Teknologiaren arriskua hezkuntzan

2020ko uztailaren 6an, San Fermin bezperan, Oñatin hainbat hezitzaile —irakasle, guraso, aitatxi-amatxi…— bildu ginen; Egiaren Aldeko Hezitzaileen deiari erantzunez. Bertan hainbat lan talde sortu ziren. Haietako batean eskoletan teknologien gehiegizko erabilerak dakartzan kalteei buruz hausnarketa egin genuen. Geroztik, gaia ikertzen jarraiki genuen eta hainbat ondoriotara iritsi ginen. Talde honen erabakia izan zen gai honi buruzko txosten bat sortzea, eta delako txostena ikastetxeetako klaustro eta eskola kontseiluen esku uztea, erabakiak har ditzaten.

Teknologien kalteak

Ondorio orokorra: hezkuntza prozesuan teknologia digitalak ikaragarrizko lekua hartzen ari dira eta horrek ondorio kaltegarriak ditu haurrendako eta, orokorrean gizartearendako. Ondorio kaltegarri horiek hainbat motatakoak dira. Bertzeak bertze:

1. osasunaren kaltea uhin elektromagnetikoengatik, bistarendako, jarrera arazoak…
2. garapen emozional eta kognitiboan kalteak,
3. pribazitatean eta intimitatean kalteak.

Lehenengo eta behin, kontutan hartu behar da eskola gehienetan sarera konektatzeko aukeratzen den era nagusia wi-fia dela, haririk gabeko konexioa. Beraz, ikasleak —eta berdin irakasleak eta eskolako langile guziak— ordu luzez egoten dira eremu elektro-magnetiko oso indartsuetan murgilduta. Eremu hauen kaltegarritasuna oraindik eztabaidagai dago. Badaude zantzu handiak kaltegarria dela sinesteko; horregatik hainbat herrialdetan kentzen ari dira.

Gutxienez, arrazoizko irudi du gaia guztiz argitzen ez den bitartean zuhur jokatzea eta eremu elektro-magnetikoen eragina gutxitzea. Ez da horrela jokatzen, ordea. Nere esperientzian behin eta berriz ikusi dut nolako erresistentzia dagoen wi-fia kentzeko eta kablearen bidezko konexioa bideratzeko. Kablearen bidezko konexioak abantaila handiak ditu, elektro-magnetismotik haratago: azkarragoa da, seguruagoa da, ezin da pirateatu edo baimenik gabe konektatu… Baina horren kontrako jarrera irmoa dago hezkuntza agintarien aldetik. Eta ez dut uste koste ekonomikoarengatik bakarrik dela.

Hau, jakina, txarrago bihurtuko da 5G teknologiarekin.

Horretaz gain, osasunarendako bertzelako kalteak ere badatoz ordenagailuen gehiegizko erabileratik. Bakar batzuk aipatzeagatik: bista nekatzen da luzaro egonez gero pantaila bati begira; begia ohitzen da bere inguru osora ez, baizik eremu txiki batera begira egotera. Gainera, argia botatzen duen leku batera. Posizioa ohitura txarrak hartzen dira. Obesitatea ere sustatzen du; aunitzetan erran izan da “ordenagailuak loditzen du”, eta horrela da.

Bigarren multzoa garapen emozional eta kognitiboari egiten dion kaltea da. Ordenagailuekin luzaro ibilita ikasleei errealitatearekiko lotura ahuldu egiten zaie. Naturarekiko harremana ere bai. Aunitz ikaslek barnera murgiltzeko joera eri bat garatzen dute. Autismoarekin lotzen duten ikerketak ere badaude.

Bertzetik, informazio iturri bakanetara jotzeko ohitura hartzen da. Eta informazioa kontrastatzeko eta modu kritikoan erabiltzeko gaitasuna txikitzen da. Askotan ikusi dugu nola ikasleen lanetan informazio itemak kopiatu eta itsatsi egiten dituzten, zer erraten ari diren ere ulertu egin gabe, koherentziarik gabe, kohesiorik gabe, zentzurik gabe… Egia da ikasleen berezko alferkeriarako joera dagoela hor. Baina uste dut kontua hortik haratago doala. Mekanizazio bat dago. Zer egiten ari den ulertzeko gaitasuna txikitu egin da.

