EAJk Korrikari uztarria jarri nahi eta akuiluakin jipoitu

Urkulluk diru publikoarekin dopatutako fundazio bat sortu zuen batzokietako euskaltegien homologazioa antolatzeko.

Hedabide honek bi milioi euroko laguntzak dokumentatu ahal izan ditu, Eusko Jaurlaritzak eta Bizkaiko Foru Aldundiak 2004 eta 2021 artean emandakoak, EAJrekin lotutako eta egungo lehendakariak sortutako fundazio bati zuzenduak, beraien euskararen irakaskuntza-zentroak defendatzeko. Gertaera horrek talka egiten du alderdiaren bateraezintasun-estatusarekin.

Eusko Jaurlaritzak AEKrekin izan zuen gatazkaren unerik gorenean, 80ko hamarkadan, oraingo lehendakariak eta orduan legebiltzarkide zenak EAJren enkargua jaso zuen fundazio bat sortzeko eta alderdiaren batzokietako euskaltegi askoren titulartasuna Uztarri Fundazioaren esku uzteko. Gaur egun, Uztarrik 29 euskaltegi ditu Bizkaian eta bi Araban, Euskal Herriko AEKren sareak 100 euskaltegi baino gehiago dituelarik. Hedabide horrek bi milioi euro baino gehiago dokumentatu ahal izan ditu Uztarriri emandako laguntza publikoetan.

Iñigo Urkulluren biografia baimenduek funtsezko gai bat baztertu dute: lehendakariak Uztarri Kultur Fundazio Pribatuaren sorreran izan zuen zeregina, hain zuzen ere Eusko Jaurlaritzak AEKrekin izan zuen gatazkaren unerik gorenean, 80ko hamarkadan.

Iñigo Urkulluren biografia baimenduek funtsezko gai bat baztertu dute: lehendakariak Uztarri Kultur Fundazio Pribatuaren sorreran izan zuen zeregina. Hasiera batean 100.000 pezetako dotazioarekin, 1986ko irailean inskribatu zen Eusko Jaurlaritzako Fundazioen Erregistroan, eta orduko Kultura sailburu Luis María Bandresek Uztarriko aurrekontua onartu zuen 1986rako. Finantza-, zerbitzu- eta sustapen-izaerako kultura-erakundea zen, iraupen mugagabekoa, eta arreta berezia jarri zion euskararen irakaskuntzari eta alfabetatzeari lotutako guztiari. Fundatzaileen artean zeuden Txomin Aurrekoetxea legebiltzarkidea, Jon Agirre Ertzaintzaren Joko eta Ikuskizun Zuzendaritzako Bizkaiko arduraduna eta Iñigo Urkullu, une hartan legebiltzarkidea zena eta handik gutxira Bizkaiko Aldundiko Gazteria eta Gizarte Ekintzako zuzendari izendatua.

Uztarri sortu zenean, EAJk funtsezko zeregina eman zion Iñigo Urkulluri batzokietako euskaltegiak HABEn integratzeko. Erakunde hori, Helduen Alfabetatze eta Euskalduntzerako Erakundea, 1981ean sortu zen. Urkullu bera izendatu zuten EAJren ordezkari Eusko Jaurlaritzan Agirre eta Lekube’ tar Joseba Andoni Euskaltegiaren homologazioa eskatzeko gestioetan. Eskaera hori 1986ko azaroaren zazpian onartu zen. Egun bat lehenago, Algortako Batzokia Euskaltegiaren izena aldatzea onartu zion HABEko zuzendariak Urkulluri, eta horrela hartu zuen zentro horrek Agirre eta Lekube’tar Joseba Andoni Euskaltegia delako izena. 1988an, HABEko zuzendariak EAJk eskatutako euskaltegiaren izena aldatzea onartu zuen, Jose Antonio Agirre Euskaltegia izena hartu zuen eta alderdiak Uztarriri utzi zion bere titulartasun juridikoa. Gaur egun, HABEn 78 erregistro-zenbakiarekin izena emanda jarraitzen du eta Uztarriko euskaltegi sarean dago.

Gaur egungo lehendakaria 1987an alderdiaren ordezkari ere izan zen Eusko Jaurlaritzari Anai Artea euskaltegia homologatzeko aurkeztutako eskaeran. Euskaltegia Barakaldon zegoen, eta EAJren titulartasuna zuen. Homologazioa onartu baino egun batzuk lehenago, Urkulluk Onura Barakaldo Euskaltegiak Anai Artea Euskaltegia izena hartzeko baimena lortu zuen. Urkulluren eskaerak onartu eta hilabete batzuetara, euskaltegi horren titulartasuna Uztarriren esku geratu zen.

EAJren euskaltegiak laguntza publikoen onuradun handiak ziren 80ko hamarkadan.

