Ez zen giro Euskal Herrian 1960 inguruan. Gerra zibila galdu zen, Euskal Gobernua erbestean zegoen, eta Francoren diktadura gorenean. Errepresio bortitzaren ondorioz, EAJ isilik zegoen; etsipena eta beldurra ziren nagusi. Hego Euskal Herriak hondoa jo zuen politikoki. Ez zegoen mugimendurik, dena geldirik, hilik, ez zegoen ezer…
Harik eta abertzale adoretsu zenbaitek ETA sortu zuten arte. Iluntasun politiko hartan, itxaropenaren argia izan zen abertzale askorentzat. Etorkizunari begira, gauzak alda zitezkeen seinale baikorra zen, esperantzagarria…
Hasierako ETAk ez zuen ezta borroka armatuaren planteamendurik ere. Euskara irakatsi, ikastaroak eman, propaganda politikoa zabaldu, gazteak formatu eta abar. Txillardegiren armak luma zorrotza eta buru nekaezina izan ziren. Ezin da Euskal Herria ulertu bere ekarpen izugarria kontuan hartu gabe: euskara batuaren arima da, nobelagintza berritzailea, artikulista luzea, fonologian katedraduna, idazle oparoa eta abar.
EAJko buruzagiek oso desberdin hitz egiten dute bataz zein besteaz
Garai berean, Nelson Mandelak borroka armatuaren alde egin zuen Hego Afrikan. Bera izan zen Nazioaren Xabalina gerrillaren sortzailea (11.000 gudari izatera iritsi zen) baita bonba atentatuak agindu zituena ere, adibidez.
Biak joan zitzaizkigun urtebeteko aldearekin (2013-2014). Hala ere, EAJko buruzagiek oso desberdin hitz egiten dute bataz zein besteaz. Honatx:
Anasagastik: «Nelson Mandelak nire miresmen eta errespetu osoa dauka, duintasuna eta giza kalitateko eredua baita».
Ortuzarrek: «Inspirazioa da Mandela, bakea betiko ezarri nahi duenarentzat».
Urkulluk: «Mandela elkarbizitzarako eredua izan da».
Txillardegi eta Mandela bake-gizonak izan dira beti, zalantzarik gabe. Ibilbide politikoak ikustea besterik ez dago. Egoera politikoek bultza dituzte unean uneko erabakiak hartzera.
Zergatik dio orduan horrelako arbuioa EAJk Txillardegiri? Bada, gizon askea izan zelako, lerrokatu ezina, antiaparateroa, batere ez instituzionalista. Eta hori ez dio sekula barkatu.
Bukatzeko, Bingen Zupiriak Txillardegiren zuritzea Martin Villarenarekin konparatzea penagarria, lotsagarria izan da. Eta EAJ isilik, Francoren garaian bezalaxe.
Estreinakoz Berria egunkarian argitaratua, 2022ko otsailaren 15ean
