Gurasoek ez zekitenez, nik ez nuen euskara etxean jaso. Baina gure familiaren historian euskarak beste katebegi bat gehiago galtzerik nahi ez zutelako, ikastolara eraman ninduten, eta grina biziz saiatu ziren hizkuntzaren hazia nire baitan sakon ereiten. Kontua da ez nuela euskararekin kontakturik izan hiru bat urterekin ikastolan hasi nintzen arte, baina hala ere, harrigarriki azkar, aise, eta ongi ikasi omen nuen, garaian maisu-maistra izandakoek kontatu didatenez. Nonbait, erraietan hezurmamitua neukan ordurako euskal identitatea, hainbeste non irudipena dudan euskara nigan lora zedin beharrezko ongarri gisa funtzionatu zuela, hitzei nire mihirainoko bidean berezko manera batez lagunduz.
Gurea herri menderatua dela haurrei ahoan bilorik gabe adierazten zitzaien garaietakoa naiz
Eskertuta nago, noski. Eta ez euskara eskaini izate hutsagatik, baizik eta horrekin batera eman zizkidatelako hizkuntzaren errealitatea interpretatzeko gako politikoak, eta horiei eskerrak eskuratu nuelako, neurri handi batean bederen, erdararen nagusitasun erabatekoan euskararen hautua egiteko ume batek behar duen motibazioa, espainolaren inertziak eraman ez zaitzan egin beharreko ahaleginari esanahia ematen dion kontzientzia politiko minimoaren zentzuan.
Bai, gurea herri menderatua dela haurrei ahoan bilorik gabe adierazten zitzaien garaietakoa naiz, Euskal Herriaren (eta hizkuntzaren) gatazka, herri zapaldu baten testuinguruan kokatzen zenekoa. Eta eskerrak, 50 urte berantago sortu izan banintz, oso bestelakoa zatekeelako euskararen testuinguru soziopolitikoaz helaraziko zitzaidan diskurtsoa, eta oso diferentea, seguruenik, ondorioa.
Ez zitzaidakeen esango, esaterako, gurea herri menderatua dela, baizik eta gizarte anitza. Eta egiturazko menderakuntza politikoa ukaturik, noski, ezin izango zitzaidan horren arabera azaldu hizkuntza espainola eta frantsesa hemen existitzearen arrazoia; ezta aitortu ere, hizkuntza horiek hemen inposatuak direla kontsideraturik, hizkuntza horien presentzia hutsa dela hemen euskararen biziraupenerako mehatxu. Egun, ekidin beharreko desoreka batzuengatik ez balitz, batzuentzat eleaniztasun zerutiar bilakatua litzateke bat-batean zapalkuntza linguistikoa, kolonizazioa eta asimilazioa sentsibilitate diferenteen arteko elkarbizitza bihurtu zaigun magia berarekin. Gizarte plural eta modernoen ezaugarri desiragarri, Yupiren munduetan bizi garela sinesteko bultzatu eta sustatu beharrekoa.
Nabarmena da epelkeria politiko horrek euskal helduongan sortu duen noraeza
Bada, pairatu dugun inboluzio ideologikoa ikusita, pribilegioa da niretzat Euskal Herriko errealitateaz hain kontakizun gordin baina zorrotza jaso izana, ttipi-ttipitatik jaso ere. Nire kasuan bederen, lezio hauxe dagoelako euskarari hain irmoki heldu izanaren motibazioaren oinarrian: ez nintzela espainola, espainolek bakarrik egin behar zutela espainolez, eta espainola ez zela hemen ona, euskara desagertaraztearen helburuarekin ezarria baitzen.
Heziketa askeari buruz eskaintzen ditudan hitzaldietan ikusi ohi dudanagatik, nabarmena da epelkeria politiko horrek euskal helduongan sortu duen noraeza eta absurdua, gaztetxoen hizkuntza ohituretan eragiteko orduan.
Zeren, begira: nahi dugu euskaraz egin dezaten –eta ez erdaraz–, baina mugarik ezarri gabe nahi dugu erdaren erabilera murriztu; hizkuntzak ez direlako berez txarrak, baina min ematen digu haurrak espainolez edo frantsesez entzuteak; eta ez diegu hala ere min horren arrazoia azaltzen, hori politika litzatekeelako, eta haurrak politikatik at utzi behar baitira, badakizue; baina arrazoi politikorik gabe, zer argudio egon liteke espainolaren eta frantsesaren kontra? Baina ez, ez, gu ez gaude kontra, hizkuntza guziak dira aberasgarriak, baita hemengo erdarak ere, hori bai, euskara denen artean hobetsita….
