Liburua deskargatu:
EPUB • • • • MOBI • • • • PDF
Manuel Sender Altuberen idazlanak
euskarara ekarri beharraz
Nago euskal letrek, literatura beltza barne, Manuel Sender Altuberen idazlanen beharra zutela. Manuel Sender Altube Pauen 1937an jaio zen Ramon J. Sender idazle sonatua eta Eli Altube gurasoak zituela. Ramon estatu kolpe frankistari aurre egiteko Errepublikaren alde lerratu zen eta, gatazka azkar bukatuko zela uste zuenez edo, milizietara sartu zen gerratea hasi eta berehala, Amparo Bayaron haren emaztea eta bere bi seme-alabak Zamorara joan ziren bitartean. Zoritxarrez, urrian atxilotu eta hil zuten emaztea eta seme-alabak Zamoran bertan geratu ziren frankisten esku. Geroago, Frantziara ihes egitea lortu zuten, aitaren gestioen ondorioz. Zoritxarrez, haien osaba ere, Huescako alkatea izan zena, faxistek fusilatu zuten.
Ramón J. Sender Madrilen geratu zen gerran murgildua eta, hiriburua inguratzen duen mendilerroko frontean borrokatzeaz gain, “La Libertad” izeneko prentsan idazten, V. Erregimentuko kasernan arituz eta borroka kulturalari ekinez. Erregimentuko horretako kapitaina izan zen “Amanecer” deitutako batailoian eta, ondoren, Lehen Brigada Mistoko Estatu Nagusiko burua. Gainera, eleberrigileak ahalegin handia egin zuen bere intelektual jarreratik mota ezberdinetako ekintzetan parte hartuz etsai faxisten kontra. Halere, bere karrera militarrak porrot egin zuen edo hari uko egin zion (bertsioen arabera) Enrique Listerrekin eta komunismoarekin desadostasunak izan ondoren.
1936ko abenduaren amaieran, Senderrek emaztearen heriotzaren berri izan zuenean, Baionara joan zen seme-alaben egoera berria bezain ankerra bideratzera. Seme- alabekin eta bikotekide berriarekin, Elixabete Altuberekin hain justu, Parisko apartamentu batera aldatu zen eta “Kontraerasoa” izeneko eleberria idatzi zuen. Ondoren, Espainia aldera itzuli nahi izan zuen, Aragoiko fronteko anarko-sindikalisten alde borrokatzeko, baina ezinezkoa izan zitzaion. Dena den, harrigarria izan da aipatu “Kontraeraso” horretan, anarkistak komunistak baino kritikatu zituela ikustea. Nolanahi ere, Andreu Nin zenaren erailketagatik eta estalinismoarekin izandako bere esperientzia txarragatik ere, borroka politikotik urrunduz joan zen, nahiz eta ez zion inoiz utzi kausa antifaxistari laguntzeari.
Hemendik aurrera, ez diogu Ramon Senderren bizimoduari jarraituko eta bere seme Manueli erreparatu diogu, Huescan fusilatutako osabaren izena daramanari, hain zuzen ere.
Edozein modutara, ezin da ahaztu Ramon J. Sender izan dela Errepublikaren alde borrokatu zuten idazle eta intelektualen artean bederen, interesgarrienetariko bat eta, zehazkiago, eleberri laburra idazten, literatura beltza barne, mundu mailako maisuetako bat.
Bere semea Manuelek, berriz, mota guztietako literatura landu arren ( L’homme de Makélékélé, Dans la Vie de Frank Richard: Le Guérisseur Blessé…) literatura beltza landu du gehien bat, idazlanen artean Seriefilia izeneko trilogia du ezagunena, non, bere protagonistak, Gilberto/Primus eta Paquito/Txikia, Ricky kubatarraren atzetik dabiltzan bizio- eta galbide-eszenatoki desberdinetatik barna, Raymond Chandlerek Farewell, My Lovely 1940 inguruan argitaratu zuenetik irakurtzerik ez zegoen polizia- eleberri klasikoaren erritmoa lortuz.
