Martxoaren 8aren jatorri historikoa

Emakumeen Nazioarteko Egunaren jatorria gertaera historiko isolatu batean kokatu behar dela heldu zaigu askotan belaunaldiz belaunaldi eta ahoz ahoko errelatoen bidez, irratietako martxoaren 8ko saioetan edo egunkarietako egun horren aipamenetan. Tradizionalki Amerikako Estatu Batuetako hedabideetatik zabaldu izan den informazioaren arabera, 1857ko martxoaren 8an New Yorkeko ehungintza sektoreko emakume langileek egin zuten manifestazio baten kariaz sortu zen martxoaren 8ko ospakizuna; beste bertsio batzuek 1908. urteko egun berean kokatzen dute manifestazio hura. Historiografia espaniarrak hiri berean eta data berberetan emakume langile asko hil ziren ehungintzako lantegi batean gertatutako sute batean kokatzen du martxoaren 8aren jatorria. Gertaera biak, greba eta sutea, benetan gertatu ziren, baina tradizionalki onartu diren data desberdinetan. Ipar Amerikako mugimendu feministaren historian eragin handiena izan duen sutea New Yorkeko Triangle Shirtwaist Company izenekoan gertatu zen 1911ko martxoaren 25ean. Bertan, aurreko urtean, 1910ean, lan-baldintzak hobetzearen aldeko borrokan soilik emakumeek parte hartu zuten sei hilabete baino gehiago iraun zuen greban, 142 emakume langilek galdu zuten bizia. Renée Coté historiagileak unibertsitate amerikar eta europarretako artxibategietan egindako daten inguruko ikerketetan ez du aurkitu aipatutako manifestazioen arrastorik ezein hiri amerikarretan, ez 1857an ez 1908an. Gainera, urte horietako martxoaren 8ak igandeak izan ziren, ez ziren lanegunak izan, eta, horregatik, ez zen aukerarik izango grebara deitzeko.

Emakumeen Nazioarteko Egunaren sorrera eta ospatzen den eguna, martxoaren 8a, testuinguru historiko eta ideologiko askoz zabalago batean kokatu behar da ikerketa historikoen arabera, eta, oso labur azalduko dudanez, teoria sozialistaren markoan ulertu behar da, egia bada ere AEBko mugimendu sufragistaren aldarrikapenek oihartzun handia zutela XIX. mendearen erditik eta euren eragina nabarmena izan zela.

Lehen Mundu Gerran emakume sozialistek, beren alderdi politikoek traizionatuta (gerran parte hartzearen aldekoak baitziren), indar guztiak bideratu zituzten gerraren aurka borrokatzera eta euren senar eta semeak etxera itzultzeko eskatzera

Clara Zetkin (1857-1933) zuen izena Emakumearen Nazioarteko Eguna ospatzea ahalbidetu zuen emakumeak. Alemaniako emakume sozialisten mugimenduko liderra izan zen eta Alderdi Sozialdemokratako kidea, ideal sozialisten eta emakumeen eskubideen aldeko borrokalaria, garrantzi handiko pertsona izatera heldu zen Europako mugimendu sozialistan. Alemaniako Alderdi Sozialdemokrata emakumeen eskubideen aldekoena zen, hasieratik emakumeen sufragioaren aldeko jarrerarik aurreratuenak izan zituen eta baita haien parte-hartze politikoa defendatu ere. Clara Zetkinek, 1910eko abuztuaren 26an eta 27an Kopenhagen egin zen Emakume Sozialisten II. Nazioarteko Konferentzian, Emakumeen Nazioarteko Eguna sortzea proposatu zuen data zehatzik aipatu gabe eta onartu egin zen. Bi helburu betetzen zituen proposamenarekin. Batetik, herri guztietako emakume sozialisten elkartasun eta identitate loturak indartzen zituen, eta bestetik, emakumeen boto-eskubidearen aldarrikapena nazioartekoa egiten zuen. Honela zioen Clara Zetkinek beste kide batzuekin batera aurkeztu zuen mozioan, aipatutako Konferentzian: “Langileriaren erakunde politiko eta sindikalekin ados, nazionalitate guztietako emakume sozialistek emakumeen egun berezi bat antolatuko dute beren herrialdeetan. Egun horren helburu nagusia emakumeen boto-eskubidea sustatzea izango da. Beharrezkoa izango da emakumearen auziari buruzko proposamen hau eztabaidatzea ikuspegi sozialistatik. Ospakizun hori nazioartekoa izango da eta ardura handiz prestatu beharko da”.

