Grazi Etxebehere ortzaiztarra erizain erretiratua da eta urte luzez lan egin du etxez etxe jendea artatuz Ortzaizen, Bidarrain, Arrosan, Irisarrin eta inguruko herrietan. Irulegiko Irratian egindako elkarrizketa luzearen gakoak jasotzen dira hemen. Eta nola ez, covidaren aitzakiarekin ezarri den egoeraz: gizarte faxistoideaz mintzo zaigu aho-bilorik gabe.
Engaiamendu politikoa
Euskal Herriaren alde ari ziren militanteak laguntzeko mugimendu bat izan zen Ipar Euskal Herrian. Hastapenean, orain immigranteak laguntzen diren moduan laguntzen genituen, etxean ikasia genuen jokabide katoliko horren ildotik, nolabait. Gainera, haiek defendatzen zutena guk defendatu nahi genuena zen. Beraz, denekin ados ez izanik ere, ikusten ez den zerbaitek lotzen gintuen, hurbiltasun bat sentitzen genuen.
Gero izugarri aldatu zen egoera hori, eta gu ETAren kolaboratzailetzat hartzen hasi ziren. Nik sekula santan ez dut sentitu ETAkoa nintzela, baina haiek laguntzea ETAkoa izatea dela pentsatzen badute, bada, hala da; pentsa dezatela nahi dutena.
Ni ez nau manatzen buruak, bihotzak baizik. Norbaitek ene bortan jotzen duenean, ene bihotzak manatzen du irekitzea. Horrelakoa egin ninduten. Badakizu arriskuak-eta hor direla, baina jende horrekin bizi izan dudan aberastasuna ez da esplikatzen ahal. Ikaragarrizko bizi aberatsa izan dut nik ezagutu ditudan jende horiei esker.
Ikaragarrizko bizi aberatsa izan dut nik ezagutu ditudan jende horiei esker
Espetxea ez da leku goxoa eta badakit ez dudala hara joan nahi, baina hori ere ikaragarrizko esperientzia da. Gu preso sartzea esperientzia bat egiteko izan zen, esperimentu bat, jendeak zer egiten zuen ikusteko. Ez dakit esperientzia ondo atera zitzaien ala ez. Justiziarik ez da… Justizia politikoen zerbitzukoa da. Presondegi barneko biziari buruz zer esan? Nik 150 urtez bizi beharko nuke Ortzaizen, han ikusi dudan guztia ikusteko… Presondegia gizarteko zakarrontzia da. Bertan dagoen jende asko, gizarteko jende baztertua, ez da ez frantsesa eta ez bere arbasoen herrikoa ere. Guk “frantses izate” hori aise hobeki eraman dugu haiek baino. Guk badakigu nor garen , eta zer izan nahi dugun. Ez da berdin.
Hauteskundeak eta herrigintza
Orain ikusten ditugu beste ikusmolde bateko jendeak ere herriko etxeak kudeatzen, eta hori izugarrizko satisfazioa da, esperantza ematen baitu gure herriari beste irekidura bat eta beste gogoeta bat emateko. Biharko gure herria nolakoa izatea nahi dugu? Nola behar dira antolatu mendia, laborantza, etxebizitza? Bada gogoeta, eta gogoeta den lekuan zerbait ateratzen da beti. Orain bada Herri Elkargoa; 40 urte kosta da aldaketa hori ikustea, baina jada ez gara gehiago zokoratuak lehenago bezala.
Lehen zuen funtzio soziala ez du orain Elizak. Lehen, dantza, antzerki, joste-ikaste, sukalde-ikaste eta horrelako guztiak seroren eta bikarioen funtzioak ziren herri batean. Herriko bizia horien itzulian egiten zen. Baina erabiltzen ziren ondasunak ez ziren Elizarenak, elkarte batenak baizik. Orain ondasun horiek beste balio bat baitute, Apezpikutegia heldu zitzaigun esanez diru apur bat sartuko zutela bertan, baina etxea beraientzat baldin bazen. Nik ez nuen onartzen ahal herriarena dena eta herritarrena dena Apezpikutegiari ematea. Ez naiz fida Baionako Apezpikutegiaz. Auzitan ezarri nituen, eta irabazi, baina kostata. Bi aldiz kondenatuak izan dira. Beraz, nik pentsatzen dut oraingoz haien aztaparretarik salbatu ditugula herriaren ondasun horiek.
