Kuriosoa izan da ikustea pandemia akitutzat nola eman duten neurri batean edo bertzean. Gobernu batek bertzeari segitu dio, eta orain ematen du elkar zoriontzeko unea dela kontakizun horretan, eta, hori ikusita, niri bertso bat etorri zitzaidan burura, Erramun Martikorenak kantatzen dituen bertsoetako bat, eta bertso hori Euskal Herri utopikoaz ari da. Hitzak Ernest Alkhat Iholdiko bertsolari zenak idatziak dira.
Euskal Herri utopiko hori Goierrin amestuko genuke gehienok, baita bertze herrialdeetan ere. Utopia horretan, helburu politikoak diren horietan, azkenean zer nahi dugu? Gure jendartearendako osasuna, askatasuna eta harmonian bizitzea.
Bertso horiek honela hasten dira:
Eskual Herri eder batean
Ernest Alkhat
bart egina dut amentsa,
nehoiz ez dela bururatuko
nehork ez dezala pentsa.
Zer zoriona euskal haurride
bakoitzak senti baleza
bart arratsean amentsak niri
sortu dautan esperantza.
Goierriko herri txiki batzuk ezagutzen ditut; zikiroa erretzera etorri izan naiz, baita bertsoak kantatzera ere. Hemengo bertsolari batzuk ere ezagutzen ditut, eta ez ditut entzuten bertsolariak “pandemiaren” gai honetan sartzen, saihetsetik pasatzen gara. Bertsolariok, jendarteko bertze jende gehiena bezala, iritzi askoritakoak izan behar dugu eta pentsamendu-askatasunaren aldekoak. Baina, urte eta erdi honetan, zentsura-laino bat sortu da: jendeak badu debeku bat, gai honetan ezin da bertsio ofizialaz ezer zalantzan jarri. Bestela, lixiba edaten duen ukatzaile bat zara.
Bertsolariak faltan somatu nituen, eta haietako baten bati esan nion: zein da bertsolaritzaren papera? Zein da bertsolarien papera, zein ekarpen egin behar diote Euskal Herriari, euskal kulturari? Pentsatzen dutena abestea! Eta ez sozialki zuzena edo politikoki zuzena den hori esatea jendearen txalo errazaren bila.
Lazkao Txikiz gogoratzen naiz. Bera ezagutzeko zoriona izan nuen (1992an Arizkunera etorri zen, nire herrira, kantatzera, eta gero bere azken bertso-afarian, Mungian, egon nintzen). Euskal senak, euskal inteligentziak, euskal intuizioak zerbait badu erakusle. Eta, hain zuzen ere, egoera distopiko hau mundu akademikotik at jakintza dugunok bakarrik uler dezakegu. Mundu akademikoak, saldu diguten doktrina dogmatiko zientifikoak, itsutu egiten gaitu errealitatearen jakintzaren aurrean. Jakintza hori bazuen Lazkao Txikik, eta segur bertze zerbait kantatuko zukeela hark errealitate honetarako.
Adibidez, kanta lezake:
Mundu guztia hain tapatuta
gaur ikus dezaket hemen,
nonbait ere hortxe norbaitek
edozertarako baimen.
Ikusten dudana sinistea
zaila dut nik, mekaguen,
ni baino txikiago den zerbaitek
zenbat kalte egiten duen!
Oroitu, Mikel, zeinen ausart kantatu zuen Amets Arzallusek eta ze gutxi gustatu zitzaien haren iharduna kultur munduko iritzi emaleei baina ze isilik mantendu ziren nahiz eta barruak kontraesanez edo asaldaduraz erreta eduki. Nire miresmen eta errespetu osoa Ametsi.
Baina bai, ze isilik edo isilduak izan diren bertsolariak, ze isilik egon diren artista gehienak. Beste salbuespen bat ere aipatu nahi nuke, Onintza Enbeita, hain zuzen ere bere iritzia eta zalantza BERRIA bezalako egunkari ofizialista batean adieraztera ausartu zelako.
Gaurko utopiak biharko errealitateak.
Horizontaltasuna utopia gisa ikus daiteke gaur egun existitzen den bertikaltasunaren aurrean.
Indar-harremanaren aldaketa estrategikoak bakarrik osatzen du aurrerapen politikoaren errealitatea.
