Joseba Grajales —Espainiako ehun lagun aberatsenetako bat— eta Jon Azua lehendakariorde ohia —EAJrekin lerrokatutako aholkularitza enpresen sortzailea— dira besteak.
Euskal osasungintza publikoa deuseztatzearen alde lanean urteak daramatzaten kudeatzaileek nazioartean gauza bera egiteari ekin diote. Keralty euskal taldeak aseguratzaile pribatuen eskutik osasunaren merkatua monopolizatzen dihardu Hego Amerikan, Mexikon eta Estatu Batuetan. Euskadin, dirulaguntza publikoekin, Keraltyk zaintzaren paradigman aldaketak sustatu ditu, gaixoa bezero eta kontsumitzaile gisa sailkatuz. Bere jarduera, gainera, Panamako paperak bezala ezagutzen ditugun horietan ageri diren elkarte batzuei lotuta ageri da.
Hitzarmen publikoak eta ate birakariak Keralty taldean
Keralty da Jon Darpon joan zen enpresa LEParen iskanbilaren ondorioz dimisioa eman behar izan zuenean. Darpon Osakidetzako sailburu izan zen 2016-2017 urteetan, Lan Eskaintza Publikoaren (LEP) kudeaketan irregulartasunak egin zirenean. Nahiz eta epaileak lau arau-hauste zigorgarri egozteko nahikoa zantzu ikusi ez, Eusko Legebiltzarrean jasotzekoa zen gaitzespenak bere dimisioa sortarazi zuen.
Eusko Jaurlaritzako goi-kargu ohi hau Keraltyn sartu eta gero, oposizioak Batzorde Etikoaren esku-hartzea eskatu zuen, baina honek ez zuen inolako irregulartasunik ikusi —gogoratu behar da batzordeko bost kideetatik hiru Eusko Jaurlaritzaren partaide direla—. Keralty taldearekin lotutako enpresa sareak 2.113.443 euro jaso zituen 2016 eta 2019 urteen artean, gehienak Eusko Jaurlaritzako Ekonomia Sustapenerako Sailaren eskutik, eta zehazki berrikuntza sustatzeko funtsen bitartez, Hazitek euskal enpresetako ikerketa eta garapena bultzatzeko programa tarteko. Datu hauek EH Bilduko Josu Estarronaren eskariz Eusko Legebiltzarrera bidalitako informazio ofizialean agertu ziren.
Datu horietan ez zen sartu Ekonomia Sustapenerako Sailak, Supreme proiektuaren babespean 2020an Keraltyri emandako 41.941 euroko dirulaguntza, ezta europar funtsetatik jasotako beste laguntza bat, oraingoan Osasukat proiektuaren izenean, blockchain teknologia oinarri hartuta mediku-historia sistema bat egitera zuzendua, Hordago-El Saltok jakinarazi zuen moduan. Bestalde, Mizar startup-ak, Keralty partaide duenak, Imacerfa proiektuari esker Ekonomia Sustapenerako Sailetik beste dirulaguntza bat ere jaso du, 19.444 eurokoa. 2018an Darponek Mizarren egoitzara egindako bisitaldi batean adierazi zuen enpresa hau “oinarrizkoa” dela, bere ustez “ikerketa eta osasun alorreko berrikuntza” bultzatu beharra dagoelako “enpresa eta osasungintza sistemaren artean elkarlanerako sinergiak sor daitezen”.
Ajuria Eneatik alor pribatura
Joseba Grajalesen inbertsiorako elkarteak, Centauro Capital, osasungintzaren sektorean holding bat eraiki du, bitan banatuta, Keralty taldea eta Versania taldea. Alor askotan dihardu, hala nola, honako arloetan: aseguruak, klinikak, osasun zentroak, etxez etxeko arreta-zerbitzuak, diagnosia, banakako medikuntza, bioteknologia, buruko gaixotasunak, zainketa aringarriak, egoitzak, farmazia-zerbitzuak, unibertsitateak, fundazioak, argitaletxeak eta argitalpen digitalak. 1980an Colsanitas izenarekin jaio eta gero, enpresa etengabe hazi da. Sergio Martínez, gaur egungo CEOak adierazitakoaren arabera, enpresak 250 milioi dolar baino gehiago inbertitzeko asmoa dauka nazioarteko osasungintzaren alorrean.
