Liburu baten gomendioa egitera natorkizue, La Ertzaintza que viene. Tecnología de hipervigilancia y capitalismo de consultoría (Txalaparta, 2023), Ahoztar Zelaieta Zamakona ikerketa-kazetari eta kriminologoarena. Liburuaren 180 orrialdeetan zehar Ahoztar Zelaietak Ertzaintzaren modernizazio prozesuaren berri ematen du hainbat alderdi aztertuz modu sakon eta zehatzean. Euskal Herrian Eusko Jaurlaritzaren eta EAJren gidaritzapean ezartzen ari den gizartearen gaineko kontrolaz kezkatuta egoteko arrazoi asko dagoela uste duenak eta informazioa edukitzearen garrantziaz jabetu denak urrearen balioa duten azalpen eta datuak aurkituko ditu aipatutako argitalpenean. Herri honetan jende askok luzaroan uste izan du EAJko politikariak hala-nolako “aldeanoak” zirela, burujabea ez den nazio txiki bati legokiokeen legez, antza. Baina errealitatea da Eusko Jaurlaritzak antolatu duen Ertzaintza munduko potentzia handienek dituzten indar polizialen mailan dagoela, AEBko eta Europako estatu handienetakoen parekoa, teknologiari eta hiper-zaintza ezartzeko baliabideei dagokienez eta zer esanik ez horretan inbertitu duten dirutza publikoari dagokionez.
Duela aste gutxi Getxon egin zen liburuaren aurkezpenean Ahoztar Zelaietak bere liburuaren atal nagusiak azaldu zituen eta nik, liburua irakurri ondoren, batzuk aipatu nahi ditut, nolabaiteko laburpen xume bat eginez.
Moderninazioa
Ertzaintzak orain amaitu nahi duen modernizazio prozesua 2013an hasi zen. Ordutik, nabarmenki gaurkotu eta garatu ditu bere sistema informatikoak eta komunikaziokoak, protagonistak berrikuntza eta teknologia berriak izan direlarik. 2018-2024 urteen artean 5.000 milioi euro gastatu dira modernizazio plan horretan Eusko Jaurlaritzaren aurrekontuetatik eta 2021-2024 denbora tartean 154,3 milioi telekomunikazio eta informatika sailera bideratu dira. Zenbaki izugarriak.
Aholkularitza pribatuak
Argi eta garbi, kasu erreal eta izen eta abizenekin azaltzen du liburuak nola funtzionatzen duten ate birakariek Ertzaintzaren modernizazio prozesuan, nola Eusko Jaurlaritzako goi-kargudun batzuek lan egin duten eta prestatu diren Ertzaintza modernizatzeko kontratuak dituzten aholkularitza pribatuetan, eta alderantziz, nola pasatzen diren Jaurlaritzako goi-kargudunak aholkularitza hauetako goi-karguak izatera. Aholkularitza-enpresa hauetako batzuek Merkatuen eta Lehiaren Batzorde Nazionalaren (gaztelaniaz Comisión Nacional de los Mercados y la Competencia) zigorrak jaso dituzte; batek adibidez, EAEn Administrazio Publikoaren kontratuak haien artean banatzen zituen aholkularitzen kartel batean parte hartzen zuelako. Beste aholkularitza batzuk Lehiaren Euskal Agintaritzaren (Autoridad Vasca de la Competencia, AVC) ikerketapean egon dira edo daude. Liburuan azaltzen denez, aholkularitza hauen kontratuak ez dira bereziki garrantzitsuak diru-kopuruagatik, baina bai kualitatiboki, zerbitzuaren helburuagatik. Azken finean, agerian geratzen dena da Ertzaintzaren modernizazioak aholkularitza-kapitalismoaren laguntza duela, kontratazio publikoko kolusio-praktikei lotuta. Beste hitz batzuetan, ustelkeria nagusi.
Goi-mailako teknologia
Gero eta gehiago, masak zaintzeko hi-tech eredua ezartzen ari dira; goi-teknologia erabiltzen duen behaketa-sistema “jokabide anomaloak” kontrolatzeko. Sistema honek berarentzat deserosoa den guztia behatuko du eta ez ditu antolatutako delinkuentzia, terrorismoa edo ziberdelinkuentzia bakarrik zainduko, baizik eta komunitateak edo gizataldeak, politikari zehatzak, aktibistak eta kazetariak ere bai. Hau da azken urteetan Euskal Autonomia Erkidegoan ezartzen ari den zaintza eredua.
Ertzaintzaren armategi teknologikoak tresna aurreratuak integratu ditu hiper-zaintzarako: komunikazioak kontrolatzeko sistema desberdinak, manifestarien telefonoak oztopatu edo atzemateko antena faltsuak, telefono mugikorretatik informazioa ateratzeko softwarea, ahots eta aurpegien identifikazio biometrikoa… Ideia bat egin dezagun: gure telefono mugikorra atzituz gero, ez dituzte erabiltzen ditugun sare sozialak, aplikazioak, txatak, kontaktuak etab. bakarrik lortuko, gure kontaktuen gaineko informazio guztia ere lor dezakete: euren sare sozialak, aplikazioak, txatak, kontaktuak, etab. Liburuan esaten denez, tresna hauek kaltegabeak izatearen itxura daukate kontratista pribatuen katalogoetan eta kontratu publikoen plegu teknikoetan, baina eragin nabarmena dute giza eskubideetan eta askatasun zibiletan. Teknologia honen fabrikatzaile asko atzerritarrak dira eta haien artean israeldarrak nabarmentzen dira, baina badira britaniarrak eta beste batzuk ere.
