalean. Sindikalista, libertarioa, feminismoaren aitzindaria, iraultzailea, eta borrokalaria izan zen. 1936ko altxamendu faxistari aurre egin zion armak eskuan hartuta. Lapurdira ihes egin behar izan zuenez geroztik bere etxeko ateak beti zabalik izan zituen nazien aurkako erresistentziakoak, edota berantago, Hegoaldeko iheslariak laguntzeko eta aterpetzeko prest.

1.- Gazte garaiko kontuak.-

Kasilda Hernaez Vargas Gipuzkoako Zizurkil herrian jaio zen 1914ko apirilaren 9an, ezkongabeko amak eta umezurtzak jasotzen zituen Fraisoroko umezurztegian. Ama familia anarkista eta bohemio bateko alaba zen eta amona Nafarroako ijitoa omen zen. Kasilda, haurra zelarik, askatasunean hezi izan zen, eta orduz geroztik libertatearekin loturiko baloreak defendatu zituen beti. Haurtzaroa Zizurkilen eman bazuen ere, gaztaroan Donostiako Egia auzora bizitzera aldatu zen, eta hortxe murgildu zen buru-belarri garai hartako hainbat mugimendu eta borroka sozialetan. Emakumeen eskubideen aldeko sutsua izan zen eta anarkismoak erakarririk, 1931tik CNT-ko eta Gazte Libertarioak izeneko erakundeko militante izan zen. Nudismoa ere praktikatu zuen Zurriolako hondartzan orduko tradizionalisten eskandalua piztuz.

Donostian bazen enpresa bat bakarrik emakumeak kontratatzen zituena, oso soldata ttikiak ordainduz, eta hortxe bultzatu zuen emakume langileen eskubideen aldeko greba bat. Greba horren ondorioz, kartzelara eraman zuten. 1934ko greba handian poliziek harrapatu zuten saski batean lehergailuak eta propaganda anarkista zeramatzala. 29 urteko espetxe zigorra eman zioten. Hasieran Jaizkibel mendian den Guadalupeko gotorlekuan giltzapetu zuten eta gero Alcala de Henareseko espetxera zuten eraman. Madrilera trenez eraman zuten eta Donostiatik pasatzerakoan, asko eta asko izan ziren trenbidera, Kasildari agurtzera eta animatzera, hurbildu zirenak. Haatik, bi urte bakarrik eman zituen preso, 1936ko otsailean, Fronte Popularrak Espainiako hauteskundeak irabazi zituenean, amnistia orokorra eman baitzuen eta ondorioz Kasilda ere askatu baitzuten.

2.- Altxamendu faxistaren garaian.-

1936ko uztailaren 18an faxistak altxatu zirenean, Kasilda Donostian zegoen. Garai hartan Donostia udatiarrez beteta zegoen, eta nahiz eta altxamenduaren zurrumurrua Gipuzkoako hiriburura iritsi, gobernadore zibilak gutxietsi zuen eta ez zuen aurre egiteko deus berezirik antolatu. Komunistak eta anarkistak ez ziren bat ere ados gobernadorearen jarrerarekin, eta altxamenduaren egiazkotasuna baieztatu ondoren, Agintarien Batzordea eta defentsarako miliziak antolatu zituzten. Gero, gobernadorea kargutik kendu zuten. Jose Maria Lasarte eta Manuel Irujo diputatu jeltzaleek ere berehala faxismoaren aurkako jarrera erakutsi zuten.

Hurrengo egunerako, hau da, igandea zen uztailaren 19rako sindikatuek greba deitu zuten eta lehen aldiz, txispaz armaturiko hiritarrak kaleetara atera ziren.