Keraltyko beste goi buruzagiak euskal boterearen inguruan aspaldiko ezagunak dira. Joseba Grajales, Forbes zerrendaren arabera Espainiako ehun aberatsenen artean dagoena, eta Jon Azua lehendakariorde ohia, EAJri estuki lotutako hainbat aholkularitza enpresaren sortzailea dira osasunaren negozioaren boutique honen gailurra osatzen duten besteak. Grajales Gamesaren fundatzaile izan zen eta 90eko hamarkadan Eusko Jaurlaritzako Industria Sailburu zen Jon Azuak 3-R planeko laguntza publikoen irregulartasunen sarea erabiliz hauspoa eman zion egitasmoari.
Gainera, ez zen Jon Darpon bakarrik izan Eusko Jaurlaritzatik irten eta Keraltyn jaso zutena. Fatima Ansotegi, Administrazio eta Finantzaketa Sanitarioko sailburuordea ere, kargutik kendu eta gero, aseguru enpresa pribatu berera joan zen. Eta hala gertatu zen, antzeko kargu galtze baten ondoren, Osakidetzako Kalitate zuzendariordearekin, Maria Teresa Bacigaluperekin. Azken hau Keraltyko osasun alorreko kudeaketaren gerente izendatu zuten. Ordurako, aurrerago adierazi bezala, Keraltyri lotutako hainbat enpresak (Biokeralty, Praxis, Biopharma Praxis eta Mizar) jasoak zituzten 2,1 milioi euro euskal herri administrazioaren esleipen eta laguntza publikoen bidez.
Ez zuten Darpon bakarrik hartu aseguru enpresa pribatuan. Kargutik kendutako sailburuorde bat eta Osakidetzako Kalitate zuzendariordea ere hartu zituzten bertan
Darpon 2019an Eurasiarako zuzendari eta operazio-arduradun izendatu zuten Keraltyn; gaur egun, Keraltyren Azpiegitura lehendakaria da. Horrez gain, Fundación Universitaria Sanitas-eko zuzendaritza batzordeko kide da eta AXA Salud-en ordezko aholkulari exekutiboa Mexikon.
Corporate Europe Observatory eta Europar Batasuneko Gardentasun Erregistroaren datuek erakusten dute Keralty taldeak jarduera lobista darabilela Bruselan 2017tik. Testuinguru honetan aipatu beharra dago Biokeralty Research Institute ekonomia-intereseko taldeak Eusebio Gainza izendatu zuela Europar Batasuneko erakundeekiko harremanetarako arduraduntzat. Gainza Eusko Jaurlaritzako Arabako Industria Saileko sailburuordea eta Leia Fundazioaren zuzendari ohia da. Leia Fundazioaren zuzendaritza-kontseiluan Arabako Aldundia eta Eusko Jaurlaritza daude.
Eusebio Gainza Leia Fundazioaren zuzendari izan zen garaian, 36 milioi pezeta eskatu zituen fundazioak Kubako energia eolikoaren sustapenerako. Pixka bat beranduago, Keralty Kuban hasi zen lanean Guascor bere energia eolikoaren enpresaren bidez. Keralty garai hartan Venezuela eta Iranen ere aritzen zen. Kuban Conrado Hernandez izan zuen aitabitxi, SPRIk han zeukan koordinatzailea, 2009an atxilotu egin zutena komisio eta espioitzaren aurkako operazio batean. La Habanako 2005eko XXV. Nazioarteko Azokan hogei bat euskal ordezkari egon ziren, haien artean Leia Fundazioa eta Guascor.
Keraltyren negozio bidearen modus operandietako bat boterearekiko gertutasuna da. Joseba Grajales arabar milioiduna Eusko Alderdi Jeltzalearen oso hurreko den IMQ taldearen batzordekide izan da. Izan ere, bere operazio-zuzendaria Iñaki Isasi da, EAJko Bizkaiko Buru Batzarreko kide ohia. Baina, Keralty eta IMQren arteko loturak horiek baino estuagoak dira. Jon Darponek berak osasungintza pribatuko enpresa honetan egin zuen bere karrera, baita Jose Andres Gorricho Visiersek ere, IMQko zuzendari nagusi izatera heldu zena eta gaur gaurkoz Keralty taldearen zuzendaritzan dagoena. Azken urteotan Aitor Madina jeltzalea ere, Oñatiko EAJko hautagai ohi eta Cegasako zuzendari nagusi ohia, Keralty taldeko hainbat enpresaren ordezkari eta administrari izan da.