Hirugarren multzoa pribatutasunari dagokiona da. Nafar Gobernuak eta Eusko Jaurlaritzak erabaki dute gure ikasleen —eta irakasleen— lana Google-ren zaintzapean jartzea. Gogoratu behar dugu interneten egon den edozein gauza, interneten egonen dela betikoz; behar bada desindexatuko da, eta bilatzaile publikoetan ez da aurkituko. Baina beti egonen da gordeta nonbait dagoen disko gogor batean (edo askotan), disko horien jabearen eskura. Eta gauza jakina da Googlek erabiltzaileen informazioa gordetzen duela; beren pribazitate adierazpenak arretaz irakurtzen baditugu ikusiko dugu hitz ematen digutela informazioa ez dutela nornahirekin partekatuko —ongi irakurri, ez dute erraten ez dutela inorekin partekatuko, ez dutela edozeinekin partekatuko baizik— baina beraiek bai gordeko dutela. Eusko Jaurlaritzak eta Nafar Gobernuak beren langileoi Googlerekin lotutako kontuak ireki dizkigute langileoi baimenik eskatu gabe. Erran nahi baitu, guri buruzko informazioa Googleri eman diotela guri galdegin gabe. Eta ikasleei berdin.

Gehiago oraindik: eskoletan lan eginarazten digute Googleren programak erabiliz: meet, clasroom… Beraz, eskolako lan guztia haien zaintzapean geratzen da. Badaude zurrumurruak Googlek ikasleen lanekin txostenak egiten dituela —portfolio deitzen omen diete—. Gero txosten horiek noren eskutara iritsiko ote dira? Jakinen ote du ikasle horrek zergatik hainbat lanetan ez duten hartzen bere curriculum ona izanagatik?

Baina oraindik gehiago. Eskoletan ikasleei eman nahi dizkiete chromebook izeneko sasi-ordenagailu batzuk. Sasi-ordenagailu diot disko gogorrik gabeko tresna batzuk direlako. Ikasleak ezin du bere lana ordenagailuko disko gogorrean gorde eta lainoan gordetzera behartuta dago, bere lanaren kontrola galduta. Eta zer da delako laino hura? Bada, azken batean bertze norbaiten ordenagailua. Enpresa horrek batek daki non dauzkan ordenagailu erraldoi batzuetan gordetzen da informazio hura.

Hauek dira teknologia digitalek eskoletan hainbertze erabiltzen dituen kalte batzuk. Erraz igartzen denez, ez eskoletan bakarrik. Eta gehiago ere badaude, bertze artikulu batean agertuko ditudanak: sedentarismoa, sozializazio arazoak, ikasteko zailtasunak…

Zerbaitengatik Silicon Valleykoen umeek ez dute ordenagailurik erabiltzen bigarren hezkuntzara iritsi arte, eta orduan ere neurriz.

Honekin ez dut erran nahi tresna hauek alde onik ez dutela. Eta ez dugu eskatzen guztiz baztertzeko. Neurrian eta zuhur erabiltzeko baizik. Beti ere gogoratu tresnak tresna direla, eta ez dutela izan behar hezkuntza prozesuaren zentroa. Hezkuntza prozesuaren zentroa ikasleak izan behar du.

Tresna helburu eta ikaslea tresna bihurtzen ari ez ote dira? Honelako hezkuntzaren helburua ez ote da ikasleak makina baten mekanismoak bihurtzea?

Zer egin

Gure dokumentuan honelako neurriak hartzeko eskatzen diegu eskolei:

1. Haur Hezkuntzan eta Lehen Hezkuntzan ordenagailurik (ia) ez erabiltzea. DBHn neurrian erabiltzea, egunean ordubete gehienez neurri egokia izan liteke.
2. Interneterako sarrera kablearen bidez egin dadila. Umeak uhin elektromagnetikoez babestu behar dira.
3. Familiei askatasuna eman behar zaie nahi duten ordenagailua, nahi duten sistema eragilearekin, erabiltzeko. Software librearen alde jo behar da.
4. Informazioarekin negoziatzen duten enpresekin harremanak mugatu behar dira, edo hautsi. Gure umeen pribazitatea babestu behar da.