Amesgaizto autoritario bat eta porrot egin duen kudeaketa bat

[Independentearen etena baino egun batzuk lehentxeago lortu dugu hau bezalako artikulua konposatzea, alegia autore bat baino gehiagok sinatutakoa. Honelako gauzatxo batek, web-programazio-diseinu aldetik plangintza prozesu osoa dakar. Irakurlea ez da ohartzen, eta ez da ohartu behar, berez. Baina kasu honetan, etenera eraman gaituen lan karga azaldu nahian garelako, adibide hau partekatu nahi izan dugu, irakurleak imaginatu dezala, mundu txoro honetan, honelako gauza txiki batek eragin dezakeen guztia.]

Oraindik orain dagoen ziurgabetasunak eta tremendismo nahiz irrazionaltasun giroak afera zailtzen badute ere, pandemiaren kudeaketaren inguruan balantze bat egiten saiatzeko momentua da. Hala iraganeko epidemiekin nola egungo beste zenbait osasun arazorekin eginiko konparaziozko ikerketek ez dute ahalbidetzen COVID-19a osasun arazo katastrofikotzat jotzea; katastrofikotzat hartu bada ere. Seguruenik, estatu, klase eta talde sozial pribilegiatuen arazo bat delako, zeintzuk haien arazoak guztion arazo bilakatzeko, haien eskaerak erantzuten lehenak izateko eta haien beldurrak guztion beldur orokor bihurtzeko gaitasuna duten. Gainera, botere ekonomiko handiek pandemian «aukera» bat ikusi dute haien interesentzat.

Datu ofizialekin agerian geratzen da COVID-19aren aurka emaniko erantzunaren neurrigabekeria. Mundu mailan, 2020. urtean COVID-19agatik hildakoen kopuruak munduko biztanleriaren %0,024 adierazten du. Oso litekeena da urte horretan heriotza-tasaren igoera orokorra (oraindik datu ofizialen zain) parametro normaletan kokatzea, hau da, %5etik behera.

Egia da pandemiaren inpaktua handiagoa izan dela zenbait lekutan, Europan esaterako, baina bertan, hildakoen batez besteko adina bizi-itxaropenaren antzekoa izan da: 81 urte. OMEren beraren datuak aintzat hartuz, kutsatutako pertsonako hilgarritasun tasa %0,15ean koka liteke. Birusaren hedatze esponentzialik ere ez dugu ezagutu, aste gutxiren buruan igo eta jaisten diren uhinak baizik, ohikoak diren arnasketa birusekin gertatu ohi den gisa.

Pandemiaren inpaktua eremu batzuetatik beste batzuetara pasa bada ere, orokorrean, kasu eta hildakoen kopuruek ez dute kontrolik gabeko zabalkunderik izan. Honek guztiak etengabe aditzera emandako osasun zerbitzuen gainezkatzea gertagaitz egingo luke. Gainera, biztanleriaren ehuneko altu batek birusari aurre egiteko berezko immunitate altua izan du, sintomarik gabekoak edo sintoma arinekin pasa dutenak kasu. Zorigaiztoko kasu batzuk kenduta, birusa adinekoekin eta patologia anitzekoekin grinatu da; zeinak babes neurri bereizgarrietan oinarritutako kudeaketa bat eskatzen zuen.

Datuek kontrakoa esanagatik ere, ez da lasaitasun sozialik sustatu. Zergatik? Paniko kolektiboarekin hazten diren diskurtso interesatuek nahiz politikoki abantaila ateratzen dutenek badute zeresana: beldurra etengabe xaxatzeak gako garrantzitsuen inguruan ez hausnartzea errazten du, esaterako gure sistema ekonomikoaren eta salto zoonotikoen arteko harreman estuan, edota zahar-etxeetako egoiliarrak babesteko ezintasunean: hemen hildakoak pilatu egiten dira, eta ez du zentzurik pentsatzeak itxialdiak biztanleria zaurgarri hau babestu zuenik, heriotzen %50 direnean, birusaren hilkortasun globala handituz eta berez dena baino hilkorragoa bailitzan azalaraziz.