Estatu Batuetako kideak
2014an Grajalesek eta Azuak Sanitas USA Inc sortu zuten Floridan eta iazko urtearen bukaeran Keralty Foundation Inc ere helbideratu dute Floridan bertan. Oraintsu Blue Cross Blue Shield aseguru-etxe pribatu estatubatuarraren estrategia-kide bihurtu da Keralty Florida; Texas, Tennessee, New Jersey eta Connecticuteko 50 osasun-etxetan baino gehiagotan. “Gure asegurudunen osasuna gure misioaren alderdi oinarrizkoa eta gure lehentasun gorena da”, adierazi du zuzendarietako batek. “Irrikitan gaude Blue Cross Blue Shield of Texas-ekin gure bidaia hasteko eta elkarlan estuan jardungo dugula espero dugu, bere kide eta elkargoak baliotsuagoak gerta daitezen” esan zuen Joseba Grajalesek Texas Blue-rekin egindako hitzarmena aurkeztu zenean.
Blue Cross Blue Shield aseguru-etxeak kartela izatearen salaketa jaso zuen. Azkenik, monopolioaren aurkako legedia ez betetzea egotzi zioten salatzaile talde batekin adostasunera heldu zen eta 2.670 milioi dolar ordaindu behar izan zituen. Gaur egun euskal aseguru-etxearekin kidetutako enpresa hau Anthem-ekin ere jarduten da. Azken honek ere, 2020ko azaroan, 594 milio dolar ordaindu zituen monopolioaren aurkako adostasunaren truke. Anthemek, bestalde, 16 milioi dolarreko isuna jaso du bere 79 milioi asegurudunen datuen babesa bortxatzeagatik.
Blue Cross Blue Shield da, amerikar analista batzuen arabera, Estatu Batuetako osasungintza publikoa suntsitu duen erakundeetako bat. OpenSecrets erakundearen arabera, aseguru-etxe honek finantzatu ditu Barack Obama, Hillary Clinton, Joe Biden eta Donald Trumpen kanpainak. 2020an enpresa hau alderdi politikoen diru-emaileen zerrendan 59. lekuan zegoen, 11,4 milioi dolarreko emariarekin, eta seigarren lekuan lobby alorreko jardueren zerrendan, 23,6 milioiko gastuarekin. Floridako Blue Cross Blue Shielden egoitzak, berak bakarrik, Estatu Batuetako bi alderdi nagusiei 785.925 dolar inguru eman zizkien 2017 eta 2020 urteen artean. Zalantzarik ez dago Keraltyk eta bere enpresa lagunek postu politiko oso garrantzitsuak eskuratu dituztela nazioarteko boterearen mapan osasungintza pribatuaren merkatuaz baliatuz.
Osakidetza Business School
Bruce Jansen Forbes aldizkariko osasungintza arloko analistak Keralty eta Blue Cross Blue Shielden arteko egitasmoen inguruan zera adierazi zuen 2019an, ustez “ospitaleek eta osasun-sistemak ez dutela nahikoa mehatxu jasaten burtsan kotizatzen duten aseguru-konpainiekin, eta lehen osasun arretak eta larrialdi zerbitzuek haien atzealdeetan eskaintzen dituzten farmazia kateekin”.
Ez zebilen oker, Blue Cross Blue Shield eta Sanitas USAren arteko kidegoak Value-Based Health Care (VBHC, ingelesezko siglen arabera) eredua bultzatzen baitu, bere logika izanik merkatu librea dela sektore publikoaren antolaketaren oinarria. 2019an European Commission´s Expert Panel on Effective Ways taldeko europar aditu batzuek ohartarazi zuten Value-Based Health Care modeloaren ideologoak —Harvard Business School-eko Michael Porter— zehaztutako balioaren oinarriak “emaitzak kostuen gainetik jartzen dituzten irizpideetan dautzala” eta zera gaineratu zuen: “[VBHC] estuegia da osasungintza sistema solidario baten irizpide gidaria izateko”.