Esan behar da Emakumeen Nazioarteko Eguna ospatzeko proposamena ez zela guztiz orijinala izan. Izan ere, Ipar Amerikako Alderdi Sozialistak, 1909ko otsailaren azken igandetik, Woman’s Day eguna ospatzen zuen. Amerikako Estatu Batuetan emakume sozialisten mugimendua ez zen oso boteretsua, baina han ospatu zen lehenbiziko aldiz gaur egungo martxoaren 8aren aurrekaria, eta emakumeen boto-eskubidea izan zen aldarrikapen nagusia.

Azkenean, 1911ko martxoaren 19a izan zen europar emakume sozialistek aukeratu zuten data lehenengo ospakizunerako, zeina Alemanian, Austrian, Danimarkan eta beste nazio europarretan ere jarraitu zen. Hasierako urte haietan data desberdinetan ospatu zen Emakumeen Nazioarteko Eguna Europako nazio desberdinetan; Suedian adibidez, lehenengo ospakizuna Maiatzaren 1ekoarekin batera egin zuten. 1914. urtean, sozialista alemaniarrek hala proposatuta, martxoaren 8an ospatu zen Alemanian, Suedian eta Errusian. Data horren aukeraketari buruzko azalpen bat eman nahi duen autore bakarra Renée Coté historiagilea da, eta aukera gisa aipatzen du martxoa eduki iraultzailez kargatuta zegoela — 1848ko Iraultza, 1871ko Parisko Komuna –, baina ez du argudio sendorik ematen zergatik den egun hori eta ez beste bat.

1917ko martxoaren 8an (otsailaren 23a egutegi errusiarrean) Petrogradoko emakumeak matxinatu egin ziren elikagaien eskasia eta prezio altuak zirela eta; emakume langileak, etxekoandreak eta soldaduen emazte, alaba eta arrebak batu zitzaizkien. Matxinada horrek urriko iraultza prozesuari hasiera eman zion

Gero, I. Mundu Gerraren eztandak zapuztu zuen ospakizuna herrialde beligeranteetan eta emakume sozialistek, beren alderdi politikoek traizionatuta, gerran parte hartzearen aldekoak baitziren, indar guztiak gerraren aurka borrokatzera eta euren senar eta semeak etxera itzultzeko eskatzera bideratu zituzten.

Testuinguru historikoarekin jarraituz, 1917ko Errusiar Iraultzak berebiziko eragina izango zuen maila guztietan Emakumeen Nazioarteko Egunean. 1917ko Urriko Iraultza lehenengo aukera historikoa izan zen langileriaren iraultza, kapitalismoaren amaiera eta zapaldu guztien askapenari buruzko teoria sozialistak praktikan jartzeko. Iraultza prozesu horretan emakumeek ez zuten parte hartzen alderdietako edo sindikatuetako zuzendaritzetan, baina bai kaleko borroketan, agitatzaile, matxinatu, konspiratzaile eta gertakizun zehatzetako protagonista gisa. Hauetako nagusienean, 1917ko martxoaren 8an (otsailaren 23a egutegi errusiarrean) Petrogradoko emakumeak matxinatu egin ziren elikagaien eskasia eta prezio altuak zirela eta. Kaleak hartuta, gero eta gehiago ziren; emakume langileak, etxekoandreak eta soldaduen emazte, alaba eta arrebak batzen zitzaizkien. Matxinada honek urte horretako urrian amaituko zen iraultza prozesuari hasiera eman zion eta, itxura guztien arabera, Emakumeen Nazioarteko Eguna, beste aldaketarik gabe, martxoaren 8an ospatzea eragin zuen.

Eta honaino heldu da birpasa historiko labur hau. Esaten dutenez, historiatik beti dago zer ikasi, batez ere aurreko belaunaldien akats berberak errepikatu nahi ez direnean.

Bibliografia: Ana Isabel Alvarez González: Los orígenes y la celebración del Día Internacional de la Mujer, 1910-1945 (KRK Ediciones, 1999)