Bitxia egiten da “mama” deitzea aitari

Mama!

Une tragikoak dira Rezo Čcheidze (1926-2015) georgiar zinegilearen 1963ko Gudariaren aita (Otéts soldata)  filmaren azkenak. Baina Sobiet Batasunean egindako zuri-beltzezko film honetan harridurak ere jotzen du ikuslea: soldadu sobietarrak, Bigarren Mundu Gerran alemaniarren kontrako borrokan larriki zauritua bera, ezustean mama! nori eta aitari esaten dio eta. Harridura baino, Bertolt Brechten tankerako Verfremdung edo arrozte moduko bat izan daiteke mama! oihu horrek eragiten duena. Brechtek (1898-1956) ikusleak eszenatokiko gertaeretatik urruneratu edo “arroztu” (alemanez, verfremden) nahi zituen kontzientzia eta hausnarketa politikoak garatzeko gai izan zitezen, antzezkizunak sorrarazitako sentimenduetan murgildu beharrean. Ordea, film sobietar honen egilearen asmoa ez da ikusleengan arroztasuna eta hausnarketa eragitea; aitzitik, sentimentalismoa da filmaren ezaugarri nagusietako bat. Arroztea, izan ere, nahigabe gertatzen da. Zergatik aitari mama? Hitz horrek mutil gaztea hilzorian egoteak sortutako sentimendu goibel hunkigarrietatik urruntzen du ikuslea bat-batean. Bada, aita baserritar petoa da, adinekoa, nahiz eta oraindik oso indartsua. Eta bitxi-bitxia egiten da hura bezalako bizardun bati mama! deitzea, hain zuzen, gizon zaildu eta armatuz beteriko gerra giro batean. Mama! esan eta gero, soldaduak azken hatsa eman du aitaren besoetan.

Filmean zehar argi erakusten da soldaduaren aita gizon burugogorra bezain kementsua dela; hainbeste, non sorterriko kaukasiar mendietatik oinez abiatzeko gauza izan baita gerra frontera bidali duten semearen bila, nora zehazki ez badaki ere. Filmak aurrera egin ahala, gudariaren aita bera ere gudari bilakatzen da, etxera joateko agindu dieten militarrei aurre egin ondoren. Behin eta berriz oztopoak gainditu ditu, inoiz etsi gabe. Eta orain, bai gerra, bai filma amaitzen ari direlarik, aitak semearekin egiten du topo naziek setiatua duten eraikin batean. Alemaniarrek galduta daukate guda. Azken tiroketak baino ez dira oraingoak. Hala ere, aita-semeek ez dute elkarrekin hitz egiteko aukerarik izango: soldaduaren aita garaiz heldu da semea hiltzen ikusteko, ez gehiagorako. Mama! da, beraz, semeak hil baino lehen esango duen bakarra, aita gutxien espero duen lekuan eta egoeran ikustean.

Filmaren izenburuak adierazten duen bezala, gudariaren aita da pertsonaia nagusia. Gizon tematia eta, era berean, bihotz onekoa. Horixe da filmak nabarmendu nahi duena, sentimentalismoaren hainbat klixe eta guzti. Batetik, gudariaren aitak sobietarren garaiko georgiar nekazari idealizatuaren irudi hutsa gorpuzten du; bestetik, Bigarren Mundu Gerran ibilitako heroi arrunt bat da, herri xehekoa. Arrunta, Sobiet Batasuneko herritar askok alemaniarrak ausardiaz eta duintasunez borrokatu zituztelako. Bestalde, georgiarra da, Stalin bezala. Soldaduaren aita etsigaitza sobietarrek borroka hartan jasan behar izan zutenaren eredua da. Seme kuttuna bilatzeko gorriak ikusten ditu eta, azkenik, makina bat neke eta gorabeheraren ostean, halabeharra da biak batuko dituena.

Zoritxarrez, ia batera gertatzen dira aitaren helburuaren betetzea eta semearen heriotza. Etsaien erasoaren zain daude biak, eta hil ala biziko kinka larrian oraindik ez dute elkar ikusi… Ikusleengan zirrara areagotzeko, semea zauritua izan baino lehenagoko eszenan, abesti batek urratzen du isiltasuna. Brechten antzerkigintzaren asmoaren kontrakoa, hortaz. Georgiar musika berezi-berezia da, hunkigarria. Haren polifonia konplexua eta arkaikoa da, berezko harmonia batekoa, minor eta maior moduetatik kanpokoa. Tonu laurdenak eta zortzirenak dauzka, Europako musikan tonu erdiak bakarrik kontuan hartu eta idazten direlarik. Edonola ere, semea ahotsagatik konturatuko da sorterriko kanta bat abesten ari dena aita dela eta eraikin berean dagoela.

Georgiera hizkuntza ezohikoa da, besteak beste, munduko hizkuntza gehienetan mama delako zabalduena amari deitzeko, ez aitari

Georgiar abestiaren ondoren eta filma bukatu aurretik, mama! da gerraren azken eztandekin batera entzuten den bakarra. Alegia, “aita” georgieraz. Bai, film osoa errusieraz izan arren, hiltzen ari den gudariak georgieraz egin du orain. Hala, georgieraz ez dakiten belarri (motzek) behintzat, talka egiten dute une horretan entzuten dutenarekin.

Georgiera hizkuntza ezohikoa da, besteak beste, munduko hizkuntza gehienetan mama delako zabalduena amari deitzeko, ez aitari; aldagai edo forma anitzez, noski. Oro har, Hego kaukasiar hizkuntzen familiakoa den georgiera berezi xamarra da. Lau bat milioi hiztun dauka. Berezko alfabeto batez idazten da, zeina, frogatua denez, gutxienez V. mendeaz geroztik erabili izan den. Tipologia aldetik antzekotasun batzuk ditu euskararekin: hizkuntza aglutinantea da eta gramatika-generorik ez du; aurrizkiak erabiltzen ditu, baita ergatiboa ere; eta zenbakietan, sistema hogeitarra. Guztiarekin ere, horrek ez du esan nahi genealogia edo jatorriari dagokionez bi hizkuntzen arteko harremana frogatzerik izan denik…

(Jarraituko du)

Gudariaren aita (Otéts soldata, Rezo Čcheidze, 1963) filma ikus daiteke hemen.