Ikerketa akademikoek ondo dokumentatu dute estrategia neoliberal hau, publikoa oso garestia dela eta pribatua eraginkorragoa deneko ikuspuntua hedatu nahi duena
Aipatu beharra dago Osakidetzaren 2019-2023ko plan estrategikoaren barne dagoela “Kostua Pazienteko eta Kostua Gaixotasuneko sistema abian jartzea, gaixoaren balio erantsian oinarritutako kudeaketa mailara heltzeko”. VBHCk ere sustatzen duen ideia da hau. Hau da, Osakidetzako kudeaketak Estatu Batuetako eta osasunaren merkantilizazioaren aldeko ideologoen kudeaketa-logikak jarraitzeari ekin dio, Porter eta besteren bidetik. Horietan osasungintza publikoak dituen kostuak beti daude balizko onuren gainetik. Ikerketa akademikoek ondo dokumentatu dute estrategia neoliberal hau, publikoa oso garestia dela eta pribatua eraginkorragoa deneko ikuspuntua hedatu nahi duena.
2018ko uztailean Deusto Business School of Health-ek VBHC modeloaren inguruko ikastaro bat antolatu zuen Bilbon. Bertan Jon Azua lehendakariorde ohiak leku garrantzitsua bete zuen, Keralty taldearen estrategia zuzendari gisa. Ikastaroari sarrera ematearen arduradun orduko Eusko Jaurlaritzako Osasun sailburu Jon Darpon izan zen, gaur gaurkoz Keraltyko zuzendaritza taldeko kide. Aipagarria da VBHCren ideologoa, Michael Porter, Monitor Group-en sortzaileetako bat dela, 2012an hondoa jo eta Deloitte-ren jabegora igaro zena eta azken enpresa hau 2021ean Merkatu eta Konpetentziaren Batzorde Nazionalak zigortutako aholkularitzen kartelaren parte izan zela.
Era berean, Boston Globe egunkariak argitaratu zuen Michael Porterrek sortutako Monitor Group-ek 250.000 dolar jaso zituela hilean Libiako Gobernuaren eskutik 2006 eta 2008 urteen artean hainbat zerbitzuren truke, besteren artean “Libiarenganako nazioarteko ikusmoldea hobetu” eta “herrialdeari buruzko berri baikorrak” hedatzen saiatzeko. Urte haietan aholkularitza-etxeak Richard Dearlove zeukan soldatapean, 1994 eta 2004 urteen artean Erresuma Batuko zerbitzu sekretuen arduraduna izan zena. Enpresa honen enplegatu eta aholkulari izan direnen artean aipagarrienak Andrew Heyward, CBS News-eko zuzendari ohia, Mitt Romney Estatu Batuetako lehendakarigai ohi errepublikarraren seme bat eta David Wehner, Facebookeko finantza zuzendaria dira.
Keraltyk azken aldian izan duen ekimenetako bati erabateko babesa eman diote Miami eta Orlandoko Kolonbiako kontsul-etxeek. Floridako Sanitas Medical Center-en “txertoen turismoa” suspertzeko ekimena da hau. “Ez duzu zertan hiritar edo biztanle migratzaile estatusik eduki”, “txertoa jaso dezakezu Floridan aldi baterako zein betirako bazaude”, “Floridako helbide bat eta argazkia daraman ezein identifikatzaile bakarrik eskatuko dizugu”, irakur daiteke Sanitasek banatutako iragarkietan.
Kolonbia eta Panamako paperak
Keraltyren sorgunea Praxis izan zen, 2008an Latinamerika, Europar Batasuna, Turkia eta Japoniako hiri nagusietan 70 klinika irekitzeko asmoa adierazi zuen Joseba Grajalesen taldea. Lehenengo klinika Kolonbiako hiriburuan, Bogotan, ireki zen. Pixkat beranduago Keralty Venezuelan hasi zen lanean. 2009 eta 2019 artean enpresa-taldea Peru, Brasil, Estatu Batuak, Mexiko, Filipinak, Indonesia eta Errusian hedatu zen.
