Txikitan gurasoek janariarekin ez dela jolastu behar irakatsi zidaten, baina mundu honetan badira pertsona batzuk bere gurasoek oinarrizko balio batzuk erakutsi ez dizkietenak, eta ez dute soilik janariarekin jolasten, baizik eta okerragoa dena, janariarekin espekulatzen dute.
Nire ustez, 1849an hasi zen nekazaritzaren prostituzioa, janaria Chicago Board of Traden (CBOT) kotizatzen hasi zenean. Hasiera batean, benetazko nekazal arloko etorkizun-merkatu bat zen, arto-aleak, garia, oloa… kotizatzen ziren. Helburua prezioei egonkortasuna ematea eta arrisku klimatikoetatik babestea zen. Hori ez zen oraindik espekulazioa, nekazaritzan zegoen ziurgabetasuna kudeatzeko modu bat baizik.
1991tik aurrera, putre-funtsak CBOTen masiboki sartu ziren, eta nekazaritzako lehengaien lehen funts handia sortu zuten; izan ere, 80ko hamarkadan eta 90ekoaren hasieran, Reagan eta Thatcherrekin, merkatuetan aldaketa asko egin ziren, merkatuak liberalizatuz. Finantza-inbertitzaileek (bankuek, putre-funtsek, etab.) lehengaien merkatuetan sartzeko aukera izan zuten, nekazaritzarekin zerikusirik izan gabe. Geroztik, jada ez da garia izan beharrik bere prezioaren alde apostu egin ahal izateko.
2000. urtean hasi zen janaria finantza-aktibo gisa kotizatzen, bere elikadura-funtzioa alde batera utzita
2000. urtean, Goldman Sachs, JP Morgan edo Deutsche Bank bankuak nekazaritza-lehengaien indizeak masiboki sustatzen hasi ziren, petrolioarekin eta urrearekin egiten duten lez, eta historiako puntu horretan hasi zen janaria finantza-aktibo gisa kotizatzen, maila globalean, bere elikadura-funtzioa alde batera utzita.
Finantza-krisi betean (2007-2008), inbertitzaile askok akzioetatik eta bonuetatik ihes egin zuten… eta garia, arroza edo soja bezalako lehengaiekin espekulatzen hasi ziren… Horrek prezioen igoera bortitz eta artifizial bat eragin zuen. Ogiaren prezioa mundu erdian igo zen, gosete asko gertatu ziren, bereziki Afrika eta Asian. Fenomeno horri “food speculation crisis” esaten zaio, eta orduz geroztik hori ziklikoki errepikatzen da.
NOLA BIHURTU ZEN CBOT ESPEKULAZIO-GUNE?
XX. mendean, nekazariek, errotariek, okinek eta abarrek baino ez zuten parte hartzen bertan. 80ko hamarkadatik aurrera, finantzen desarautzearekin batera, inbertsio-funtsak, bankuak, traderrak eta abar sartu ziren, erosketa eta salmentekin dirua irabazteko. Horretarako, produktuak merkataritza abstraktu eta espekulatibo bihurtzen dituzte…
ZER HARREMAN DU CBOT-EK GURE JANARIAREKIN?
Elikagaiak finantza-tresna bihurtzeak lurraren eta mahaiaren arteko lotura apurtzen du
Elikagaiak finantza-tresna bihurtzeak lurraren eta mahaiaren arteko lotura apurtzen du. Nekazari eta okinei egonkortasuna emateko tresna gisa sortu zena, orain, kasino globalaren beste engranaje bat bihurtu da, non ogia, arroza edo artoa inor elikatzeko asmorik gabe erosi eta saltzen diren.
Milioika pertsonaren biziraupena alearen prezioaren menpe dagoen bitartean, inbertitzaile handiek dirutzak irabazi ditzakete etorkizuneko merkatuetan gorantz edo beherantz apustu eginez. Espekulazio-logika horrek, elikagaiak garestitzeaz gain, lurraldeen elikadura-subiranotasuna ahultzen du, bertako ekoizpena zapuzten du eta eskualde osoak pobretzen ditu.
Munduko oinarrizko elikagai asko (ogia, zerealak, pentsuak, haragia) CBOT-en ezarritako prezioen araberakoak dira. Nahiz eta Euskal Herria handik milaka kilometrotara egon, garia Chicagon igotzen bada, erosten duzun ogiaren prezioa ere igo daiteke. Horrek munduko elikagaiak espekulazioaren eta bertako nekazaritzari ez dagozkion faktoreen menpe jartzen ditu.
ZER AUKERA DAUDE?
Eredu horren aurrean, premiazkoa da gure elikadura-subiranotasunaren gaineko kontrola berreskuratzea, ekoizle txikiei lagunduz; hurbileko elikadura indartzea eta sustatzea, elikagaiak ondasun komun gisa babesten dituzten politikak exijituz; eta produktuak beste merkantzia bat bezala ez tratatzea. Izan ere, janaria poltsaren mende dagoenean, prezioa baino askoz gehiago jartzen da jokoan: jateko eskubidea jartzen da jokoan.
Gauza bera gertatzen da aterpe bat izateko dugun eskubidearekin ere, etxebizitza eskubidearekin. Jolastu eta espekulatu egiten da honekin ere, aterperik gabe utziaz herriko behartsuenak zein gazteak, hotzez kajeroetan hiltzeraino. Gizakien askatasunarekin ere jolastu eta espekulatu izan da bai, esklabutza onartuaz.