Eta orduan, galdera: nola egin genezake?
Alo, barkatu?? Mirariak Lourdesen.
“Eleaniztasun paradisiakoaren iduria eta epelkeria politikoa”
Ongi asko errana, bai Ane, hori dun oraingo arazoa EH txiki eta kolonizatuaren kasuan.
Horri gehitzen bazaio guk hautatu omen ditugun (GEUK bai benetan HAUTATU?) Erakunde Publikoen (hori bai, GEUK ordaindu) MASOKISMOA,
nola konpondu GURE aberriaren ABERIA?
-ZER EGIN, Ivan Ilich?
-ANTOLATU, ANTOLATU!
– Beti esaten duzu gauza bera. Baina zelan, Ivanovich?
-Lehenik, ESPABILAT!
Tira, gerauek pentsatu behar NOLA espabilatu,
Bada, lehenbizi, GURE erakunde publikoen zain gelditu barik. Horiek aspaldi antzututa daude. Irenduta, erranen nuke.
Behe.behetik mugitu behar, ANTOLATU BEHAR ez duk Ivan?
Ba bai
Orduan, herri honen espabilamendurako bide bakarra, neronek bederen ez dakidan besterik, Ane, herri hau kulturizatzea zeukenagu: KULTURGINTZA.II
KULTURGINTZA.I haren (-1960-70) berredizioa Frankismoaren aitzi.
Gazteok ez duzuela horren barri?
Ba espabilatu eta hasi galdetzen agureoi.
Eleaniztasuna aberasgarria da gizarte finkatu batean. Euskal Herrian ez dira eleaniztasunaz hitz egiteko behar diren baldintzak betetzen; izan ere, frantsesa eta gaztelania, bi hizkuntza inposatu eta menperatzaileak, gure hizkuntza jaten dute, izan arazten gaituena, euskara. Euskararik gabe, ez dago Euskal Herririk, hegorik gabe txoririk ez dagoen bezala, eta nik txoria nuen maite!. Haurrei esan behar zaie ez dela gauza bera gaztelaniaz, frantsesez eta euskaraz hitz egitea, euskara geurea delako, horixe egin behar dugula eta desagertzeko bidean gaudela, gaztelaniak eta frantsesak lekua irabazten diotelako eta hil egiten dutelako, eta, gainera, beren konkista bortitzekin inposatu zizkigutelako. Bestalde, euskaraz dakigun heldu eta gazteok hitz egin behar dugu. Ez dakit Euskal Herrian euskaraz dakiten pertsonen ehunekorik, ez eta euskaraz praktikatzen dutenen ehunekorik ere, baina nire esperientziagatik, dakigun askok ez dugu praktikatzen eta gure erraietan hiltzen uzten dugu. Dena hitz hutsaletan geratzen bada eta praktikara eramaten ez bada, ez gara ez eredu haurrentzat, eta esan dezakegun ezerk ez die ezertarako balioko. Neronek ere, hainbat arrazoirengatik, gaztelaniak garaitzen utzi nuen. Orain nire akatsa konpontzen saiatzen ari naiz.
Alferreko kantuetan denbora galdu gabe…
BOLONDRES NESKA.MUTIL ETA AITON.AMON BOLONDRESAK!
Hain duk zaila EH honetan?
alferreko kantuetan barik,
alferreko lanturuetan
Bejondeizula Ane, aho bizarrik gabe mintzo den espezie horretakoak gutxitu diren garaiotan.
Nola egin, bada hasteko, euskaraz sortzen denari erdarazko ordezkorik eman gabe. Herri honetan herritar oso izateko euskara beharra denean eta ez hautua, orduan irekiko da akaso bide bat. Hori hasteko soilik.
Esan dezadan, bide batez, niri partikularki ez zaidala euskal zibilizazioa erdaraz ulertu nahian dabilen vascoa baino eszena tristeagorik. Euskara baita aske egiten gaituena. Hizkuntzarik gabe ezin da kulturaren esistentzia defendatu. Berriro: hasteko bakarrik…