Nire aita, ezkertiarra izateaz gain, ezkerra zen. Bere bizitzako jarduera guztietarako, trebetasun handiagoz erabiltzen zuen ezkerreko eskua, idazteko izan ezik. Eta hau horrela zen txiki-txikitatik, Zumarragako Lasalletar anaiek, eskuin eskuarekin idaztera ikasten behartu zutelako. Oraindik oroitzen dut nola kontatzen zuen, ezkerreko eskuarekin arkatza hartzen zuen bakoitzean, esku horretan makil batekin astindua jasotzen zuela. Gaur egun hau astakeri bat eta onartezina izan arren, fraide madarikatu horiek beraien argudioak zituzten: ezkerra gaiztakeriaren eta deabruaren eskua zen. Eta hau eskolan gure arbasoek jaso zituzten hainbat tratu txarrekin, garai hartako gizartearengandik guztiz onartuak. “La letra con sangre entra” eta mota horietako esaldiak, “demokrazia” garaian jaiotakooi ere iritsi zaizkigu, aurrekoei entzunda besterik ez bada ere. Esan bezala, Francoren diktadurak sostengatzen zuen zutabeetako bat, hezkuntza sistema, kasu askotan elizaren katolikoaren esku, gaur egun imajinaezinak diren hainbat tratu txar justifikatzen zituen eta eredugarri bezala jartzen zituen, gizarte berri bat lortzeko helburuarekin. Eta XX. mendeko 50 hamarkadaren gizarte gehiengoak, irakasleak eta gurasoak, hain zuzen, onartzen zituzten: batzuk, benetan “metodo” haietan sinesten zutelako; beste batzuk “hau da dagoena” esaldipean, eta beste batzuk, nahiz eta ados ez egon haurrei ezarritako tratu txar haiekin, beldurragatik isiltzen ziren eta burua makurtzen zuten beraien seme-alabak eskolatik etxera ubelduraz beteta edota irakasleek beren makila edo erregelekin egindako markak gorputzean zituztelarik iristen zirenean. Esan bezala, garaiko “establishmen”-ak, “irakasteko” eta “hezitzeko” modu hauek zigortzetik urrun, justifikatzen eta ahalbidetzen zituen, helburu nagusi, orokor eta garrantzitsu batean oinarrituta. Eta gizartearen gehiengoak, nahiz eta batzuk ados ez egon, edo argi ez eduki zertan zetzaten helburu horiek, onartzen zituen.
Historiari erreparatzen badiogu, konturatu gaitezke basakeriarik handienak bere justifikazioa izan duela beti, sostengatzen eta aurrera eramaten zituztenen aldetik. Konprobatu dezakegu baita ere, argudio horiek garaiko gizarteari askotan modu batean edo bestean balio izan zaizkiola, bai beraien burua zuritzeko bai kontzientzia arazorik ez edukitzeko. Historiaren momentu honetan antzeko zerbait gertatzen ari denaren irudipena daukat. 2020ko irailean hasi zen ikasturtean ezarri ziren neurriak, aski ezagunak direnez seme-alabak ditugunon edota irakasleak direnen artean, ez ditut berriz aipatuko. Hala ere, esan behar dut, nahiz eta esparru honetan aditua ez izan, Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak agindutako protokoloetan eta hezkuntza zentroetan onartutako Kontingentzia Planetan, elementu pedagogikorik ez dela sumatzen inondik inona. Helburua sanitarioa da, “agintarien” esanetan. Baina ez zait argi geratzen noren eta zer motako osasunera zuzenduta dauden… Gure haurren eta nerabeen osasun emozionalera? Gizartearen osasunera? Politikari klasearenera? Edo sistema ustel honena? Argi daukadana, gure seme-alaben osasun orekatu oso batera zuzenduta ez daudela da. Eta argi daukat, era berean, eskoletan gure adingabeak gaizki tratatzeaz gain, belaunaldi baten oraina eta etorkizuna konprometitzen ari garela, helburu “nagusi eta handiago baten alde”, baina helburu hau lortzeko balio duenaren froga argirik aurkeztu gabe, eta, okerrago dena, gizartearen (eta kasu honetan, batez ere, irakasle eta gurasoon) manipulazio emozional eta psikologikoa erabiliz. Eta iraganean bezala, orain ere, gehiengo handi batek onartzen du: batzuk, diskurtsoa sinetsi dutelako (edo erosoagoa egin zaielako sinestea), ados daude; beste batzuk, ez dute arazotan sartu nahi, aitzakia errekurrenteak erabiliz (“adituek badiote… hala izango da”, e.a.); eta beste batzuk, nahiz eta beraien seme-alaba edota ikasleekin egiten ari direnarekin guztiz ados ez egon, nahiago dute burua ez berotu eta zerbait trantsitorioa dela pentsatu, pasatuko dela esanez.
