Zein osasun eta medikuntza mota nahi dugu?

2020ko martxora arte gure osasun sistema publikoan sinesten nuen. Ni eta nireen osasuna bere eskuetan jarrita neukan konfiantza osoz. Onartu behar dut ere nolabaiteko utzikerian erortzera iritsi nintzela, neure eta gertukoen osasun kontuei dagokionean. Adibide bat jartzearren, seme-alabei txerto guztiak modu akritikoan ipini dizkiogu, Osakidetzan sartuta zeudenak, nahiz gure poltsikotik ordaindu behar izan ditugunak, inoiz denak guztiz beharrezkoak ote ziren galdetu gabe, ez adituei ez eta geure buruei ere. Familia mediku, pediatra edo espezialistak agindutako tratamendu eta aholku guztiak txintxo-txintxo jarraitu izan ditugu beti etxean. Esan bezala, gure osasuna eta ongizate fisiko nahiz psikikoa, sistemaren eskuetan jarrita neuzkan, bizitzaren beste esparruetan aldarrikatzen nituen burujabetasuna, subiranotasuna eta autogestioa alde batera utziz. “Osasun kontuak: diagnostikoak, tratamenduak, prebentzio neurriak, txertoak, e.a. dakitenen kontuak dira… gu ez gara medikuak, zertarako gehiago sakondu eta burua nekatu?” “Beraiek baldin badira adituak, zergatik ez egin kasu?” (Agian bat baino gehiago identifikatuta sentituko da esaldi hauekin, edo bereak egin izan ditu bizitzaren uneren batean). Gai hauetan ez nuen ezer zalantzan jartzen, nire osasun sistema publikoaren kontrako kritikak soilik ekonomikoak eta politikoak ziren: finantzaketa gehiago, murrizketa gutxiago, kontratazio gardena, kalitatezko arreta, e.a. (gehiegizko medikalizazio bat ere sumatzen nuen baina… ufff, berriro ere, “ni ez naiz iaioa gai horietan”).

Orain, bizi dugun aro berri distopiko honetako urte bete igaro denean, gauzak asko aldatu dira, kanpoko eta barruko aldean. Idatzi xume honetan barrukoetan soilik zentratuko naiz. Neurri handi batean, osasun sistemarengan neukan konfiantza galdu dut. Ez konkretuki Osakidetzan, edo Osasunbidean, edo “Sistema Nacional de Salud” delakoan, baizik eta orokorrean pertsonen osasun integrala kontuan hartzen ez duen sistema batetan. “Egin dugun eta egiten ari garen guztia gizartearen osasunagatik da”, “Gure lehentasuna, osasuna” eta mota horietako leloak entzuteaz nekatuta nago jada. Ez dut esaldi horiekin bat egiten, guztiz kontrakoa sentitzen dut eta. Gizarte oso bat hilabete eta erdiz etxean atxilotzeak, bereziki haurrak eta pertsona helduak (besteok, gutxienez, lanera, erosketak egitera edo txakurra paseatzera irten gintezkeen); adineko egoitzetako egoiliarrak isolatzea eta senidekoen bisitak debekatzeak (askok bakardadean hil zirela gogoratu behar dugu); maskara batekin arnasteak ordu mordoz egunean zehar (6 urtetik gora, eskandalagarria!); ariketa fisikoa, aisialdia, mugikortasuna, familien arteko elkartzeak,… murrizteak; pertsona sanoak (asintomatiko = EZ gaixoa) berriz 10 edo 15 egunez konfinatzeak zehaztasunik gabeko proba baten emaitzarengatik edo kontaktu zuzena izateagatik (berriz ere, milaka haur eta nerabe barne); telemedikuntza ezartzea edota lehen mailako arreta medikuaren murrizketak, beste sendatze tratamenduak eta diagnostikoen atzeratzeak; gizarte honek (bereziki populazio heldua) azken urtean jasan duen izu eta beldur kanpaina, autokonfinamendura eraman dituena kasu batzuetan… guzti hau, argi eta garbi esan behar da, EZ DA OSASUNA. Kontrakoa esatea jendea engainatzea da, IRUZUR SOZIALA da, hain zuzen, azkeneko urtean gizarte honek jasan duena ondo definitzen duena.

Denbora guzti honetan jende andana topatu dut beste ideia batzuekin, nahikoa profesional irakurri eta entzun ditut osasun arloan beste ikuspuntu bat eman dituztenak. Era berean, esan beharra dago, bilatu behar izan ditudala, ohiko komunikabideetan ez zaielako inongo ahotsik eman (baina hau gehiegi desbideratzea izango litzateke, gai honek beste artikulu baterako emango lukeelako). Ordea, iaz arte nire konfiantza osoa zeukan osasun sistema honi oraindik ez diot txintik ere entzun osasunaren aldekoak ez diren neurri hauen guztien kontra, sikiera bere beharra ezbaian jarriko duen ahotsen bat. Ez Mediku Elkargoei, ez Pediatra Elkarteei, ez Osasun Zerbitzuen Pazienteen eta Erabiltzaileen elkarteei, ez Osasun Publikoko Langileen sindikatuei. Eta hau kasurik onenean, zeren osasun profesionalak bere isiltasunarekin osasunaren kontrako neurri guzti hauek ahalbidetzen pairatzeaz gain, zentzugabekeria hau txalotzen ere entzun eta irakurri behar izan ditugu. Zergatik izango ote da hau? Nik susmo batzuk dauzkat, baina norberari uzten diot bere erantzuna bilatzen.

Bukatzeko, gizarte honen osasuna bizitzen ari den atentatuaren kontra publikoki hitz egiten osasun sistema publikoaren barruan lan egiten duten sanitarioen artean Euskal Herri osoan oraingoz pertsona bakarra aurkitu dudala esan nahi dut. Eta larrutik ordaintzen ari da. Baina 1953an Fidel Castrok esan zuen moduan, “Historiak absolbituko zaitu”. Artikulu hau zugatik doa, eta osasun integral baten alde lan egiten zaudeten profesionalengatik, eta zentzugabekeria hau salatzen ausartu zareten guztiengatik. Zuei esker, sistema sanitario instituzionalizatu eta hegemoniko honen alde ilunak ikusi ditugu, eta neurri batean, gure osasuneko ahalduntze prozesu bat hasi dugu.

Nik, momentu honetan, argiago daukat zein osasun eta medikuntza mota nahi dudan.