Duela hogei urte erraustegiaren gaia hasi zenetik, agintariek ez dute inoiz hitz egiteko inolako asmorik izan. Erraustegia nola edo hala egin nahi zuten eta, gero ikusiko dugunez, ahalik eta gutxien ordaindu nahi zuten mantentze-lan desegokiengatik. Horren froga dira, adibidez, 10.000 sinadura bildu zirela ETBn erraustegiari buruzko eztabaida bat egiteko eta ez zela egin, edo GuraSOS plataformak orduko Aldundiko bozeramailearekin zuen bilera bertan behera geratu zela hasi baino 40 minutu lehenago. Carlos Ormazabal bera ere ausartu zen sartzen zen gobernua baldintzatzera; 63 milioi euroko zorra sortu zuten swap deituriko produktu espekulatibo bat kontratatuz… Horregatik guztiagatik, ez da ulertzen, ToxicoWatch fundazioak Aldundian erraustegiari buruz egindako datuen aurkezpenean, Susana García Chueca batzarkidea, desberdin pentsatzen zutenei ahotsik eman gabe, erraustegiari etorkizun txarra iragartzen zioten pertsonengatik kexatzea.
Duela hogei urte erraustegiaren gaia hasi zenetik, agintariek ez dute inoiz hitz egiteko inolako asmorik izan. Erraustegiaren pastel goxoa egitea erraza zen, bazituzten horretarako baliabideak
Pixka bat gogoratuz, garai hartako agintari politikoentzat (2015. urteaz ari naiz), erraustegiaren pastel goxoa egitea erraza zen; izan ere, nahiz eta azpiegitura mota horiek denbora asko zeramaten Europan egin gabe, eta herritarrek ez zituzten maite, bazituzten horretarako baliabideak. Gainera, komunikabide indartsuak beren alde zeuden eta -hori gutxi balitz- erraustegiaren jarraipena egiteko BioGipuzkoa Osakidetzaren menpeko erakundea kontratatu zuten. BioGipuzkoa aipatu dudanez, gogora dezagun institutu honetako kide Aurrekoetxeak 2016an Batzar Nagusietan egindako agerraldi batean erraustegiaz hitz egitean gezurra esan zuela, kutsadurarik izanez gero, erraustegia ordu erdian geldi zitekeela esan baitzuen. Izan ere, Arantxa Tapia sailburu ohiak ere aitortu zuen (2022) erraustegiak ez duela sistema automatikorik partikulen kontzentrazioa 150mg/Nm3-tik gorakoa izanez gero hondakinez elikatzea galarazteko. Hala eta guztiz ere, bi urte geroago, Aurrekoetxea Eusko Jaurlaritzako Osasun Saileko Osasun Publikoaren eta Adikzioen zuzendari izendatu zuten.
BioGipuzkoa, ToxicoWatch, Idom eta SGS-ren datuen arteko aldeak
Joan den maiatzean, Aurrekoetxeak zuzentzen duen institutuak, hau da, BioGipuzkoak, ikerketa baten ondoren ondorioztatu zuen ez zegoela alde nabarmenik, kutsaduraren aldetik, erraustegia ezarri aurretiko eta ondorengo egoeren artean. Kontua da datu horiek ez datozela bat erraustegiaren enpresa emakidadunak berak (Ekondin) kontratatutako enpresek (SGS eta Idom) emandako datuekin, ezta Europan zortzi erraustegi kontrolatzen dituen ToxicoWatch fundazioak jasotakoekin ere. Bai lehenengoentzat, bai bigarrenarentzat, erraustegiaren inguruko metal astunak, dioxinak eta furanoak nabarmen hazi dira, bai lurzoruan, baita gainazaleko eta lurpeko uretan ere. Datu bitxi gisa aipatu behar da Asensiok (PSOE), Ingurumen diputatu eta Gipuzkoako Hondakinen Kontsortzioko (GHK) presidenteak, erraustegiaren emakidaduna zigortu zuela Arkaitzerrekako erreka kutsatzeagatik. Konparazioarekin jarraituz, BioGipuzkoak ez du kutsadurarik hauteman erraustegiaren inguruan ekoitzitako arrautzetan edo esnean ere. Horretan ToxicoWatch-ekin aldea dago; izan ere, azken erakunde horrek oilategi batzuk aurkitu ditu baimendutako dioxinen muga hainbat adiz gainditzen duten arrautzekin. Bestalde, BioGipuzkoa institutu horrek ez du PTH (hidrokarburoak) eta fenol toxikorik atzeman, Idomek eta SGSk erraustegiaren inguruan aurkitu duten moduan. PAH-ei (hidrokarburoak) eta PBC-ei (bifenilo polikloratuak) dagokienez, erraustegiaren inguruan aurkitu den substantzia horien kutsadura Goierrin dagoen kutsadurarekin konpara daitekeela uste du BioGipuzkoak. ToxikoWatchek, berriz, PAH-en igoera esanguratsuak detektatu ditu, baita PBC ere oilategi guztietan. Atal honekin bukatzeko, deigarriena aipatuko dut: BioGipukoaren arabera, erraustegiaren jarduera hasi zenetik, dioxinarik ia ez zuen goroldioa berdin dago. ToxikoWatchen esanetan, aldiz, erraustegitik metro gutxira dagoen toki bateko goroldioan dioxinen gorakada handia izan da: 0,13 pikogramotik 29,38 pikogramora. Bestalde, odol-analisietan BioGipuzkoak kadmioa eta selenioa detektatu ditu, baina ez ditu erraustegiaren jarduerarekin lotu.
Konponbiderik ba al dago? Bai, baina horretarako inbertsio handia egin behar da
Egoera tamalgarria da, batez ere, substantzia kutsatzaileen eta tenperaturen kontrol negargarriarengatik, jarraipenik egin gabe geratzen diren dioxina edo PCB mota desberdinengatik, edo kutsatzaile berriak agertzen direlako, hala nola PFAk, iraunkorrak eta metagarriak direnak. Egoera deitoragarri horri buruzko galdera da: konponbiderik ba al dago? Eta erantzuna da: bai, baina horretarako inbertsio handia egin behar da. Besteak beste, labe bat etengabe piztuta haren tenperatura uneoro kontrolatuz mantentzeko, monitorizatzeko modua aldatzea, edo aditu-talde bat kontratatzea erraustegian sartzen diren material guztiak eta errekuntzaren ondoren sor daitezkeen substantzia berriak aztertzeko.
ToxicoWatchek egoera bideratzeko BioGipuzkoarekin lankidetzan aritzeko eskaintza egin duen arren, agintariek badakite horrek kostu bat duela, eta, komunikabide handiek BioGipuzkoaren emaitzak zabaltzen jarraitzen duten bitartean, dirua aurreztuko dutela, nahiz eta horretarako gure osasuna kaltetu.
Gauzak dauden bezala egonda eta hainbat arrazoirengatik, betiere egindako azpiegiturak aprobetxatuz, jarduera ixtea ere balora liteke. Edonola ere, nire ustez, gure agintariek Frantzia, Txekia, Belgika edo Holandako agintariek bezala jokatu beharko lukete gutxienez, eta ToxikoWatch-ek, Idom-ek eta SGS-k kutsadura larria aurkitu duten tokiak ikertu beharko lituzkete. Izan ere, BioGipuzkoako kide den Ibarluzeak substantzia toxikoen gainean egiten den monitorizazioa nahikoa dela ziurtatzen du, baina erraustegiaren ontasunei buruz hitz egiten duen edozein politikarik baimendutako muga baino 10 aldiz dioxina gehiago duen arrautza bat jango al luke?