80ko hamarkadan, Eusko Jaurlaritza AEKren euskaltegi-sarearekin, 1976an sortutako Euskalduntze eta Alfabetatze Koordinakundearekin, gatazka betean zegoela, EAJk HABEn Bizkaiko, Gipuzkoako eta Arabako batzokietako euskaltegiak inskribatzea lortu zuen. EAJren euskaltegiak laguntza publikoen onuradun handiak ziren 80ko hamarkadan. Horren erakusgarri, Anaitasuna aldizkarian argitaratutako artikulu batek ohartarazten zuen Bilboko Udalak 1981ean Gazteria arlora bideratutako aurrekontu-partida euskara eskolak ematen zituzten batzokietarako izan zela. Urte horretan bertan, Udalak hainbat diru-laguntza banatu zituen helduentzako euskara irakasteko, eta hogei onuradunen artean 14 batzoki zeuden. Kontu Auzitegiak ezin izan du inoiz batzokien kontabilitatea fiskalizatu, eta organo fiskalizatzaile horrek EAJri aurpegiratzen dio oraindik ere bere opakutasuna alderdiaren toki-erakundeen kontuen inguruan.

Batzokietako euskaltegiak HABEn inskribatzeko eskaerak eta euskaltegien titulartasunaren inguruko aldaketa batzuk bat etorri ziren EAJren zatiketarekin eta EAk egoitzen banaketaren inguruan planteatutako borroka legalarekin. Bataila legalak batzokiei eragin zien batez ere, baina euskaltegi batzuetan ere eragina izan zuen, Irungo Herri Jakintza Euskaltegian, esaterako.

Gaur egun, Uztarrik 12 euskaltegi kudeatzen ditu Bilbon, hiru Getxon eta bi Barakaldon. Beste euskaltegi batzuk ere baditu Bizkaian: Alonsotegi, Basauri, Derio, Erandio, Etxebarri, Galdakao, Gueñes, Leioa, Mungia, Portugalete, Santurtzi eta Zalla. Gasteizen euskaltegi bat, Amurrion beste bat eta Zornotzan dagoen Carmelo Ikastetxean barnetegi bat ere baditu.

Txomin Aurrekoetxea Uztarriko presidente ohiak esan zuen erakundeak urtean 2.000 adingaberi emango zizkiela eskolak 90eko hamarkadan, baina ez zuen zehaztu Bilboko Matiko eta Troka bezalako helduentzako euskaltegietan eskolak jasotzen zituzten ikasleen kopurua.

De Miguel auziko kondenatuetako bat Uztarri sarean

Uztarriko Akuilu euskaltegiak Akuilua Kultur Elkartearekin partekatzen du egoitza soziala. Elkarte hori 2002an inskribatu zen Elkarteen Erregistroan, eta, une horretan, Josu Montes izan zuen buru, 2019an De Miguel auziagatik kondenatua. Bera eta De Miguel auziko beste kondenatu batzuk Iñigo Urkullu, Aitor Esteban eta Jose Luis Bilbao EGIren zuzendaritzan ordezkatu zituen belaunaldiko kide izan ziren. Josu Montes Bilboko Udaleko Hirigintza Plangintzako Aholku Batzordeko kidea izan zen 2015. urtera arte.

De Miguel auziko kondenatu batzuk Iñigo Urkullu, Aitor Esteban eta Jose Luis Bilbao EGIren zuzendaritzan ordezkatu zituen belaunaldiko kide izan ziren.

Uztarri sareko beste euskaltegi batek, Matiko Kultur Taldeak, egoitza partekatzen du Matikoko Kultur Taldea-Oldarturekin. Elkarte hori 2003an sortu zen, eta Aitor Bilbao, Bilboko Alkatetzaren Kabineteko zuzendaria, zegoen idazkaritzan. Aitor Bilbao Bizkaiko Ahaldun Nagusiaren Komunikazioko zuzendari nagusia izan zen José Luis Bilbaoren garaian. EAJren webguneak eta Deia egunkari jeltzaleak Uztarriren jardueren berri eman ohi dute. Juan Mari Aburto alkatea buru duen Bilboko Euskararen Aholku Batzordean dago Uztarri.