Bukatzeko, idatzi honen izenburura joko dut berriro. Batek baino gehiagok pentsa dezake esajeratzen ari naizela, eta ez dela hainbesterako. Hori bera pentsatuko zuten gure aitona-amonetako askok (40 eta 50eko hamarkadetan eskolaratutako haurren gurasoak zirenak): “gauzak horrela dira”, “hau pasatuko da”, inkluso “arrazoia eduki arren, zer egin dezakegu?” Erantzunen hauen aurrean, proposamen bat luzatzen dizuet: “egoera sanitarioak agintzen duela” edo “bizi dugun egoera”-ren motako esaldiez haratago joatea eta zuen ikasleei, zuen seme-alabei, zuen ilobei, zuen bilobei, zuen lagun-minen seme-alabeei… galde iezaiezue nola bizitzen ari diren hau guztia, zer iruditzen zaien ondo, zer gaizki, zer aldatuko luketen eskolan edo institutuan inposatu zaizkien arau murrizgarri hauez. Ea behingoz gure adingabeak entzuten ditugun eta beraien iritzia kontutan hartzen dugun, eta itsasoari hesiak jartzeari uzten diogun, denbora asko pasatzen utzi gabe; bestela beranduegi izan daiteke gure gazteak berriro ezkerreko eskuarekin idazteko ahalmena berreskura dezaten.
Eskerrik asko Diego hau idatzi eta argitara izanagatik. Bat egiten dut zurekin erabat, eta garrantzitsua deritzot egiten duzuen garai artako gurasoen jarreraren azaleratzea. Izan ere gaur egun ikastola zein ikastetxetan ardurak dituztenen argudio nagusia hori dela uste bai dut; “guraso gehienak ados daude seme alabei ezarri dizkiegun neurriekin”. Garai hartako gurasoez askotan entzun izan dugu, “eskolan belarrondokoa eman didate” esaten zuenak etxean beste bat jasotzen zuela sarritan.
Ikaslea erdian jarri eta egoeraz galdetzeko egiten duzun proposamena, klabea da bai nire ustez ere. Eta horrela egiten saiatu ginen gure ikastolan, galdetegi bat pasatzen zenbait guraso ikasle guztiei. Ez genuen lortu, Zuzendaria eta zenbait irakasle beldur bai ziren ezarri dizkien neurriz galdetzeak berauek betearaztea zailduko zuelako.
Erantsiko nukeen beste puntu bat; diktadura amaieran beste eskola (ikastola) eredu bat sortu zenean, bortizkeria guzti hura gabea, zelako leherketa eta guraso erabiltzaileengandik ihesa izan zen hura. Beraz agian bada momentua beste alternatibak sortzen hastekoa oraingo hau ere.
Eskerrik asko Diego egia borobil hori mahai gainean jartzeagatik. Nire aldetik, ikastetxeetan egiten ari dena justifikaezina eta adingabeenganako gehikeria hutsa dela adierazi nahi dut.
Gaurko geletako hotza, umeentzako udaberriko erabateko konfinamendua, kirolaren debekatzea, eta abar, gobernuek ez dakite egiten ari den aberrazioa. Psikopata batek diseinatutako neurriek dirudite.
Eta hau guztia, zeren izenean? Haur eta gazteen bizitza izorratzea zilegi al da sasi-pandemia batetik babesteko? Bizitza terminalak luzatzeko loredun bizitzak agortzea zilegia al da?