Jendeak zaintzeaz, biziaz eta heriotzaz
Guk, erizainok, hilak etxean atxiki baino lehen ere, jendeak moldatzen ziren, haien artean, horretarako. Nik biziki maite izan dut hila etxean atxikitzea (eta hildakoari gaubeila etxean egitea). Lehenbiziko arrazoia da hiltzea ez dela sobera baztertu behar bizitik. Lehen erraten zuten bezala, sortzeak hiltzea zor. Lehen ere ez zuten maite heriotza, baina hiltzea etxekotuagoa zen. Orain, aldiz, arrunt baztertzen dugu eta ez dugu ikusi nahi ere, ezta mintzatu nahi ere herioaz. Niri iruditzen zait hiltzeaz pentsatzea biziki ona dela bizitzari bere balioa emateko. Ez baduzu pentsatzen duzun hori dena gal dezakezula, ez duzu gozatzen behar den bezala.
Ez baduzu pentsatzen duzun hori dena gal dezakezula, ez duzu gozatzen behar den bezala
Orain heriotza bizitzatik arrunt bereizita dago. Bada jendea 35 urtetan ez duena hildako bat ikusi, eta bitxia da hori; guk ttipi-ttipitatik ikusi ditugu hilak. Eta dolua egin beharra dago… Etxe batean hildako bat atxikitzen delarik, etxeko guztiek, haurrek barne, gertakari hori asumitzen dute. Euskal Herriko heriotzaren inguruko errituek lagundu egiten dute hori pasatzen, dolua egiten. Terapia bat bezala da. Lehen hori naturalki egiten zen, auzoek egiten zuten. Baina non dira eta nor dira auzoak orain?
Euskal Herriaren geroa
Badut fedea Euskal Herriarengan, eta sinisten dut jakinen duela bere bidea atzematen. Duela 20 urte ere lantzen genuen hori, bai politika eta bai kultura, baina orain ikusten dut beste osotasun batean ari dela hori eraikitzen. Izan ere, duela 20 urte ez zen aipatzen jateko sanoa, edo hemen bertan produzitutakoak jatea, ez ziren aipatzen energia berriztagarriak… Badira mila gauza orain lantzen direnak, eta hori ere Euskal Herria egiteko molde bat da.
Gaurko gazteak ez dira gu ginen bezalakoak, arrunt diferenteak dira. Ez ditut epaitzen, baina diferenteak direla diot, orain biziki garrantzitsua delako, dirudienez, “zoriontsu garela” erakustea; biziki inportantea da gorputza, biziki inportantea da mendian lasterka ibiltzea, biziki inportanteak dira giharrak, biziki inportantea da zer egiten duzun asteburuetan… astelehenetan erakutsi beharreko bitrina edo erakusleiho hori; uros garela erakutsi behar dela dirudi. Nik uste dut gu gazte zoriontsuak izan ginela, egiten genuenarekin. Oraingo gazteak ez dakit zoriontsu direnetz.
Esperantza dut iraunen dugula… Hautsetarik ez da pitxik sortzen, baina brasetarik bai
Beraz, Euskal Herrian beste bide batzuk badira orain. Orain artean iraun dugu. Esperantza dut iraunen dugula. Hautsetarik ez da pitxik sortzen, baina brasetarik bai.
Covidaz
Hastapenetik, gobernamenduari entzun niolarik medikuei erraten ez zutela eskubiderik holako eta halako erremediorik emateko, pentsatu nuen hor bazela zerbait zuzen ez zegoena. Sekula santan ikusi gabea nintzen politikoak medikuntzan horrela sartzen. Hor ene begiak zabaldu dira.