Bitartean, nahiago dut utopian bizi distopian baino.
Ederra gaia, Mikel!
Eta bide batez, Jasone Irozi eskerrak Amets Arzallusen bertsoak ezagutaraztearren! Arnasa eman zidaten, eta esperantza piztu!
Osasun arloak bezala, bertsolari eta zale askok azken hamarkadetan erakundeen itzalpera egin du nabarmen. Eta bertan goxo bai, baina menpeko, diru-laguntzek hanpatutako mundua da hori, eta benetako egoeretarako uzkurregia, antzuegia.
Aukera ederra dekogu, gero eta begi-bistanago geratu dan bertsolaritza formalegiaren amildegi zabal, batzuetan serioegi eta arriskutsu horretatik aske -ere- bizi nahi dogun bertsolariok.
(Bertsolari berba erabiltzen dot beren-beregi eta bete-betean, bertsotan gozatzen dogunak aitatzeko. Bardin pieza eder-betea ateratzen jakunean, bardin hanka-luze doanean. Bardin ahotik belarrira, paperera zirriborro, bardin plaza bete-betearen txalopera (horretan dabiltzanak).
Osasun arloan bezala, ospitala (oinarri-oinarrizkoak) eta alternatibo (zabal, anitza) alkarren osagarri. Bertsolaritza tranpaldo-mikro-TB-txapelketaren-elkarte-diruz lagundu-bertsoeskola minimalaren parean, basoan, kalean zein itsosoan di-da alkar topa, eta
bota-piñue! bertsolari basa eta “plaza” milakaren premia dekogu. Lagun-artea gozatzekoa.
Premia ikaragarria.
Gabriel Arestik izan zuen bere garaian Basarrigazko polemika interesgarri bat, bertsolariaren izatea eta rola dela eta. Haren biografiatik aterako dot maite-maite dodan arestikada bat (Angel Zelaietak idatzi “Gabriel Aresti, biografia”-n gazteleraz bildua; Susa, 75.orrialdean):
“Gaur egun -1960 inguruaz ari- Markinako karmeldarren komentuan dute urteroko biltzarra bertsolariek. Txirrita bat ez lukete hara ekarriko, arrastaka ere (soldata eder bat eman ezean, behintzat)! Txirrita, aukeran, sagardotegian lotuko litzateke, pozik!”
Barru-barrutik, bihotzez, xelebre, kontzientziaz, nahi-dogunien-nahi-doguleko bertsoak askatu gura doguzanok, gero eta zabalago zaigun amildegi horren erdian uhartetxoak aireratzeko aukera paregabea dekogu orain, dana, zana, ageri-agerian geratu jakunean.
Has gaitezen, bada!
Gogoan dut 2020ko EITBren bideo promozional batean parte hartu zuten bertsolariek eragin zidaten auzolotsa eta negargura. “Ez negar egin”, zioten… ba nik egin nuen, bai, erreferentziazko bertsolariak mozalaren apologia lotsagarria, umeei eta guzti, egiten ikustean, eta hitz melenga akritiko haiek entzutean, gizarte-haustura hitz politekin sustatzen zutenak. Penagarria izan zen.
Eta, oro har, penagarria eta mingarria izan da hainbat eta hainbat txapeldunen isiltasun ozena, lazgarria, azken ia bi urteotan. Badakigu, jakin, “etxe barruan” ematen zutela beren iritzi disidentea; plazan, ordea, ez… Plazan eta kalean ahoa ondo estalita ikusi ditugu. Eta ahoa estalita ezin bertsolari izan, nik uste. Ezta taula gainean mozala kendu bai, pribilegiatu berriak bailiran, baina ahoa eta sudurra muturreko-burka-nazkarilla batez estalitako ikusleria bati, ezer arrarorik gertatuko ez balitz bezala, kantatuz ere.
Zorionak Amets Arzallusi, urtebete beranduago bada ere, “bestez zerbait” kantatzeagatik. Eta zorionak eta eskertza handia, bereziki, Mikel Altzuart eta Julen Zulaikari, askoz ere lehenagotik esna eta bizi egoteagatik!
Aupa! Xabier Silveirari ere eskertu beharko diogu ez?
Hori da, Xavier Silveira, lehenengotaikoa izan zen. Eskerrik asko!!!!