Farma-mafiaren kasu bi
Adin bat dugunok, urte askotan Andreotti Italiako presidente izandakoaren gainean susmo bat egon zela badakigu: bera zela Cosa Nostra delakoaren buruzagi ezkutua. Ez dakit bera izango zen, baina bere aginduetara zegoen Duilio Poggiolini, Osasun Ministerioaren Farmazia zerbitzuko zuzendari nagusia, segur aski bai. Andreottik iraun zuen zazpi agintaldietan, Poggiolini hori jaun eta jabe zen farmazia alorrean, berak erabakitzen zituen baimenak, baita salneurriak ere. Denek zekiten ukiezina zela, eta ustela. Berarekin ondo moldatu beharra zegoen, badaezpada. Europako komunitate ekonomikoaren prozesuak Poggioliniren boterea handitu zuen, medikamentuen komite buru izatera heldu baitzen. 1993an komite horretatik sortu zen Europako medikamentuen agentzia erregulatzailea, EMA (ingelesezko siglak).
Fidia, Poggiolini eta ganglosidoak
Aurretik, 1975. urtean, Italiako enpresa farmazeutiko batek, Fidia deiturikoak, baimena lortu zuen ganglosidoak (Cronassial) deituriko produktuak merkaturatzeko. Produktu horren jatorria behien burmuinetatik zetorren, eta merkaturatzeko baimena “neuropatiak sendatzeko” eman zen. Propagandak zioenez, Cronassialek nerbio sistemaren berreskuratzea lortzen zuen modu naturalean eta, horrela, mina edota inurridura sendatzen zituen diabetesak edo alkoholismoak jotako gaixoengan. Hau dena entsegu klinikorik burutu gabe egin zen, eta Poggiolini bezalako politikoak eta erregulatzaileak erosteko behar zen dirua erabiliz.
Italiatik beste herrialde batzuetara zabaldu zen produktua: Espainia, Grezia eta Portugalera. Urte gutxitan Fidiaren irabaziak 300.000 eurotik 213 milioi eurora handitu ziren, eta irabazien %80 Cronassialetik zetorkion. Baina Alemanian zorroztasun handiagoarekin topo egin zuen, eta hango merkaturatze-baimena atzera bota zen, produktuak frogatutako eraginik ez zuelako, ezta segurtasunik ere. Hala ere, baimena lortu zuen epaitegietan, nahiz eta batzorde zientifikoak esan ganglosido horiek, sistema inmunologikoaren bidez, animalietan lesio neurologikoak eragin zituztela. Lau urte beranduago, mediku alemaniar batek Guillain-Barré sindromedun lau gaixo aurkitu zituen, ganglosidoak hartu ondoren gaixotu zirenak. Sindrome honek beheko gorputz adarren paralisia sortzen du, eta, neuronak kaltetzearen ondorioz, gorputz osora zabal daiteke. Kasua alemanez idatzitako aldizkari batean agertu zen eta ez zuen ondoriorik izan.
Espainian ez zegoen farmakobijilantziarako erakunderik eta, Alemanian gertaturikoa jakin zenean, Fidia konpainiari produktuaren onura frogatzeko eskatu zioten, Ministerioak berak onartu baitzuen baimena eman ziola onurarik ote zekarren jakin gabe. 1980. urtean Guillain-Barré kasu bat aurkitu zen Euskadin eta ondoren beste bat Katalunian. Urte baten buruan beste 14 kasu agertu ziren. Azkenean, 1993. urtean, ganglosidoak merkatutik kendu ziren Espainian.
Urte horretako (1993) udazkenean Italiako poliziak Poggiolini atxilotu zuen Suitzan, leporatuta medikamentuen salneurriak igo izana berak eta Ministerioko kargu batzuek, aberasteko helburuz. Bere etxera sartu aurretik, Poggiolinik berak carabinieriei hau esan zien: “ez dago balio handirik duen ezer”. Bertan 100 milioiko zilarrezko lingoteak aurkitu zituzten, bitxiak, urrea, dirua altzarietan gordeta, artelanak eta abar. Poggioliniren kontu korronte ezberdinetan 58 milioi euro aurkitu ziren, konpainien opariak zirelakoan. Zortzi urteko espetxe-zigorra jarri zioten, eta osasun ministro ohiari beste bost urtekoa. 1994. urtean ganglosidoak Europa osoan debekatu ziren, segur aski garai horretan zabaldu zen behi “zoroen” sindromearen epidemiagatik (entzefalitis espongiformea) eta ez Guillain-Barréren albo ondorioengatik.
Stanley Adams eta Roche konpainiaren kartela
Beste kasu bat 1973. urtean gertatu zen. Stanley Adamsek, Roche konpainiako zuzendarietako batek, bere konpainia “kartel” motako ekimenetan atzeman zuen, legez kontrakoa dena. Hau da, Rochek eta beste enpresa farmazeutiko batzuek batera lan egiten zuten ezkutuan, mundu mailako merkatua haien artean banatzeko, prezioak adosteko eta lehiakideak deusezteko. Europar Batasuneko batzordean salatu zuten kasu hau. Batzorde horretako norbaitek Adams salatzailearen (edo txistu-jotzailearen) izena filtratu zuen eta Suitzan preso bukatu zuen, estatuaren kontrako krimenagatik, atzerritarrei informazio ekonomikoa ematearren. Adamsen emazteak, senarra 20 urterako kondenatu zutela ikustean, bere buruaz beste egin zuen. Adamsi, espia bezala salatua izan zenez, ez zioten laga emaztearen hiletara joaten. Eta, hala ere, Rochek jarraitu egin zuen kartel ohiturekin, bitaminen salerosketetan gehien bat.
Batzuetan, zaldi baten buru moztua ohean agertzea ez da okerrena.
Joan-Ramon Laporteren Crónica de una sociedad intoxicada liburutik.
