Euskera eta generoa (II)

Aurrekoan Euskera eta generoa I argitaratu genuen. Hemen natorkizue bigarren atal hau zuekin partekatzera.

Hispanieraz idazten denean edota jendaurrean hitz egin, niños esaten duenak niñas gehitu behar du jarraian, genero-berdintasuna errespetatu gura badu. Eta socios dioenak socias gehitu behar du edozein batzarretan; padres dioenak madres, etab. Gure inguruko hizkuntzek (indoeuroparrak) arazo larria dute generoarekin; zenbat eta hitz luzeagoak hainbat okerrago: administradores/administradoras, kasu; aldiz, euskeraz aski da haurrak, sozioak, gurasoak eta administrariak esatea.

Zergatik da hori? Argi dago zergatia: euskerak ez duelako hartzen sexua bere hitzen erreferentziatzat, baizik eta senidetasuna, ahaidetasuna: hots, leinua.

“Hori berdin da –erran dezake batek-. Gauza bera ulertzen dugu hermano, hija esan edota anaia, alaba esan”. Ulertu bai, jakina, baina ez daukate esanahi bera, ezta urrundik ere. Eta kontu hau  ez da airezko espekulazioa, baizik praktikan ondorio garrantzitsuak dituena, laster ikusiko dugunez.

Hispanieraz hija esatean sexua hartzen dugu oinarritzat hijotik desberdintzeko; ostera, euskeraz alaba esatean, eta berdin iloba, anaia etab.), leinua hartzen da erreferentziatzat. Hala, alaba hitzak zera esan nahi du: “leinua sortu ahal duena” (al-an-aba), bai baitakigu aba/ama erroak leinua esangura duela. Era bertsuan, iloba berbak “leinuaren oinordekoa esan nahi du”; eta agian horrexegatik nahasi ohi gara iloba-sobrino eta iloba-nieto bereiztean.

Eta gauza bera gertatzen da anaia/anaea (*aba-an-ahaide: “leinuarekiko ahaide”) eta senidetasuna adierazten duten gainontzeko hitz guztietan. Adibide hauek sobera ditugu ohatzeko ezen euskerak bestelako pentsaera batekin funtzionatzen duela gure ingurukoez alderatuta.

Horretaz jabetu baldin bagara, gai izanen gara orain gai korapilatsu bati aurre egiteko; giza, gizon, gizarte hitzei buruzko eztabaida eternalari.

Koldo Mitxelenak erran omen zuen giza erroa gizon hitzetik zetorrela, eta baieztapen horrekin ireki zuen Pandoraren kutxa. Mitxelenak asko zekien, nik baino gehiago bai seguru, baina zenbait gauzatan presak edo estresak, edo ez dakit zerk, errakuntzara eraman zuen. Aliquando dormitat Homerus, latinoren batek esan zuenez.

Izan ere, lehenik, giza erroa gizon hitz konplexuagotik datorrela esateak hizkuntza arau guztiak jartzen ditu kolokan. Bigarrenik, gi eta giz euskal-erro arkaikoenak ez ezagutzea esan nahi dau. Lehenak (gi erroak) haragia, organismoa esangura dauka, eta bigarrenak (giz) organismo bizia, hots “pertsona” hitz modernoaren baliokide litzateke.

Bada, horretan datza korapiloaren irtenbide zientifikoa; beste gauza bat da, aitzitik, korapilo hori askatu ahal izatea. Bi jarrera kontrajarri sendo daudelako eta bakoitza bere astotik jaistea ia ezinezko izango delako.

Izan ere, Mitxelena jaunaren aipu horretan oinarrituta, feminismoaren izenean batzuek, ez denek, giza, gizaki, gizarte… hitzak erabiltzeari matxismoa irizten diote. Eta horien ordez jende, jendarte erabiltzen. Nik uste hitz batzuk zein besteak erabil daitezkeela lasai asko. Har kontutan, halere, gens latinoa ez dela euskal jatorrikoa; nahiz eta gens latina enda euskaratik hartua izan. Baina ez dezagun korapiloa korapilatsuago bihurtu.

Orduan zer? Euskeraren egitura eta pentsaeraren tradiziora lerrokatu ala hizkuntza inbaditzailera makurtu, honetan ere? Esateko moduagatik bistan dago zein den nire lubakia. Hala ere, erabakia hartzea txit korapilatsua.

Betiko bidegurutzea. Arrazoizkoa da batzuen galdera: ez ote dugu egokitu behar garai berrietara, errealitatera, errealismora… azken batean politika.

Dena dela, nioen, ez dadila izan behitzat aurreiritziengatik edo ezagutza ezagatik.