Dopina Eusko Jaurlaritzaren eta Bizkaiko Aldundiaren laguntza publikoekin

Uztarriren jarduera laguntza publikoekin dopatuta egon da, baina, EAJrekin lotura nabarmena duen arren, ez du Kontuen Auzitegiak fiskalizatzen. Horri dagokionez, gogoratu behar da EAJk urte askoan ezkutatu ziola Kontu Auzitegiari Sabino Arana Fundazioaren kontabilitatea, Eusko Jaurlaritzak alderdi politikoekin lotutako erakundeei ematen zizkien laguntza gehienak bereganatzen zituen bitartean. Hedabide honek Eusko Jaurlaritzak 1995-2010 aldian Uztarriri emandako laguntzetan 318.951 euro dokumentatu ahal izan ditu guztira, eta 1.812.480 euro, berriz, Bizkaiko Foru Aldundiak 2004 eta 2021 bitartean emandako laguntzetan. Hau da, bi erakunde publiko horien artean, bi milioi euro baino gehiago injektatu dizkiote Uztarriri.

1995 eta 2021 urteen artean, Eusko Jaurlaritzak eta Bizkaiko Foru Aldundiak guztira bi milioi euro baino gehiago injektatu dizkiote Uztarriri.

1995ean, Eusko Jaurlaritzak akordio markoa lortu zuen AEKrekin, Korrika antolatzen duen erakundearekin. Hala ere, urte horretatik aurrera, Uztarri laguntza publiko ugariren esleipendun izaten hasi zen. Izan ere, urte horretan bertan, Eusko Jaurlaritzak 36.060 euroko diru-laguntza eman zion Uztarriri, Kultura Sailaren agindu baten ondorioz. Uztarri Eusko Jaurlaritzaren laguntza publikoen onuradun izan da honako jarduera hauengatik: Euskararen egunak, Udako Euskarazko Barne Ikastaroak, Gabonetako kultur ekintzak, Euskal Batza, Irakasleen formazioa etorkinei begira, Gurasoentzat eskolak, Ume euskaltegiak, Euskara barne ikastaroak eta euskararen sustapena, hedapena edota normalizazioa.

Baina Uztarrirentzako laguntzak ez zetozen Eusko Jaurlaritzatik bakarrik, Bizkaiko Foru Aldundiak ere Urkulluk sortutako fundazioari diru-laguntza handiak eman zizkion. 2004 eta 2021 urteen artean, Bizkaiko Foru Aldundiak 1.812.480 euro eman zizkion Uztarriri, hedabide honek dokumentatzea lortu duen diru-laguntzetan. Laguntza guztiak Uztarriko Euskaraz bizi gura dabenei aukera emon proiektura bideratu ziren. Fundazioa 2004an hasi zen dopatzen Bizkaiko Foru Aldundiaren laguntza publikoekin, eta 2021era arte etengabe jaso zituen diru-laguntzak.

Gainera, Uztarri hainbat udal-kontraturen esleipendun izan da. Barakaldoko Udalak Uztarriri esleitu zion Euskeraz Murgildu plana, guztira 40.300 euroan, 2021ean. Muskizko Udalaren “euskarazko kirol, jolas, kultur… jarduerak prestatzeko, partaidetza kontrolatzeko, jarraipena egiteko eta ebaluatzeko” kontratua Uztarriri esleitu zitzaion 2019an, 63.525 euroan. Bilboko Udalak ere esleitu izan dizkio Uztarriri kontratu txiki batzuk, guztira 28.500 euro batu dituztenak. Bizkaiko Foru Aldundiko Enplegu, Gizarteratze eta Berdintasun Sailak ere esleitu dio kontraturen bat Uztarriri, 7.450 euroko zenbatekoan, 2021ean. Gainera, Getxoko Udalak Uztarriri laguntzak eman dizkio, 2014an 527 euro eta 2017an 1.087 euro. Urte horietan bertan, Udalak laguntzak eman zizkion Jose Antonio Agirre Euskaltegiari, 632 euro eta 3.583 euro.

EAJren bateraezintasunaren kontzeptua

Alderdiaren estatutuek adierazten dutenez, “EAJ-PNV alderdiak bateraezintasunaren kontzeptuaren aplikazioa garatzen du, barneko eta kanpoko karguen banantzearen, botere-metaketarik ezaren eta kontrolatzailearen eta kontrolatuaren arteko nahasterik ezaren printzipioetan oinarrituta”. Paperak dena jasaten du. Hala ere, ondorengo datuek erakusten duten bezala, EAJren estatutuetako artikulu honen aplikazioa ez dator bat errealitatearekin. Neurri handi batean, diru publikoen gainean duten parasito-klientelismoagatik.

Urkulluk Uztarri sortu zuenean, EAJn posizioak igoak zituen jada, Jóvenes Burukides Bizkainos (JoBuBi) izeneko taldearen buru zen. Javier Atutxak babestutako JoBuBi taldea orain ardura garrantzitsuak dituzten alderdikideek osatzen zuten: besteak beste, Andoni Ortuzar, Joseba Aurrekoetxea eta Aitor Esteban.