Bai, galdera asko ta asko egin diezaiekegu, esaten dozun moduen, inguruko pertsona maitatuei ;… baina zer irtenbide emon edo aurkitu dezakegu. Hor dago kakoa!… Gure adingabeak tratu txarra jasaten duten bitartean,(ez da gai berria hau) nagusiok ez daukagu beste aukera hoberik beraiei eskeintzeko. Kartzelaratuta gaude. Ondo pentsatutako programazio batetik ezin iheska gabiltza.
Neu behintzat, lehenengo ta behin neure etxera begira hasiko naz…
Egoera honetara nola heldu naz?
Zein da bizitzaren benetako helburua?
Zein momentutan ahaztu nuen barruko sena?
Nork agintzen dau benetan nire jarreran?
…… galdera asko ta asko…..Bitartean, nagusion eskuetan dago oraingo adingabeen etorkizuna ere.
Eskerrik asko Diego. Itsu ez gaudenontzat pauso bat aurrera emateko garaia da.
Franko garaia ekarrita, orduan izan ziren hezkuntza eredu berriak sortu zituzten eta gaur egun txalotzen ditugun ausart haien garaia. Non daude orain ideiak sistemaren gainetik defendatzen dituztenak? Dagoeneko konturatzen hasi dira Alemanian juduak salatuko zutenetarikoak direla? Gogorregia da edozer defendi dezakegula etxeko sofatik baino benetan beharrezkoa denean gai ez garela onartzea?
Non kokatu nahi dugu gure burua etorkizuneko liburuetan honi buruz idazten denean? Denbora bukatzen ari da.
Hatza zaurian. Umeak, nerabeak, gazteak eskubide osoen jabe dira.
Jaiotze garen une beretik. Baina ez, inor ez gara eskubide osoen jabe, patriarkatuak, kapitalismoak oso garbi uzten du hori hasieratik eta hala izan dadin zaindari aproposak formatzen ditu hezibide eta bortizkeria desberdinen bidez. Hori da nire ustea baina entzuteko prest nago.
Atzo intsumisio borrokaren garaiei buruzko film dokumental bikain bat ikusteko aukera izan nuen( Lander Garrok zuzendutako “2 urte 4 hilabete eta egun 1) eta poza borrokari lotzeko ze nolako gaitasuna izan zuten sentitzea ederra izan zen; baina hori era kolektiboan egin behar genuke, ez? Eta horretarako koldarrak izateari utzi eta gure sozietateko txiki eta gazteenei hitza eman behar diegu, alferrik da bestela. Ongi izan. Utikan tratu txarren sozietatea.
Hauts haietatik lohi hauek eta historia erreplikatzeko bidean gaude.
Gure adin txikiko haurrak bidaltzen ditugun zentroak konzentrazio eta hertsapen esparru bihurtu dira.
Denak giltzapetuta daude, enmaskaratuak, haien artean beldurra sortzeko asmoarekin eta epaitzeko eskubidearekin baina ez haien artean jolasteko eta ikasteko, non besarkadak, korroak eta askatasuna debekatua dauden. Noraino iristen diren arnasa hartzea ere debakatu dietela eta.
Gaur egun ez dira hazteko lekuak.
Erabat ados.
Nire sentipena da errepresio hura ez dela baretu, formak cobidarora arte sotilagoak bilakatu dira baina zapalkuntza funtsean bera dela iruditu zait semalabengan, eskolaren funtzio nagusia bezatzea dela.
Kobidaroan berriz seme bakarra geratzen zaigu eskolan, nerabea,baina geurekin haserretzen da mozala zalantza jartzen dugunean. Normala izan nahi du gizajoak.
Medikuntzaren alorrean lan egiten dutela uste den zientzialariak deitzeak bere arrasto bikoitza du.
Batzuk pentsatzen eta lan egiten dute fenomeno bati azalpena aurkitzeko haren izaera benetan uler dadin.
Beste batzuek aldiz narratibaren emaitza aurkitzeko lan egiten dute horrela industria farmazeutikoaren babesleak ordaintzen jarrai dezan.
Lehengoak gorputz eta arima aritzen dira beren bokazioa, bigarrenak aldiz, ustel hutsak dira.