Ez dut ukatuko birusa badenik, nihaurk ukan dut. Ez nintzen batere txertatua, eta, tratamenduarekin, bere gisan pasatu da. Ni birusak baino aise gehiago izutzen nau berari esker plantan ezartzen ari diren gizarte erdi-faxista horrek. Kontrol izugarria ezartzen ari dira plantan. Ez frantsesak bakarrik; espainolak ere bai, eta gobernamendu guztien gainetik daudenak. Hor bada norbait harietatik tiraka ari dena.
Nik hori dut ikusten. Nola kudeatu duten egoera, nola egin duten eta nola egiten ari diren oraino, eta nola baliatzen ari diren horretaz… horrek ainitz galdera eragiten ditu ene baitan. Medikuek nola utzi duten beren ofizioa zangopilatzerat… Iruditzen zait medikuek aski eskola badutela eginik, eta behar zutela erran: “Macron, geldi hadi, hori gure afera duk, ez duk hirea”.
Kontrol izugarria ezartzen ari dira. Frantsesak, espainolak eta haien guztien gainetik daudenak. Hor bada norbait harietatik tiraka ari dena
Anitz galdera badut txertoaren ondorioez ere. Ikusten ditudalarik haurrak txertatzen… ikaratzen nau. Ikusten ditudalarik handiak ere, hiru txertorekin, berdin-berdin covida ukan dutenak, eta behar bada batzuek arin, nik bezala, edo beste batzuek bortitz.
Hor bada nahaskeria, eta nik erreserba ainitzekin so egiten diot txerto horri. Haatik, beldur ainitzekin so egiten dut nola ari diren baliatzen txerto horretaz beraiek nahi duten gizarte mota biziki kontrolatu bat ezartzeko. Jendea bereiziz, familiak puskatuz…
Irudi luke sakrilegio bat dela txertoa ez onartzea. Harritzekoa da… Txertatua ez dena ez da lanjerra. Ni ez baldin banaiz txertatua eta ez baldin badut sintomarik, ontsa naiz. Baina zu txertatua baldin bazara, ez dakizu positibo ala negatibo zaren. Ostatura baldin bagoaz eta nik egiten baldin badut testa eta negatibo banaiz, ni sano naiz, baina zuk ez dakizu, eta zuk kutsatzen ahal nauzu. Beraz, behar litzateke galdatu test hori denei ala nehori ez. Ene buruak ez du konprenitzen ahal… baina konprenitua dut.
Geroari so
Ene desira da orain zonbait hilabetez bizitzea, baina izan daitezela onak. Eta gero, partitu behar baldin bada, izan dadila barne baketsu batekin. Eta pentsatzen dut hala izanen dela, ene biziko gauza guziak beren lekuan baitira. Eta gero, hara, izan dadila duintasunez. Nik ez dut batere gogorik hiltzeko, ez nuke nahi, baina ez nuke nahi memento hori lainotu edo gorde ere.
Gozatzen dudan laguntasun eta goxotasun hori biziaren opari bat da
Ez dut maite supituki hiltze hori. Eri izatea, denbora pixka bat izatea eta zure gauzak lekuan ezartzeko denbora izatea nahiago dut, laguntasunaz gozatzeko… Ainitz pentsatzen dut Mixel Berhokoirigoinez, ulertzen baitut ez zuela xantzarik ukan hil aurretik laguntasun eta goxotasun horretaz gozatzeko, nik gozatzen dudana. Hori ere biziaren, edo unibertsoaren, opari bat da.
Bortitza da bekoz beko so egitea heriotzari, baina baditu bere aberastasunak ere. Ez dakit, ikusiko dugu, besteek bezala.
Irulegiko Irratian 2022ko otsailaren 23an egindako elkarrizketa osorik entzungai hemen.