Dena den, Keraltyren nazioartekotzearen oinarriak Kolonbian daude. 1980an inbertsore talde batek Colsanitas konpainia sortu zuen Kolonbian. Colsanitasen lehen zuzendaria Roberto Cocheteux Tierno izan zen, 2019an hil zena eta ordu arte Apuestas Hípicas y Deportivas Iberia andaluziar enpresaren zuzendari izan zena. Euskal inbertsoreak Colsanitasen sartzearen ondorioz Roberto Cocheteuxek kereila aurkeztu zuen “erabaki okerrek” elkarteari sortu omen zizkioten “berebiziko kalte ekonomikoak” argudiato bezala jarriz. Auzi-jartzea Joseba Grajales, Gómez-Pineda sendia eta Nicolás Guerrico Echeverríaren aurkakoa zen.
Salatuetako bat, Iñigo Gómez-Pineda Goizueta, Organización Sanitas Internacional-eko lehendakari ohia, Fundación Villacisneros-eko lehendakaria da gaur egun. Fundazioaren patronatuan PPko izen ezagunak ageri dira, hala nola, Esperanza Aguirre, María San Gil eta Jaime Mayor Oreja. Bere seme Iñigo Gómez-Pineda Fagalde ere agertzen da salaketan. Hau Gipuzkoako Cidark System enpresako aholkulari izan zen, kontseilukideen artean Sofía Isasi Vicondoa donostiarra duena, Panamako paperetan agertzen dena eta Fundación Guitrans-eko patronatuko diruzain dena. Salatuetako beste bat, Nicolás Guerrico Echeverría, Bogotako Euskal Etxeko lehendakari ohia da.
El Tiempo Kolonbiako egunkariaren arabera, Colsanitasen bizi zen botere-borrokaren erdian “Roberto Cocheteux [enpresaren] egoitzan agertu zen lehendakari-postuaren jabe egiteko asmoz”. Egunkariak dioenez, “berarekin batera, eta bermatzaile gisa, Nicolás Martín Kolonbiako Espainiako enbaxadorea zegoen”. Euskal inbertsoreen parte-hartzea Colsanitasen 2009an hasi zen Joseba Grajalesek zuzendutako Compañía de Promociones Internacionales de Servicios de Salud bitarteko. Enpresa hau Panamako paperetan agertzen da. Gainera, 2013 eta 2020 urteen artean Colsanitasek paper horietan dauden beste bi enpresa, behintzat, bereganatu ditu: Cedarland Management Corp eta Pendale Development Inc. Are gehiago, Colsanitaseko lehendakaria José Ignacio Correa Sebastián da, Kolonbiako Macarta S.A. elkartearen harira Panamako paperetan agertzen den espainiar enpresaria. Colsanitaseko zuzendaria Organización Sanitas Internacional-eko zuzendari izan zen eta Fundación Universitaria Sanitas-eko Zuzendaritza Batzordeko kide da.
Eskerrik asko, Ahoztar, “Open Secrets” horietan sartzen laguntzen diguzulako.
Hots, lurpeko alkantarilla ilunetan, non korbatadun gizaki dotoreak lanean diharduten basatsan eta lupetsan, baina euren traje dotoreak zikindu gabe, MIRAGARRIRO.
Oso ona. Eta zeharo aproposa irudia. Truman’s show-ren oso antzeko fake mundu batean bizi gara pederasten eta bestelako kriminalen depredazioa gure lan-indar fisiko eta mentalarekin finantzatzen. Gehiengoak oraindik jakin ere ez daki show horretako figurante dela. Parasitoekin maila guztietan kolaboratzeari uzten diogunean, orduan, beraienak egingo du.
Mila esker, Ahoztar, euskal irakurleoi eduki hauek eskaintzeagatik.
Irakurritakoak barre ironikoa eragiten dit… kar kar… izan ere, a ze sorpresa, ezta? Gure herri jatorreko mafiak bere horretan darrai bere negozioetan, “pandemiak sektore publikoa indartzeko balioko du” zioen diskurtso inozoarekin batzuk denbora galtzen aritu diren bitartean, jakina. “Sektore publikoaren alde” omen dauden horiek konturatu nahiko ote dute, behingoz, zertarako balio duten pandemia-maniobra hauek guztiek? “Osasun publikoaren defendatzaile” horiek esnatuko ote dira, noizbait? Zuen “pandemia” suntsipen kontrolatu bat da, ez gaitzazue gehiago engaina. Eskerrik asko.