Uztailaren 21ean, Donostian, Loiolako kuarteleko militarrek altxamenduaren alde egin zuten eta berehala Ametzagaina eta Polloe aldera zabaldu ziren Donostia hartzeko asmoz. Hurrengo egunean, militarren zutabe batek Prim eta Urbieta kaleetan barrena egin zuen aurrera. Hori ikustean, hainbat hiritar armatu kalera atera ziren eta kale-begietan barrikadak ezarri zituzten. Militar matxinatuak hainbat eraikinetan gotortu behar izan ziren, Maria Cristina hotelean, Komandantzia Militarrean, gaur udaletxea den orduko Kasinoan, Klub Nautikoan… Donostiako gazte aunitz ibili ziren horiei aurre egiten, eta 150 hildako inguru izan ziren. Uztailaren 23an eraikin horietan gotortuek amore eman behar izan zuten, eta militar gehienak Loiolako koartelera erretiratu ziren, donostiarrak atzetik zihoazkiela. Han gotortu ziren hainbat egunetan, baina azkenean, uztailaren 28an, errenditu behar izan ziren. Ofizial matxinatuak Ondarretako espetxera eraman zituzten epaiketa bat egin ziezaieten, baina uztailaren 30ean, miliziano komunistak eta anarkistak espetxean sartu eta bertan hil zituzten 50 militar inguru.

Kasilda, beste militante anarkista eta komunistekin batera, Larramendi kaleko borroketan parte hartu zuen. Orduan ezagutu zuen Felix Likiniano Heriz anarkista ezaguna, eta orduz geroztik bizitza osoan izan zuen bikotekide eta borroka-lagun. Elkarrekin Aiako Harrian eta Aldabe mendian borrokatu ziren, Nafarroatik Gipuzkoara zetozen faxistei aurre egiten. Falangistak eta erreketeak Irunera sartu zirenean, Hendaiara ihes egin behar izan zuten. Lapurditik Ipar Kataluniara joan ziren eta muga pasatuz, faxismoaren aurkako borroketara itzuli ziren. Madrileko defentsan parte hartu zuten hasieran, eta Aragoiko frontean ondoren. Emakumeak frontetik kentzeko agindua eman zutelarik, Kasilda Bartzelonara joan zen eta han milizianoentzako arropak josten zituen tailer batean aritu zen lanean. Faxistak Kataluniako hiriburura sartu zirenean, La Junquerako muga zeharkatu zuen Likinianorekin batera. Frantsesek berehala preso hartu eta Saint-Cyprien izeneko kontzentrazio-esparruan sartu zituzten.

Askatu ondoren, Bretainiako Lorient hirian bizi izan ziren hainbat urtez, euren etxebizitzan erresistentziako kide ugari babestu zutelarik. Parisen bolada batez bizi izan ondoren, 1943an, Lapurdira itzuli eta Biarritzen jarri ziren bizitzen. Beraien etxea alemaniar nazien kontrako erresistenteen edota frankismoaren hatzaparretatik ihes egindako militanteen aterpe eta ezkutaleku izan zen beti.

3.- Askatasunaren aldeko militantea beti.-

Bigarren Gerra Handia bukatu zelarik, Biarritzen bizitzen jarraitu zuten, Gipuzkoara ezin baitzuten, inolaz ere, itzuli. Frankismoaren garai hits eta luze haietan, Kasildak eta Likinianok beti jarraitu zuten era guztietako iraultzaileak laguntzen eta aterpetzen. Horrela ETA-ko militanteen aldeko ekintzetan parte hartu zuten, eta aipatu erakundeko militante ugari babestu zuten haien etxean.

Kasilda 1992an hil zen eta Biarritzeko hilerrian ehortzi zuten. Haren hilarrian honakoa irakur daiteke: Andra! Zu zera bukatzen ez den sua! Herritarren aldetik hainbat omenaldi egin zaizkion arren, erakunde ofizialen aldetik ez zaio inoiz inolako ezagupenik edota omenezko ekitaldirik egin. Donostiako udalari, behin baino gehiagotan, egin diote eskaera hiriko kale edo plaza bati Kasildaren izena jar diezaioten, baina inoiz ez dute onartu. Donostiako langile mugimenduan Kasildaren oroitzapenak bizi-bizirik dirau, eta oraindik, tarteka honako esaldia entzun daiteke: Hik Kasildak baino potro gehiago dituk!.

Agur eta ohore, beraz, bizitza osoa askatasuna defendatuz eman zuen Kasilda borrokalariari. Euskal mendietatik datozkigun haizeek ufa eta zabal dezaten luzaro Kasildaren izena!