Kolesterolaren mitoa AEBko azukrearen industriak bultzatu eta farmaindustriak probestu zuen

Kolesterolaren mitoa

Jende gehienak uste du kolesterola gaixotasun bat dela. Kolesterol-maila altuagatik izango omen ditugu bihotz-infartuak, iktusak eta arterioesklerosia. Hori faltsua da, baina 70 urtetan zehar AEBko azukrearen industriak kolesterolaren mito hau bultzatu zuen eta, urte gutxiren buruan, farmaindustriak probestu zuen.

1954. urtean Ameriketako azukre-industriaren buruak aipatu zuen amerikarren elikadurako gehiegizko gantzak zirela odol-sistemaren arazoen jatorria eta gorputzarentzako energia-iturri hori karbohidratoekin ordezkatu beharko zatekeela, azukrea lehenetsiz eta, horrela, bide batez, baita osasun publikoa ere. 1955. urtean AEBko Eisenhower presidenteak infartu bat izan zuen eta hedabideek jaten zuen gantzari bota zioten errua, ez Eisenhower erretzaile porrokatua izateari, ezta bere lan-estresari ere. 1965. urtean, azukre industriak 55.000 dolar ordaindu zizkien Harvardeko hiru ikertzaileri artikulu bat idatz zezaten eta bertan bihotz-infartua gantzarengatik eta kolesterolagatik sortzen zela esan zezaten, eta ez azukreagatik. Hiru ikertzaile horietako bat AEBko nekazaritza-sailburu izatera heldu zen eta kolesterolaren gaiztotasuna zabaldu zuen, kontsumo ohiturak aldatzea sustatuz, gantz gutxiago eta azukre gehiago jan zitezen.

azukre-industriaren buruak aipatu zuen gehiegizko gantzak zirela odol-sistemaren arazoen jatorria eta energia-iturri hori karbohidratoekin ordezkatu beharko zatekeela

Baina, berez, kolesterol gehiena gure gibelak sortzen du, eta ez jaten dugunak. Bizitzarako ezinbesteko osagai bat da kolesterola, gure nerbioen mielina-babesarentzat, gure hormona sexualentzat, kortisona, behazun azidoentzat eta beste zelula batzuen osagai ugarirentzat. Ez daude kolesterol ona eta kolesterol txarra, bakoitzak bere funtzioa dauka; dentsitate baxuko kolesterola (LDL) igo egiten da alkohola edaten dugunean eta bizimodu sedentarioa daramagunean eta, aldiz, ariketa fisikoa egiten denean dentsitate altuko kolesterola (HDL) igotzen da. Arteriak kaltetzen dituena alkohola, tabakoa eta ariketarik ez egitea da. Kolesterol bataren eta bestearen mailek bizi-ohiturekin zerikusia dute, baina ez dira gaixotasunen jatorria. Kolesterolaren oxidazioa da arteriosklerosia sortzen duena eta oxidazio hori alkoholak, tabakoak eta azukreen gehiegikeriak eragiten dute. Kolesterol maila altuek ez dute hilkortasunarekin zerikusirik, 26 entsegu klinikotan ikusi den moduan.

ESTATINAK

Farmako hauek gibelak kolesterola sortzea ekiditen dute eta, horrela, odoleko kolesterol maila gutxitzen da. XX. mendearen bukaeran (1980) merkaturatu ziren estatinak, eta orduz geroztik munduan gehien kontsumitzen diren medikamentuak bihurtu dira. Espainiako estatuan, adibidez, 2022. urtean 73 milioi errezeta egin ziren estatinekin, hau da, 884 milioi euroko gastua. Estatinen efektuak goraipatuak izan dira eta albo-efektuak gutxituak. Osasuntsu dauden milioika pertsonak hartzen dituzte.

Estatinen onurak saltzeko egin diren entseguak industriak bultzatutakoak dira, eta ez oso fidagarriak. Alde batetik, ikerketa ugari mendebaldar munduaren iparraldeko gizabanakoekin egin dira, hipertentsoak, lodiak eta erretzaileak horietako asko. Europako hegoaldekoekin eta dieta mediterraneoa dutenekin egindako ikerketetan, aldiz, estatinek ez dute hilkortasuna gutxitu. Hasierako ikerketak infartua edo iktusa jasan zuten gaixoekin egin ziren eta estatinen babesa ahula zen. Ondoren, pertsona normalekin egindako ikerketek erakutsi zutenez, estatinek efekturik ez zuten. Azken ikerketa batek ondoriotzen du estatinek ez dutela bizitzarik salbatzen.