Manuel Senderren ama Elixabete izan zen, Arrasaten jaioa eta Seber Altuben anaia Benigno Altuben alaba. Seber Altubek 1936an erbestera joan behar izan zuen, eta Pauen kokatu zen bizitzeko. Biarnoko hiri horretan bizi izan zen hogeita bi urtez, eta hizkuntzalaritzaren eta filosofiaren arloan egin zituen lanik garrantzitsuenak. Hala ere, maila politikoan eutsi zion frankismoaren aurkakotasunari, Gernikako alkate errepublikarra izan baitzen. Euskal idazle gisa, besteak beste, “Euskeraren joskera dala ta”, “Izkuntza-jakintzia ta euskeriaren bizitzia”, “Euskal hitz berrijak” idatzi zituen eta, euskara literarioaren batasuna defendatu zuen (Batasunaren bidean, “El acento vasco en la prosa y en el verso”). Bere alabaordea, Elixabete, Manuelen ama, Auguste Sauzonekin ezkondu zen, DSTko (Direction de la Surveillance du Territoire) buruzagia izan zena, nazien aurkako erresistentzian borrokatua eta Manuel Irujo, Alberto Onaindia, baita Jesus María Leizaola eta euskal erbesteko agintariekin harreman gertukoa ere bazeukana.
Manuel, bere aldetik, aipatu senar-emazteen semeordea eta Ramon J. Senderren seme ezezagunena haren anai-arrebaordeak ez bezala (haiek Kalifornian hazi ziren eta beren jarduera artistikoak ingurune anglofonoan garatu zituzten), txikitatik bizi izan zen Frantzian eta frantsesez idazten du, nahiz eta, Pio Barojaren edozein pertsonaia bezala, munduan zehar lanbide askotarikoak egiten ibili den.
Hark idatzitako “Un Berger Basque” izeneko eleberri honekin, non Txolo artzaina euskal Pirinioetako muinoetako batean bizi den, mugari begira beti diktadura- erregimen krudel eta zapaltzailetik ihes egiten duten klandestinoen igarobide bihurtu den muga hori pausu baita euskaldunentzat.
Ibarreko beste biztanle batzuek bezala, mugako zaindarien presentzia itogarria nabaritzen da liburuan eta protagonistak berak iheslariei lagunduko die muga zeharkatzen.
Mugako postuan guardia zibilen komandante berria izendatzeak ez du aldaketa txikirik ekarriko, ordea. Gobernua herritarrak beldurrarazteko kanpaina egiten ari da, iheslariei ez laguntzeaz konbentzitzeko. Txolok aurre egingo dio horri, eta mugalari bihurtuko da.
Eleberri hau, beraz, bere laburrean, Nafarroako mugan kokatzen bada ere aurreko mendearen berrogeietan (1947an amaitzen baita istorioa) nobela beltzaren ezaugarri guztiak biltzen ditu.
Erabat errealistak diren pertsonaiak eta giroen aldeko apustua egiten du idazleak. Hau da, eguneroko bizitza mundu erreal batean garatzen diren pertsona errealei buruz hitz egiten duen istorio bat da. Hasierako egoerak eta amaierak motibazio sinesgarriak ditu. Ez du akats teknikorik egiten delitu-metodoei (muga pasoa debekatzeaz) ezta haien ikerketari dagokienez ere. Misterioaz gain, argumentuaren garapenean nolabaiteko pisua duen intriga ere badu, eduki. Liburuak egitura sinple bat dauka, uneak hala eskatzen duenean, balizko irakurleak azalpen erraz bat aurki dezan.
Azaldutakoaren gainetik, gaurkotasun handiko arazo etiko-politiko baten aurrean kokatzen gaitu testuak: pertsonen trafikoa, mugen itxiera selektiboaren ondorioz. Hori guztia, gainera, gure historiaren (aurreko mendeko berrogeiko hamarkada) eta gure espazioaren (Nafarroako Pirinioetatik gertu dauden polizia-kontroletan) garai batean kontatuta, zeinean praktika horiek, jazarriak izan arren, gizarte-legitimitatea eduki baitzuten; eta komenigarria da, beraz, literaturaren bidez, zilegitasun horretaz hausnartzea.
Chandlerrek Farewellek, My Lovely, 1940 – The High Window, 1942- The Lady in the Lake, 1943 edo The Little Sister, 1949- idazten zituen garai bertsuan garatzen da eleberriaren ekintza, eta gure protagonistak,Txolok, Marlowe bat izan gabe, asmamena, garraztasuna, idealismoa eta zintzotasuna badituela erakusten du.
Horrenbestez, Manuel Sender Altuberen “Un Berger Basque” izeneko idazlanak gurera ekarri beharra berretsita, zuri, balizko irakurle horri, eskaintzen dizut ene itzulpena.