Hala ondorioztatzen da zenbait datutatik. Urkulluk Uztarri sortu zuenean, EAJn posizioak igoak zituen jada EGIren Eskualde Kontseiluko kide gisa, eta BBBko burukide zen, Jóvenes Burukides Bizkainos (JoBuBi) izeneko taldearen buru. Javier Atutxa BBBko orduko presidenteak, Itxaso Atutxa BBBko egungo presidentearen aitak, babestutako JoBuBi taldea orain ardura garrantzitsuak dituzten alderdikideek osatzen zuten; besteak beste, Andoni Ortuzar, orain EAJko presidente dena, Joseba Aurrekoetxea, alderdiko bigarrena, eta Aitor Esteban, alderdiko bozeramailea Kongresuan eta Itxaso Atutxaren senarra. Bizkaiko Diputatu Nagusi ohia JoBuBiarren anaia nagusia zen. Bestalde, Belen Greaves Euzkadi Buru Batzarreko (EBB) idazkari ohia hartzen da taldearen amatzat. Azken honek, Bizkaiko Foru Aldundiko Kultura diputatu gisa, Uztarriri zuzendutako laguntzetako batzuk sinatu zituen.

80ko hamarkadaren erdialdean eta amaieran, batzokietako euskaltegiak homologatzeko eta HABEn erregistratzeko Eusko Jaurlaritzari egindako eskaeretan, EAJ ordezkatuz parte hartu zuten, Urkulluz gain, Josu Legarreta Bilbaok, 1985ean Eusko Jaurlaritzako Kultura Saileko Euskara Sustatzeko zuzendari izendatuak, eta Arantzazu Petralanda BBBko burukideak. Andoni Ortuzar Eusko Jaurlaritzako Kanpo Harremanetarako idazkari nagusi izan zen garaian, Josu Legarreta bere kolaboratzailerik estuena zen, Garapenerako Lankidetzako zuzendari kargua betetzen baitzuen, eta geroago Munduko Euskal Kolektibitateekiko Harremanetarako zuzendari izendatu zuten.

Eskaerak egin zituzten EAJko ordezkarien artean Xabier Aguirre ere ageri da, 1990ean Eusko Jaurlaritzako Herrizaingo sailburuorde izendatua eta urte batzuk geroago Arabako Ahaldun Nagusia. Urte batzuk lehenago, 1984ko maiatzean, AEK-ko kideek HABEk Bilbon zituen lokalak okupatu zituzten, eta Ertzaintzak ke-poteak eta pilotakadak botaz irtenarazi zituen, besteak beste, lerro hauek izenpetzen dituenaren eta garai hartan 11 urte zituenaren ama.

1984ko maiatzean, AEK-ko kideek HABEren Bilboko lokalak okupatu zituzten, eta Ertzaintzak ke-poteak eta pilotakadak botaz irtenarazi zituen.

Eskaerak HABEko zuzendariak eta lehendakariak onartu zituzten, Joxe Juan González de Txabarrik eta Joseba Arreguik. Lehenengoa Eusko Jaurlaritzako Kultura sailburuordea izan zen gero, eta urte batzuk geroago Gipuzkoako Diputatu Nagusia. Bigarrena, orduan, Kultura sailburua eta Eusko Jaurlaritzako bozeramailea zen. Politika utzi ondoren, eraikuntza-enpresa batek, Bruesak, bere administrazio-kontseiluko kide gisa fitxatu zuen. Eraikuntza-enpresa honek ustelkeria kasu ezberdinekin harremana izan zuen: Bárcenas (PP) Eivissa Centre (PSOE) eta Roldán (PSOE).

Ana Esther Furundarenak, gutxienez 2011ra arte Uztarriko zuzendari izandakoak, ardura hori Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzako aholkulari karguarekin batera bete zuen. Gaur egun, Furundarena Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailean aholkulari da, Bizkaiko Batzar Nagusietako ahaldun eta Euzkadi Buru Batzarreko kide.

Batzuek euskararen aldeko martxa aprobetxatu nahi izan dutela adierazi du Bingen Zupiriak. Zein azkar ahaztu dugun historia…

Duela gutxi, Eusko Jaurlaritzako bozeramaile eta Kultura eta Hizkuntza Politikako sailburu Bingen Zupiriak bat egin du terrorismoaren biktimen zenbait elkartek AEK eta Korrika “kriminalizatzeko” egindako deialdiarekin (parte hartu duten kolektiboen hitzetan). Korrikaren azken edizio honetan eman behar ez ziren irudiak egon direla ere adierazi du, eta horrela euskarari mesederik egiten ez zaiola iritzi dio. “Batzuek euskararen aldeko martxa aprobetxatu nahi izan dute”, adierazi du Zupiriak. Zein azkar ahaztu dugun historia…

Estreinakoz El Salton argitaratua 2022/04/17an