Izena duen guztia omen da
Lehen ez zitzaien ekaitzei izenik jartzen, ez genuen eguraldiaren berri telefono mugikorretan, ez genuen termometroa begiratu beharrik, eta tenperatura horiek ez zuten eguraldi mapetan kolore eremurik izaten. 2016. urtetik, hodei lerroen kontzeptua aipatzen dute komunikabideetan, zer bitxia! 2023. urteko apirilaren 18an, AEMETek (Agencia Estatal de Meteorología – Meteorologiaren Estatu Agentzia), bere web orrian, eguraldiaren eraldaketa, atmosferaren eraldaketari dagokiona alegia, 50 herrialdetan egiten dela aitortu zuen, eta bere blogean geoingeniaritza gauzatzen dela baieztatu zuen. Ba al dago inor beste daturik behar duenik konturatzeko eguraldia modu artifizial batean eraldatua dagoela? Hitz berriak erabiltzeagatik existentzia ematen zaio, baina… Aipatzen bada, omen da.
AEMETek erabilitako kontzeptuak aztertzen badira, oharkabean tokian tokiko lainoa desegiteko erabili ohi dela dio, baina euskaraz lainoa hodeiaren sinonimoa bada, gazteleraz ere izango da? Eta hori egiteko, hegazkinen bidez egiten badute, mendien goitasunetik behera hegan egin beharko lukete, ez? Bestela nola izango dute eragina tokian tokiko lainoetan, eta Euskal Herrian nola egingo dute hegazkin horiek mendiekin talka egin gabe? Argi dago galdera hauei erraz erantzun dakiekeela: ez dute horrelakorik egiten, hezgazkinak hainbat mila metrotan dabiltza eta. Beraz, esaten digutena hizkuntzaren beste erabilera ezkutu bat dela argi dago. “Eguraldiaren aldaketa artifiziala” izenburupean eguraldiaren aldaketa artifizialaren egoera mundu mailan adierazten da. Gaur egun, 50 herrialdek baino gehiagok egiten dituzte eguraldiaren aldaketa artifizialen jarduerak, eta horien egoera Munduko Meteorologia Erakundeko (MME) Adituen Batzordeak egindako aldizkako txostenetan jasotzen da. Jarduera horiek helburu hauek dituzte: prezipitazioa apalki handitzea (% 10-20), txingorraren tamaina eta eragindako kalteak murriztea eta behe-lainoa tokian-tokian sakabanatzea (AEMET, 2023). Aitortu beharra daukat lekukoa naizela; iragarpena zenean ekaitzak txingorra eta/edo harri arriskua zekarrela, nire bizilagunak zilar-ioduroa erretzen zuen “txiskeroa” izendatzen zuena erabiliz. “Txiskeroak” galdaratxoa zuen hodi baten egitura zuen.
hizkuntza moldatu egiten dute, gezurretan dabiltzala esan behar dugu, ez dutelako egia esaten
Zein bitxia egiten zaidan “txiskero” kontzeptua, hitz magikoa balitz bezala. Gure lurraldeko nekazaritza babesteko erabiltzen zela kontuan hartuta, nola pentsa dezakegu lan hori alde batera utziko zutela? Ekintza kutsakorra izan zitekeelako, “txiskero” horiek kendu egin zituzten, baina 2023. urteko apirilaren 18an AEMETek zioen egin egiten dela oraindik. Ba “argi eta garbi” dago; Estatuek ekintza horiek mantendu dituzte. Gainera, 1979. urteko Estatuko Aldizkari Ofizialean (BOE) ekintza horiek garatzeko proiektu bat ageri da. Zalantzak badituzue, 1980ko hamarkadatik hasita, zuek egindako argazkietan hodeiak nolakoak ziren begiratu, hegazkinen ke-arrastoak nolakoak ziren, eta, hamarkadak aurrera joan ahala, nola aldatzen joan diren. Filmetan berdina gertatu da, western filmetan adibidez; paisaietako irudietan hodeiak betiko modukoak ziren eta, gaur egun, beno, ez dago horrelakorik ia, eta filmeen zabalkundea egiten duten plataforma digitaletan antzinako filmeetako hodeiak modu digitalean eraldatu dituzte. Zertarako? Benetan diotsuet, galderak bakarrik bururatzen zaizkit. Erantzunak topatzea zaila egiten zait, eta, eguraldi aldaketa naturala bada, zertarako aldatu antzinako filmeetako hodeien irudiak? Bestetik, zergatik hiztegi berria hodeiei buruz hitz egiteko? Nire bizilagunak ez luke ulertuko, bera harro baitzegoen egiten zuen aldaketaz, nekazaritza laguntzeko zen-eta.
