Txillardegiren ekoizpen literarioa itsasoaren erdian dagoen gizon baten irudiaren antzera izan daiteke: Txillardegi txalupa batean nabigatzen ari dela, txalupa horretan etengabe ateratzen diren zuloak estaltzen saiatuz baita urperatzea eta ondoriozko hondamendia saihesten ere dabilela.
Txillardegik, kasu honetan, bere idazkien bidez, bulkada kolonialaren infiltrazio diren kultura eta politika zulo horiek detektatu, diagnostikatu eta alternatibak proposatu zituen Euskal Herria errotiko alienazioaren itsas hondoan ez galtzeko.
Txillardegiri buruz ari garela, haren heriotzaren hamargarren urteurrenean, kontakizun biografikoen ohiko linealtasuna ariketa konplexuago bihurtu behar dugu, intelektual gisa hainbat eremu geografikotan, soziokulturaletan zehar mugitzean oinarritzen den ibilbideari ekiteko, elkarren artean gainjartzen diren esperientzien eta ideien aniztasunaren berri emateko. Esperientzia eta ideia horiekin hitz egin zuen Txillardegik berak hil arte. Horrela uler daiteke, beraz, haren biografiak, eboluzio linealak baino gehiago, desplazamendu horiek erakusten dizkigula euskal prestakuntza intelektualaren dinamikari eta pentsamendu garaikideari erantzuten dietela , batez ere.
Txillardegik arretaz aztertu zuen, bere lanean funtsezko bi ardatzen bidez –hau da, hizkuntza, politika eta kultura nazionalaren bidez–, subjektu politiko berri baten azalpena, egitura kolonialak desitxuratzen zituen euskaldunon harrotasuna. Bere lan osoan zehar, bi zati handi bereizten dira, baina integratuak: berea bidaia intelektual bat izan da, eta ez zituen garai hartako ohiko Hizkuntzalaritza ez eta Gizarte Zientzien antolakuntza-kategorietako ia bat ere bere hartan onartuko. Aldi berean, berarentzat behintzat, ez zuten balio bere subjektibazio-prozesuetan kolonialismoaren kritika egiteko pentsatutako eta eraikitako espazio arruntek.
Franz Fanonen antzera, kondenatuen paisaia bihurri horietan murgilduta, ibilbide bati hasiera eman zion hizkuntza kolonizatutik ondoriozko zapalkuntza politikoraino, Euskal Herriaren aldarrikapena ekarri zuena, kultura nazionala borrokaren ardatzetan jarriz. Nazioa, lurraldea, kultura eta beste arazo batzuen bidez, eta hainbat autoreren eta kultur posizioak zirela medio, Txillardegiren jarrera ez litzateke izate-nazionala argitzea izan nahi, nazio-kidetza azalaraztea baizik, egon izan beharrean alegia, kolonialismoaren aurka borrokatuz betiere.
Txillardegik egoera kolonialaren hizkuntza-dimentsioan kokatu gintuen, baita kondenatutako hizkuntzatik askatzeko borrokara doan bidean ere. Entzun ez den hizkuntza, eta kolpeekin isildu dena, baina bere ahotsaren aldarrikapenean literatura-alternatiba berriak aurkitzerik izan dituena. Erregimen kolonialari norberaren bizitzaren nahiz heriotzaren bidez desafiatzea eta betirako markatua geratzea baina unibertsalizazioa berria imajinatzeko gauza izanda eta Euskal Herriak behar zuen eta behar duen hiztunen komunitatea taxutzeko loturak eraikitzeko gai izan delarik.
Euskara literarioa bateratua proposatu eta praktikan jartzen lagundu zuen eta hori gabe, gaur eta hemen ezin izango nuen hauxe bera idatzi ere egin.
Eskerrik asko Jose Luis, hil zinenetik hamar urte pasa arren jaio zinen hirian merezi duzun aitortza ofizialik oraingoz eman gabe badago ere, gugan zaude, bizirik bezain eragile. Zu zeu…
TXILARDEGI aldarrikatzeko erreparoak, besteak beste, bederen, ETAren sortzaileetariko bat izatetik dagokio…
eta ETAri beronen emaria ez onartzeko.
Gogoan dut TXILARDEGIri asko kostatu zaiola AEKko kideoi fede ematea, GURE didaktika metodologia txit iraultzaileak hiru urtetan soilik euskalduntzea lortzen zuela…
“Ezin dut sinetsi”, zioen berak.
Baina hala zen.
AEK erakundeak bere metodologia (KULTURGINTZA BIDEZKOTIK) 3 URTETAN SOILIK EUSKALDUNTZEA lortzen zuen.
Gero, AEKren ordez Jaurlaritzak HABE subentzio ari zuen. Eta AEK diru barik geratu zen, hilzorian.
Baina egoera horri aurre egiteko, zenbait kidek KORRIKA antolatu genuen.
Hasieran KORRIKAri boikot egin zion “stablisman”-ek…
Baina pozgarri da KORRIKA gaur egun zelan dagoen bizirik “HERRI ARRO”.
Bada, jakizue, FITO eta lagunok, bidea ez dela izan batere erraza … Horren fede eman dezaket neronek.
Txillardegi aitorpen ofizialik ez izatearen arrazoia seguruenik Martxelok dinoena da: Euskal Alderdi Jeltzaleak ez deutsola parkatzen jeltzaleakaz jarrera kritikoa euki ebala.
Baina Txillardegik euskal literaturan beti leku berezia izango dau. Orain be eleberritan aitatzen da, Polloekoak liburuan.
Ze laburpen on eta argia hauxe, Fito: Txillardegik “bulkada kolonialaren infiltrazio diren kultura eta politika zulo horiek detektatu, diagnostikatu eta alternatibak proposatu zituen Euskal Herria errotiko alienazioaren itsas hondoan ez galtzeko”.
Eta horrexen nolako beharra dugun gaur egun ere, ikusirik zer nolako infiltrazio kolonialak ditugun (kulturan, politikan, historian, hizkuntzalaritzan…), hain zuzen ere…
Omenaldi ekitaldi polita izan da Antiguako gaurkoa, Donostian. Euskalgintzaren ordezkari zenbait ikusi ahal izan ditugu bertan, batzuk ezagunak, besteak ez hainbeste.
Ahoa mozal erabat azientifiko batez estalita akaso euskara salba daitekeela itxuraz uste izan duen baten bat ere ikusi da. Tira, toki guztietan dago jende superstiziosoa.
Edonola ere, Txillardegik esan baldin bazuen independentziarekin euskara salbatzea zaila dela baina independentziarik gabe ezinezkoa; nik gehituko nuke: euskara, Euskal Herria, geu, ahoa libre eta burua argi edukita salbatzea zaila bada, ahoa estalita eta burua janda… ezinezkoa. Bistan dena.
Alienazioari aurre egiteko bide malkartsuan, ez dezagun bistatik gal zeharkatzen gaituen inperialismoa politikoa, linguistikoa, kulturala, sanitarioa dela.
Eskerrik asko Jose Luis!
“Zer esango ote zuen Txillardegik gaur?”, Pako Suduperen artikulua Zuzeu-n.
https://zuzeu.eus/euskal-herria/zer-esango-ote-zuen-txillardegik-gaur/