Estreinakoz Tolosaldeko Atarian argitaratua 2025-07-13an.
Pena ematen dit garai bateko pentsaera, uste edo burlarako bide diren jokamoldeak belaunaldiz belaunaldi transmititzeak. Baserritar izateaz edo baserrian jaioa izateaz ari naiz. Gaur, oraindik, nerabeen artean edo hain nerabe ez direnen artean gertatzen da. Euskara jatorrean hitz egitea edo herri txiki bateko izate hutsa baserritar izatearekin lotzea. Gutxietsiak izatea. Baserri batean jaioak direla ezkutatu behar izatea… Zeren ea zeinek zein gutxietsi dezakeen benetan joko horretan sartuz gero.
Baserritarra berdin euskalduna berdin arlotea hiruko erregelak oraindik ere badu bere arrastoa. Ez du prestigiorik baserritar izateak, eta horri lotuta, ezta euskaldun izateak ere. Eta hau, berriz ere, hau da, euskararena indarra hartzen ari delakoan nago.
Nik ere aurpegi aldatzeak edo harridura aurpegiak bizitzen ditut baserrian jaioa naizela edo baserritarra naizela esatean (ados, ni izango naiz baserritar kalekumea, baina kalekumeok baino baserritarragoa naiz!). Askotan ez dut jakiten zer esan nahi didaten. Eta bai, baserritarra naiz. Nerabezarotik ni ere ahaldundu naiz.
Eta benetan galdetzen dut. Zein harreman dugu landa eremuarekin? Naturarekin? Gure herriarekin? Eta ez da nahikoa herri txiki batean bizitzea.
Gertuko batek, ia bere 40 urterekin kontatu berri dit, duela gutxi jakin duela oilo baten arrautzatik txita bat jaioko bada, oilo horrek oilar batekin egon behar duela. Bistakoa da, ez? Baina inoiz ez gara hasten edo ez gaituzte horretan pentsatzen jartzen. Ahaztua dago baserria.
Baserritarra = euskalduna = arlotea hiruko erregelak oraindik ere badu bere arrastoa. Ez du prestigiorik baserritar izateak, ezta euskaldun izateak ere
Euskara baserriarekin lotu izan da urteetan, eta hori ere bazen burlarako aitzakia. Eta egun ere ez dakit ez ote den horrela. Kalera jaisten ziren herritarrei burla egiten zitzaien maiz, eta baita eskoletan ere. Eta hori ekiditeko bide bakarra ezkutatzea eta gaztelaniaz hitz egitea zen. Ei, baina, kontuz, baserritarrak ez dira tontoak! Hori sinestarazi badigute ere! Beste zapalkuntza bat da, eta euskarari ere zuzenki lotua.
Poztu ninduen eskolako haur txikienek gure baserrira bisita egingo zutela jakiteak. Duela urte batzuk elkarrizketatu nuen baserritar batek esan zidan, umetatik erakutsi behar zaiela baserria zer den. Jirafak, tigreak, hipopotamoak, lehoiak eta dinosauroak ezagutzen dituzte, eta benetan haur askok ez dituzte gure herrietan dauden behi ezberdinak ezagutzen. Gertutik eta bertatik ikusi ditzakete, ardiak, ahuntzak, txerriak, oiloak, untxiak, astoak… gureak diren animaliak. Eta zenbatek ikusi ote dituzte edo izan ote dute gertuko harremana?
Herriko haurrek, etorkizuneko gure herrian, izena aipatuko ez dudan merkataritza-gunea eta aparkalekuak nahi dituztela adierazi dute. Harrituta edo pasata geratu nintzen! Jatekoa ez da merkataritza-guneetan sortzen, eta gora asfaltoa!
Herria da gorputza, eta euskara bihotza. Etorkizuna dugu jokoan, baina mesedez ez galdetu zer den lehenago, arrautza edo oiloa?
Zorionez edo zoritxarrez, oraindik ere “baserritarra” hitza bizirik dirau, eta gaur egun askok naturara itzultzeko, “bizitza autentikoago” baten bila abiatzen direnean, askotan aurkitzen dute han aspaldian baztertu zuten hori bera: izerdiaren, lur usainaren eta eguneroko lan isilaren balioa.
Baina, paradoxikoki, oraindik ere askok lotsaz daramate “baserritar” izendapena, edo uste dute hori dela kulturalki atzeratua izatea.
Hori sentitzea, ordea, gizarte oso baten porrota da: gure sustraiak ukatzea, gure hizkuntza eta gure bizimoduaren oinarriak gutxiestea.
Baina, aldi berean, hor dago gure aukera ere: berriz konektatzea, eta ez nostalgiaz, baizik eta kontzientziaz.
Zuk diozun bezala, haurrek jirafak, lehoiak eta dinosauroak ezagutzen dituzte, baina ez dituzte gure herrietako oiloak edo ardiak ezagutzen. Eta hori ez da haien errua, gure gizartearena baizik: lurra desagerrarazi baitugu haien iruditeriatik.
Baserria ez da soilik ogibide bat; bizimodu bat, eta aldi berean natura eta ingurumenaren kudeaketa modu bat da.
Eta hori galtzen badugu, ez dugu soilik elikadura-subiranotasuna galtzen, gure kultura galtzen dugu.
Horregatik da hain garrantzitsua haurrek, ikasleek eta baita helduek ere berriz lurra ukitzea, eta lanaren atzean dagoen jakintza isila ezagutzea.
Baserria ez baita soilik iragana, etorkizunaren gakoetako bat izan daiteke.
Errekonkistaren ondoren, lur eremu zabalak orden militar, noble eta elizaren esku geratu zirenean bezala, inoiz ez da lurra gaur bezainbeste hain pilatu egon esku pribatu gutsi batzutan.
Baina gaur egun ez dira nobleak ezta orden erlijiosoaklurrak pilatzen dituztenak, baizik eta korporazio handiak, inbertsio-funtsak eta jabe urrun eta anonimo batzu.
Enpresa handiek beren estrategia-planak egiten dituztenean, epe luzera pentsatzen dute, hirurogei edo laurogei urte aurrera begira.
Eta, nor ausartzen da esatera, gure baserritar izateaz lotsaraztea, naturatik urruntzea eta gure kultura kentzea ez dela plan handi baten parte, gure arimak eta gure lurrak kentzeko asmoz egina?
Azken batean, nire ustez galdera ez da zer den lehenago, arrautza edo oiloa.
Galdera da: nork eta nola elikatuko gaitu etorkizunean, elikatzen gaituenaren lurrak korporazio hauei saltzean?