Baina garrantzi honetako fenomeno honek kausa sakonagoak ditu.

Lehenik eta behin, biztanleriaren zati handi bat (eta sozialki nahiz politikoki itzal handikoa, mundu mailako agenda politikoan eragiten duten herrialdeetakoak izanik) paniko egoera batean sartu zela. Bigarrenik, birusaren zabalkundea arintzeko muturreko bakartze sozialaren (etxean konfinatzea, itxiera perimetralak, etxeratze aginduak, espazioen itxiera…) eraginkortasuna gehiegi baloratu zela. Eta, azkenik, hartutako neurri zorrotzen ondorio sozial, psikologiko, hezkuntza arloko, ekonomiko zein osasun arlokoak gutxietsi zirela.

Egia esan, neurri horiek inongo oinarri zientifikorik ez duten muturreko osasungintza batean oin hartzen dute eta baliteke, gainera, zeharka osasun albo-kalteak handitu izana, COVID-19ak jotako kasu larri eta hilkorren kopurua modu esanguratsuan gutxitzea lortu gabe. Birusaren hedatzea gelditzeko neurri hauen eraginkortasun falta ondorioztatzen duten argitalpenak gero eta gehiago dira. Hala eta guztiz ere, ez da estrategia hau bertan behera uzten.

Osasun krisi honi gudu baten antzera aurre egitearen ondorio negargarriena da hau agian: hasi aurretik eztabaida amaitutzat jotzeaz gain (gerran obeditu egiten da, ez da eztabaidatzen), zalantzak edo kritikak azaltzen zituena gerra ahaleginaren sabotatzaile bilakatzeaz gain (negazionista da iraina), edozein gerrak berezkoa duen dinamika aktibatu zen: erraza da gerran sartzea, zaila dena ateratzea da. Behin COVID-19a ezbairik gabe gairik garrantzitsuena bezala tronuratuta eta murrizketa, bakartze nahiz salbuespenezko legeen aldeko hautua eginda, ikuspegiz aldatzea edota bestelako jokabide batzuk hartzea izugarri zaila bilakatu zen, ezinezkoa ez esatearren.

Pandemiaren kudeaketa ezin du ezkutuko konspirazio batek azaldu. Azalpena oso konplexua da. Pandemiaren aurrean izandako erantzuna ulertu eta azaltzeko, hamarkadatan zehar berau ahalbidetu duten baldintza sozial, ekonomiko, osasun arloko eta kulturalak aintzat hartzea funtsezkoa da: horien artean egungo kultura kapitalistan osasuna eta seguritatea ikuskera konkretu batean ulertzeko dagoen obsesioa, unibertso garaikidean klase ertain eta altuen erabateko nagusitasun ideologikoa, sen postmoderno honek berezkoa duen zentzu historikoaren galera, mainstream medikuntzaren erredukzionismo biologizista, arazo sozialen abordatzean guztiz patriarkalak eta punitiboak diren logiken finkatzea, eta abar. Hauek gabe COVID-19arekiko obsesio patologiko honek ez luke lekurik.

Ba al zeukan alternatibarik pandemiaren kudeaketa autoritarioak? Bai, noski. Egia-osteko atal bat izan da hau, jarduera politikoa autoritarismotik eta gardentasun faltatik burutzeko babesgune izateaz gain. Gertatutakoa bere konplexutasun osoan begiratzeko, galderak egiteko eta COVID ortodoxia zalantzan jartzeko momentua da.

Paz Francés, José R. Loayssa eta Ariel Petruccelli sinatutako artikulua, «Covid 19. La respuesta autoritaria y la estrategia del miedo» liburuaren egileak.

Berrian argitaratuta estreinakoz 2021eko ekainak 2an