Iratzea, erroen indar kolektiboa

Iratzea/Garoa — Pteridium aquilinum

Eztabaida handia dago iratzearen jangarritasunari buruz. Alde batetik, jaten denaren ebidentzia etnografiko ugari dago. Ehundaka milioi pertsonek jaten omen dute gaur egun, batez ere Asian. Ipar Amerikan eta Australian ohiko elikagaia izan zen bertako hainbat kulturatan. Hala ere, Internet santuan bilatuz gero, ehundaka iturrik esango digu toxikoa dela, pozoitsua edota hilgarria. Hau ptaquilosido deituriko osagai kartzinogeno bati egozten zaio. Minbiziaren Aurkako Ikerketa Zentro Internazionalak kafearen edota safranaren arrisku kategoria berean jartzen du.

Behin irakinda, kartzinogenoa ia erabat desegiten da. Gatzak, bikarbonatoak eta errautsek areagotu egiten dute ptaquilosidoaren desegitea. Toxina hori baldintza azido edota alkalinoetan ere desagertzen da.

Edozein pozoi ez sintetikotan bezala, kaltea dosian dago

Edozein pozoi ez sintetikotan bezala, kaltea dosian dago. Gorputzak kopuru bat baino ezin du prozesatu eta gehiegizko kontsumoak ptaquilosido gehiegi pilatuko luke gorputzean. Neurriz janda, atsegina da eta erabat segurua. Egunero garagardo koilarakada bat edan beharko ez genukeen moduan, ez genuke egunero garo kimu platerkada handi bat jan behar bere garaian. Ez da gomendatzen gordinik edo gutxi eginda jatea.

Kaltegarriak izan litezkeen beste osagai batzuk ere aipatzen dira: tiaminasa (tiamina suntsitzen duena ) eta konposatu zianogenikoak. Bi horiek eta lehen aipaturikoa egostean desegiten dira. Egostean, posible da garoak arbendola mingots usain gogorra isurtzea; dastatzean mingotsa izaten baldin badarrai, ez jan.

Gomendatzen da oraindik kiribilduta dauden kimuak jasotzea. Erroak ere bai

Orain arteko guztia irakurrita kikildu ez baldin bazara, gomendatzen dena da oraindik kiribilduta dauden kimuak jasotzea (5-20 zm. artekoak), erroek bezala, aipatutako toxina oraindik kopuru askoz txikiagoan luketelako. Hogei minutuz edo erabat samurtu arte egosi behar dira kimuak, ur gatzatutan edo bikarbonato apur batekin. Ondo xukatuta eta salteatuta bikainak dira, pizzan, nahaskietan, pastan eta eltzekarietan. Gatzunetan, ozpinetan edota lehortuak gorde daitezke. Kimuak eta erroak garagardoa egiteko erabili izan dira.

Erroak lehortu, xigortu eta ehotuta, %60 almidoia duen irina lortzen da, eta ogia egin daiteke. Erro freskoak erre eta jan daitezke, kosk egin eta zuntzak baztertuta. Kanarietan, erroak txigortu eta garagar irinarekin nahasten ziren, gofioa egiteko.

Osagai toxikoak kenduta, iratzea balio handiko elikagaia da. Hemezortzi aminoazido mota ditu; A, C, E, B1, B2, B3 eta B6 bitaminak eta azido folikoa, mineral ugariz gain: K (potasioa), P (fosforoa), Mg (magnesioa), Ca (kaltzioa), Fe (burdina), Cu (kuprea), Zn (zinka) eta Mn (manganesoa); gehien duen mineraletik gutxien duenera ordenaturik.

Irasail handi bat ikusten dugunean, errotik batuta dagoen izaki bakarra dugu aurrean

Garoa oso erabilia izan da abereen azpietarako, herri jakinduriak bere ezaugarri antifungiko eta antibakterianoa somatuta nonbait. Ximaur bikaina egiteko osagai ere bada. Erabili izan da barazkiak eta frutak gordetzeko bilgarri moduan ere, eta elur zuloetan geruzak tartekatzeko ere bai.

Landare xume hau garrantzi handikoa izan da gure baserrietan oraintsu arte. Gehien txunditzen nauen ezaugarria da, eremu handiak bete ditzakeen irasaila ikusten dugunean, errotik batuta dagoen izaki bakarra dugula aurrean, indar kolektiboak apalki bezain indartsu zabalduta.