Jendearen ahultze orokorra konstatazio bat da eta erreskatatutako arima bakoitzak balio handia du

TRIPTIKO FLAMENKO BAT
Pablo Sastreren Metro y mediori buruz (II)

ZAINTZA ETA GIZON-EMAKUMEEN ARTEKO ARRAKALA

Bi gai hauek dira Metro y medio eleberriko kronikan zehar behin eta berriz aipatu eta komentatuak. Menditarrek elkar zaintzarako sarea osatzen dute eta, hondamendi larrienetan murgilduta egonda ere (eleberriaren hirugarren atalean deskribatzen dena)- ez dute ahanzten zeregin hori: “Arima erreskatatu bakoitzak balio handia zuen haientzat. Argi zuten haiek gabe gaizkiaren indarrek garaituko zituztela. Horregatik, halako gerra erregular batean, etsaiek beren lekua berreskuratzen zutenean, eta zeuden lekutik alde egin behar zutenean, ahal zituzten arimak zaintzen zituzten, leku seguru batera eramaten zituzten eztiki” (123. orr.).

Gizonen eta emakumeen arteko arrakala, berriz, nabaria da deskribatzen diren harreman gehienetan. Emakumeek dute ekimena: “Furgoneta handi eta txikietan beste leku batzuetako emakumeak etortzen ziren, kanpamendu diskretuak muntatzen zituzten, lan egiten zuten, maitatzen zuten, eztabaidatzen zuten… Horrek guztiak asko hunkitzen zuen Eire” (35. orr.) “intrigatuta zegoen Granadako gizonen desagertze praktikoagatik. Ulertzen zuen, bere lagunek esaten zuten bezala, gizon eta emakumeek proiektu, aliantza, bizitzeko eta politika egiteko modu eta espazio desberdinak zituztela. Agian bizitzaren zentzua bera desberdina zen batzuentzat eta besteentzat. Gizonezkoek beste energia-mota bat zuten, oso higatua dagoeneko” (36. orr.).

Eta, arrakalez ari garenez, beste maila bateko arrakalez ere ari zaigu eleberria, hirugarren taulan batez ere. Mutanteak eta errebeldeak agertzen dira: “Eskuak, oinak, begiak, bihotzak, pieza hutsak balira bezala, hainbat mekanismoren bitartez ordezkatuak izan ziren. Egungo ekintzak nekez imajina zitezkeen azken horiek gabe. Haien kontra ekitea, berriz, pentsaezina zen; mekanismo haiek berek kendu zieten ekintzarako gaitasuna. Beren ekintzek beren bizitzetan eragin zezaketen alaitasunik gabe, gainbehera etorri ziren” (83. orr.). Ahultze orokorra, energiaren galera… etorkizun distopikoa.

TRIPTIKOAREN BESTE BI TAULAK

La redención de los abrazos izenekoa orrialde gehien hartzen duen kronika zentrala bada ere, horren aurretik eta horren ondoren idatzitakoek leku nabarmena dute eleberriaren egituran. Lehenengoa (Aleka, birusari nobelan ematen zaion izena duena) eta hirugarrena (El gran Otro, 80.-123. orrialdeak) erdikoaren ezinbesteko osagarri dira. Hasieran agertzen zaigun pertsonaia, aurrerago Estephan bezala izendatua, muturrekoa da, petxero sakrifikatua izango dena (“Bera beti ihesean ibili zen. Ez zuen ehizean egiten. Besteei emana zen. Behin izebak esan zion bihotzean aingeru bat bizi zuela. Bihotzean otso bat ere bizi zuen” (10. orr.). Sakrifizioarena errepikatu egiten da amaiera aldean Nicolek duen ametsean (110.-111. orr.). Amets hori hasierako kontakizunaren ispilua dela iruditu zait eta Estephanen azken hitz horiek (“Zergatik?”) erresonantzia nabarmena dute gure historiako sakrifikaturik ezagunenak esan zituen haiekin: “Zergatik abandonatu nauzu?”.

Erantzun kulturalen galera larri baten aurrean ote gaude eta, haien tokian, erantzun emotiboak emateko baino ez ote gara gai?

Merezi du jendearen ahultze orokorraren konstatazioan apur bat gehiago geratzea. Etengabekoa da konstatazio hori narrazioan zehar eta, hirugarren atalaren sarreran, Antonio Damasio neurozientifikoaren eskutik emozioen eta sentimenduen arteko bereizketa esanguratsu bat eskaintzen zaigu. Emozioak erantzun automatikoei lotuak lirateke: “Ekintza-programak, neurri haundian automatizatuak, geure gorputzak kunplitzera derrigortuta daudenak”. Sentimenduak, berriz, kontzientziatik hurbilago leudeke: “Elkarrekikoari, kulturalari, sozialari lotuagoak”. Eta hori esanda: “Erantzun kulturalen galera larri baten aurrean ote gaude eta, haien tokian, erantzun emotiboak emateko baino ez ote gara gai?” (93. orr.) Dispositiboekiko morrontzak prezio bat ordainarazten digu: “Makina eta dispositibo horien sustraian zorion-desira bat dago, eta desira horren esfera berezi batean harrapatzea, bera da makinaren berariazko potentzia. Laguntza bital horrengatik ordaindu beharreko prezioa sentimendu sekundarioetan neurtzen da. Amodioa, elkartasuna edo alaitasuna bezalako sentimendu sustatzaileak zokoratu egin behar ditugu, zatiz. Geure egin behar ditugu, aldiz, beldurra, otzantasuna edo tristezia bezalako sentimendu samingarrien dosi haundiak” (94. orr.). “Gorputz meneko eta azaleko emozioen mundu batean, ezinezkoa da errebelatzea” (98. orr.).

Covidak markatutako geroaldiaren zertzelada batzuk: egoera katastrofikoa da, gerra hedatu da

Hirugarren atalean, beste dimentsio bat hartzen du eleberriak. Esango nuke atal horretan zertzelada batzuk ematen zaizkiola Covidak markatu zuen geroaldiari. Egoera katastrofikoa da, gerra hedatu da eta pertsonaiak ere beste batzuk dira (Nicolek jarraitzen badu ere zubi lanak egiten). Nabarmena da atal horretan Nikolái Gógol errusieraz idatzi zuen idazle ukraniarraren Arima hilak eleberriak hartzen duen erreferentzialtasuna (Gógol du izena ataleko pertsonaia nagusiak).

Agian, jarraipena izango duen beste kontakizun zenbaiti ateak zabaltzen zaizkio eleberriaren azken atalean. Zientzia-fikzio distopikoa dirudi, ez ordea gero eta hurbilago ditugun munduko hainbat eta hainbat biztanlerentzat.

* * *

OHARRA: Aurrekoan aipatu bezala, Pablo Sastrerekin egingo dugun solasaldi batekin borobilduko dugu Metro y medioren inguruko gogoeta saioa. Donostiako Kaxildan izango dugun hurrengo saiora gonbidatuta zaudete apirilaren 14an, astelehena, 18:30ean. Baldintza: ordurako nobela irakurria eramatea.

Pablo Sastrek (Madril 1958) 1982an argitaratu zuen lehen eleberria (Mugarria, Elkar). Gerora, hamalau narrazio liburu eta nobela argitaratu ditu, azkena Albaren Irudiak, (Maiatz, 2009). 2007 eta 2019 artean sei saiakera argitaratu ditu. Metro y medio da bere lehen eleberria gaztelaniaz (Pepitas de calabaza 2024).