Biometria
2001eko irailaren 11ko atentatuen ondoren, Ertzaintza abangoardiara pasatu zen DNAren arakatze masiboan eta orain datu biometrikoen bidezko kontrol olatura igo da. Datu horiek gizakiari buruzko ezaugarri pertsonal eta bakarrak dira, fisikoak, fisiologikoak eta portaerari lotuak. Datu horiek atzitzeko eta gordetzeko Ertzaintzak erabiltzen dituen baliabideak zabalak dira, besteak beste, ahotsa identifikatzeko eta aurpegia ezagutzeko sistemak, hatz-aztarnen eta DNAren datu-baseak zabaltzea, bideo plataforma batek emandako aipamen bideografikoak… Segurtasun Sailak dagoeneko 300.000 aurpegi eta 590.000 hatz-aztarna ditu bere informazio biometrikoko sisteman. Ertzaintzak hiru hamarkada baino gehiago daramatza material hau guztia biltzen. 2022an 1.387 kamera indibidual erosi zituen ertzainentzat (body cams).
Informazio horri guztiari gehitu behar zaio Ertzaintzaren sistema informatikoak pertsona baten aurpegiaren irudia erabiltzeko aukera ematen duela, 1982an gorputz poliziala sortu zenetik 2014ra arte atxilotutako 67.000 polizia-fitxen artean arakatzeko. Gaur egun ez dakigu erabiltzen dituen fitxen kopuru zehatza, baina, erakusgarri gisa, 2023an Bilboko Aste Nagusiko jaietako lehen bost egunetan 100 atxilotu baino gehiago pasatu ziren Ertzaintzaren bulegoetatik. 2021. urtean Ertzaintzak eta Bilboko Udaltzaingoak 2.893 pertsona atxilotu zituzten “planetako bosgarren hiririk seguruenean” World’s Best Cities 2021-en arabera.
Amaitzen joateko, ezin dut aipatu gabe utzi Ertzaintzak agente infiltratuak jartzen dituela talde disidente edo gizarte mugimendu desberdinetan eta sare sozialetan ere bai, talde horietako beste kide bat izatearen itxura hartzen dutenak. Ahoztar Zelaietak liburuaren aurkezpenean azaldu zuenez, Ertzaintzarentzat oso baliagarria da praktika horien bidez lortzen duten informazioa, adibidez, talde horietako pertsonen izaerari eta portaerari dagokienez, haien profil psikologikoa osatuz.
Liburuaren sarreran esaten denez, azken hamarkada honetako jauzi kualitatiboa delituak egiteari aurrea hartu nahi dion iragarpen-eredu baterantz joatea da. Horretarako, pertsonak sailkatzen dira telefonia mugikorraren eta gizarte-sareen bidez dituzten komunikazioen, ekitaldi handietan dituzten portaeren, espazio publiko eta pribatuetan egiten dituzten mugimenduen, ezaugarri biometrikoen eta abarren arabera. Horrela, datu-base ugari gurutzatuz, Eusko Jaurlaritza portaeraren araberako profilak egiten ari da, subjektuak eta taldeak “arriskugarritasunaren” arabera sailkatzeko.
Hona hemen liburuaren kontrazalaren itzulpena:
«Azken hamarkadan, Ertzaintzak teknologia aurreratuak bere egin ditu zaintza handiago baterako, ikuspegi prediktiboagoarekin, adimen artifizialaren, algoritmoen, komunikazioen kontrolaren, identifikazio biometrikoaren edo abangoardiako bideozaintza-sistemen bidez. Teknika mota hauek eragin nabarmena dute giza eskubideetan eta askatasun zibiletan, hainbat erakunderen txostenetan agerian utzi denez. Modernizazio hau zaintzaren industria pribatuko erraldoien eskutik egiten ari da, sarritan aholkularitza enpresa garrantzitsuen bitartez eta euskal eta espainiar kargu politikoen ate birakarien kasu ugarirekin. Lan honek euskal poliziaren garapen teknologikoan eta bere opakutasunean argi egin nahi du.»
Eskerrak eman nahi dizkiot Ahoztar Zelaietari hain ikerketa-lan sakona egiteagatik informazio-eskubidearen mesedetan. Espero dut irakurle askorengana helduko dela gizartea lozorrotik ateratzeko hain baliagarria den lan hau.
Inork eskatu ez duen kontrola, gure “hobe beharrez” delakoan, elitearen agendari atea pare-parean irekiz.
Ba guk ez dugu hau behar ezta nahi ere.
Eskerrik asko Ane Miren ekartzeagatik.
Bitxia da sareetan jarraitzen dugula eta smarphoneekin jarraitzen dugula. Bere alde ona duen teknologia honen menpeko bihurtu gaituzte, baina aldi berean tranpa bat da. Posible litzateke, eta teknologia hori guztia erabiltzeari uzteko gai izango ginateke?
Bai, Patrik. Ondo legoke gutxienez hurrengo telefono mugikorra erosten dugunean internet gabekoa izatea, nahikoa eduki beharko genuke ordenagailuarekin, eta aurrez-aurreko bilera eta topaketetara itzultzea are bai.
Kezkatuta dagozanek pentsau egin behar dabe beste eredu bat ezartzeko datorren hauteskundeetan botoa nori emon beharko deutsien…. .
bozka nori ba? Iruñan txapelokerrak omentzen dituztenei?
Mila esker, Ane Miren, Ahoztar Zelaietaren ikerlanaren gakoak laburtu eta denon eskura jartzeagatik.
Beldurgarria bezain jakingarria.
Mila esker Ane Miren
Bai, holaxe Ane Miren, oso “ondo legoke gutxienez hurrengo telefono mugikorra erosten dugunean internet gabekoa izatea, nahikoa eduki beharko genuke ordenagailuarekin, eta aurrez-aurreko bilera eta topaketetara itzultzea are bai” .
Bizitza errealarekin, ez birtualaren azpian!