abeltzainek teknikarien bisita jasotzen dutenean, zeharka, haien ustiaketa ixtera datozela adierazten diete
Baina galdera berri bat sortzen zait: nire lurraldeko nekazaritza txingorraren eraginetik babesteko egiten bada, ez ote dira gehiegi ahalegindu? Izan ere, euririk ia ez du egiten eta lehortea etengabea da. Nekazariei esan zaie aseguruek ez dituztela lehortearen ondorioz kaltetutako edo galdutako uztak babestuko, eta askok ez dute landatu — beno, batzuek bai: joko zikinaz jabetuta, lehortea pairatzen duten abeltzainentzako belarrak ustiatu dituzte, txapo haiengatik –. Komunikabideetan esaten dute aldaketa klimatikoaren ondorioz murriztu edo kaltetu direla uztak… En fin serafin, hizkuntza moldatu egiten dute, egia esan gabe dabiltza, gezurretan dabiltzala esan behar dugu, ez dutelako egia esaten. Honetan ere lekukoa naiz: egunero lanera joaten naiz eta inguruko soroak erein gabe daudela ikustean konturatu naiz eta jakin dut abeltzainak beren etxabereak kentzen ari direla. Haiek diote ez zaiela errentagarria ateratzen, gutxi ordaintzen zaiela, eta hondamena pairatzea besterik ez zaiela gelditzen. Gobernuetako teknikarien bisita jasotzen dutenean, zeharka, haien ustiaketa ixtera datozela adierazten diete. Komunikabideetan behien puzkerrek kutsatzen dutela esaten ari dira, eta kutsadura ekiditeko behien kopurua murriztuko omen dute, en fin serafin.
Ikusi 1993. urteko Euskal Herriko mendietako argazki hau:
Nire herri gainetik New York-eko aireportuetako hegazkin kopurua pasatzen dela ikusi izan dut
Orain, begiratu zure herriko zerura, eta esan zergatik erabiltzen duen AEMETek 2016an asmatutako hodei lerroen kontzeptua. Nire herri gainetik New York-eko aireportuetako hegazkin kopurua pasatzen dela ikusi izan dut. Agian kontatzen ez dena ez omen da. Baina hemen eta gaur esan dugunez, existitzen ahal da. Gutxienez, badakigu zerua aldatu digutela, hodeiak, hobeto esanda. Hau esan dezakegu hitzak aldatzen dizkigutelako, eta orduan omen dela esaten digute, baina, omen da, ez da ziurra beraz. Ez ahaztu herri baten kulturan hizkuntzak duen balioaz eta bere esanahiaz; lexikoak pistak ematen dizkigu iruzurraz konturatzeko.
Urteak joan ahala, hitzek izena aldatzen dutela konturatu nintzen. Aspaldian, gaztetxo bat nintzela, berotegi efektuaz aritzen ziren, ozono geruza puskatu egiten zela eta beroketa global bat gertatzen ari zela. Gaur egun ez dute hori esaten. Duela lau urte, pandemian — ui, bakartu, plandemian — ozono geruza gehiegizkoa zela zioten eta berotze globalari klima aldaketa izena ematen diote orain. Zer hitz-joko mota da nik bizi izan dudan hau? Agian hozten ari den mundu bat datorkigu, eta boteredunek esango digute haiek hartutako neurri klimatikoei esker klima hobe bat izango dugula?
Egia esan, txundituta bizi gintezke hitzen aldaketa honekin guztiarekin, baina konturatuta bizi bagara, ez gaituzte jokoz kanpo harrapatuko, edo hori da nik pentsatzen dudana. Nire kontzientzia maila igotzeak dakarren ezagutza izugarria dela konturatu naiz, eta jakiten jarraitu nahi dut, ikasten jarraitu nahi dut, ez eskolako ereduan bezala, ez azterketak aprobatzeko, jakiteko baizik. Dakigun neurrian izena duen guztia izango da, eta ez gaituzte engainatuko.
Baldintzatzen den hizkuntza bat gizarte baten menderatze prozesurako da
Baldintzatzen den hizkuntza bat gizarte baten menderatze prozesurako da. Urteetan egin den arren, Niccolo Machiavelliren “Printzea” liburuan hainbat pista jaso ditzakegu. Esate baterako, XXIV. atalean dio: “Izan ere, gizonen borondatea ekintza berriekin iraganekoekin baino gehiago irabazten da. Ekintza berrietatik etekina datorrela ikusitakoan, ez dira beste ezeren bila hasten”. Horrelako aitortzekin eta antzerako azalpenekin, herria menderatzeko hainbat proposamen egiten zizkion egileak orduko boterea zuen printzeari.
Lexikoa erabat moldatua dago pentsamenduaren gidaritzarako [1], disonantzia kognitiboaz egiten da. Botereak hori nahita egiten du eta horretaz kontziente bagara gure bizitzaren nondik norakoak guk gidatuko ditugu. Kontzientzia maila handitzea, oso boteretsua izateaz gain, buru osasunaren aldeko jarrera baikorra da, positiboa beraz, baita heldua ere. Psikologiatik zeregin handia dugu gure ingurukoei disonantzia kongnitiboaz hitz egiteko. Bi hitz horiek duten esanahiari begiratzen badiogu, zera esan dezakegu: funtsean errotuta dagoen sinesmen bati eusten zaionean eta ideia horren aurka doazen frogak aurkezten direnean, ebidentzia berria ezingo da onartu. Disonantzia kognitiboa izeneko sentsazio deseroso bat sortuko da. Pertsona horiek, sinesmen hori babesten dutenez, automatikoki ebidentzia berriari ezikusiarena egingo diote, eta era guztietako aitzakiekin ukatuko dute beren ideologia eta pentsamendua arriskuan jartzen duen informazioa. Orain ezin da esan disonantzia kongnitiboa ez denik ezaguna zuretzat, irakurle. Beraz, IZENA DUEN GUZTIA OMEN DA.
* * *
[1] Hau eta aurreko lerroetakoa osatzeko: azaldutakoak eragin handia du GURUIN PINEALean, eta horrek aldi berean kaltzifikazioan eta melatonina/serotonina hormonen jarioan eragiten du.