Kolesterol maila altuek ez dute hilkortasunarekin zerikusirik

Estatinak hartzen dituzten askok aste batzuen buruan lagatzen dituzte, gehien bat min muskularrak eragiten dizkietelako. Askori diabetesa sortzen zaie, 255 hartzailetik bati. Gutxi ematen du, baina, Katalunian adibidez, 140.000 lagun badaude estatinak hartuz, 549ri diabetesa eragiten diete. Adinduen kasuan arriskua handiagoa da, are gehiago dosi altuetan hartzen direnean. Estatinek giltzaduretako minak ere eragiten dituzte; ikerlan batzuetan %20ko mailan azaltzen dira. Beste albo-ondorio batzuk dira kataratak, giltzurrunen gutxiegitasuna eta gibelaren funtzionamenduaren aldaketak. Arazo hauek guztiak dosi altuekin erlazionatuta daude.

Gida klinikoak aldatzen joan dira. Hasieran, estatinak infartua edo iktusa jasandako gaixoei gomendatzen zitzaizkien; ondoren, kolesterol “altua” zutenei eta, azkenik, infartua izateko “arriskua” zuen edonori. Beraz, merkatua handituz joan da. 1980. urtean 250 mgr/ml kolesterol maila normaltzat hartzen zen, baina, estatinak heldu zirenez, HDL eta LDL kolesterol motak bereizten hasi ziren analitiketan, eta, 2001. urtean, kolesterol maila “normala” 200 mgr/ml-ra jaitsi zen. AEBn bertan bakarrik, gaixo potentzialak 13 milioitik 33 milioira pasatu ziren. Neurri horiek eta analitiketako balore horiek erabaki zituztenen erdiek baino gehiagok etxe farmazeutikoekin lotutako interesak zituzten. 2013. urterako, irizpide horiekin, AEBko “bezeroak” 56 milioira heldu ziren. Urte horretan, 50 urtetik gorakoei estatinak hartzea gomendatzen hasi ziren, pertsonaren arriskua eta kolesterol maila kontutan izan gabe ere; horrela, AEBko merkatua 67 milioi pertsonakoa izatera heldu zen.

2001. urtean, kolesterol maila “normala” 200 mgr/ml-ra jaitsi zen. AEBn bertan bakarrik, gaixo potentzialak 13 milioitik 33 milioira pasatu ziren

Pertsona nagusiekin egin diren ikerketa batzuek erakusten dutenez, HDL kolesterol mailak ez du eraginik hilkortasunean, kontrakoa baizik. Kontutan izan farmakoen entsegu klinikoetan apenas parte hartzen dutela adinekoek, ia ez dira %8ra heltzen; eta, hala guztiz ere, nagusiei estatinak agintzen dizkiete. Duela gutxi AEBn onartu dute 76 urtetik aurrera estatinak hartzeak ez duela ezertarako balio. Onura eta arriskuen aurrean, estatinak hartzea ez da erabakirik onena, eta, hartzekotan, dosi baxuetan hartu beharko lirateke.

Katalunian, dieta mediterraneoa zabalduta dagoen tokian, ia milioi bat lagunek estatinak hartu dituzte, gehienek botika horiek behar ez dituztenean. Gehien bat Generalitataren osasun-programek bultzaturik gertatu da hori; programa horiek biztanleriaren kolesterol maila neurtzea lehenesten zuten. 1991n kolesterolaren muga 220 mgr/ml-koa zen (edo gutxiago); 2005ko planean, ostera, muga hori 200 mgr/ml-koa zen, eta 35 eta 74 urte bitarteko biztanleriari neurtu behar zitzaion kolesterol maila. Horrela, biztanleriaren hiperkolesterolemia 1995ean %18koa bazen, 2005ean %45era heldu zen.

Merkatuarentzat lorpen komertzial itzela izan dira estatinak, baina, patenteak agortu direnez, berritu egin behar izan da beste produktu batekin: antigorputz monoklonalak, kolesterol “txarra” (LDL) jaisten dutenak. 2015. urtean aurkeztu eta merkaturatu zituzten antigorputz monoklonalak, evolucomah izenarekin. Handik bi urtera, 2017an, 27.000 gaixorekin egindako entsegu kliniko batek medikamentu horien onurak ziurtatu zituen, baina, datuak zehaztasunez aztertuta, emaitzak eskasak zirela aurkitu zen, eta are gehiago: datuak manipulatu egin zirela eta farmako horiek bihotzean kalte patologikoak eragiten zituztela argitu zen. Hala eta guztiz ere, 120.000 laguni eman zitzaizkien, 97 milioiko kostuarekin.

Gaur egun, kolesterolaren aurkako farmakoak ehunka milioi laguni gomendatzen zaizkie, askotan behar den dosia baino altuagoan; jende horren gehiengoak ez du farmako horien beharrik eta albo-efektuak jasan ditzakete. Hau da gaur egungo medikuntzaren ispilua, laborategien zenbakien magian murgilduta dagoena, gaixoei bizi osasuntsu baterako aholkuak eman beharrean, medikamentuekin “konponduz”.

Joan-Ramon Laporteren Crónica de una sociedad intoxicada liburutik.