Matriushken lokarri ezkutuak

Zazpi urte inguru nebazala ikusi neban lehenengo matriushka, gure ahizpa nagusietako baten lagun baten etxean. Ordura arte, gure leinuko familiak, eta baita geurea be, umez ondo horniduak ziran, osaba Felixen “Amarekin topo” liburuko berbak erabiliz. Familia ugarietan, arauak doktrina izan ohi dira, eta ondotxo barneratua neukan, inoren etxean, “ezer ez ikutu “ legea. Baia doktrinan ez egoan “ez begiratu” araua, nonbait.

Ahizparen laguna nire soaz jabetu egin zan antza, eta irribarre zirikatzailez “ezetz jakin barruan zer dekon” erronka luzatu eustan, nire begirada bahituta eukon matriushka seinalatuz. Lehenengoa zabaldu eta hurrengoa zabaltzerako, aztoratu egin ninduen panpina koloretsu hareen joko barri harek. Zer ete zeukan hurrengo panpinak barruan? Eta hurrengoak? Eta, aztoragarriago zan oraindik, azken panpina hartu eta barruan zer ete zeukan irudikatzeko saiakera. Matriushka txiki harek ete zeuzkan barruan, aurreko handi guztiek ezkutatzen ebezan sekretu guztiak? Eta matriushka bat galdu ezkero, nabariko ete eben besteek haren hutsa?

Joan dan astean bete zan bonbaketaren 85. urteurrena. Ohiko lez, ez oroitzeko erritu edo modu berezirik, gurean. Gernikan jaio, hazi eta bizi arren. Nahiko tabarra emoten dabe eta, hedabide guztietan. Baina ez dogu beti holan bizi izan. Lagun baten guraso difuntuen esanetan, ez zegoen zer ospatu; ahaztu eta barriro halakorik ez gertatzeko ametsa baino. Kontu barri gitxi.

Hala be, bigarren aldia da gertaera haren inguruan zeozer idazten dodala. 11 urteko matriushka txikia nintzen, 1937ko apirileko egun latz haren barri euki neban lehen aldian. Herri mailan, idazketa eta margo lehiaketa bat omen zegoen 50. urteurrena “ospatzeko”. Eskolako monjek ez eben gustoko podiumean atzean geratzea, eta, hartaz jabetuta, ama matriushkarengana jo neban idazlanerako informazio bila; “horreek ez dire umientzako kontuek” esanda bidali ninduen, bere kumeak babesteko automatismoa martxan jarrita. Orduan ez nintzen horretaz jabetu: “ Jopeeee… beti lanpetuta dabil gure ama, nire galderei erantzuteko”.

Beraz, amuma Pantxike matriushkarengana jo neban, eta harek, ohiko goxotasunaz, pasadizuren bat kontatu eustan. Gaiztoen, salatarien eta lapurren konturen batzuk, kondaira itxura emonaz lausotuta. “Ezer funtsezkorik ez, nire ikerketarako”, matriushka txikiak.

bost urteren buruan umezurtz geratu zenez, ez eukan garaiko bizipenik ezta transmisiorik be

Gure aitak bederatzi hilabete eukazan bonbaketaren egun hartan, eta bost urteren buruan umezurtz geratu zenez, ez omen eukan garaiko ez bizipenik ezta transmisiorik be. “Barriro be, kale. Kazetari moduan ez dot bizimodurik aterako, iturri eskas honeekaz “.

Gure aita be “hartaz” libratu zala sinistuta, ezerezetik, eskolak bapatean jario bizian eskainitako datu ugarietara jo behar izan neban nire eskolarako lan hura apur bat itxuroso aurkeztu ahal izateko; hegazkinak, su-bonbak, bonba apurtzaileak, metralletak, metralla, hildakoak, Condor Legioa, Franco, Mola… Datuak eta zenbakiak, borro-borro.

Informazio guzti hori prozesatu ezinean, asmatutako familia batek, astelehen hura goizetik hasita gabera nola bizi izan eben irudikatu neban nire baitan, eta hala idatzi eta margotu paper banatan. Ipuina eta margolana, biak, 50. urteurrenerako argitaratu zuten liburuxka berean argitaratu ebezan, sailkatutako beste batzuekaz batera. Eskolan, zoriondu egin ninduten, eta ekitaldi batean, eszenatoki/podiora igo eta liburuxka eta aipamen berezia jasotzeko aukera be izan neban, oroigarri. Monjaren baten irrifarrea ikustea be begitandu jatan, jendetza artean.

Baina gurean, ez dago egun “ospetsu” hartako gogorapenik, ezta liburu ale haren arrastorik be. Garbiketaren batean ezkutatu egingo zan betirako. Azken batean, guretzat, urrutiko kontua zan-eta hura, eta “ez ziran gogoratzeko ez umeentzako kontuak, ezta harrotzekoak ere”.

Ia neuk be 50 urte behar izan dodaz, isilean, kontatu gabeko hamaika istorio aurkitu, eta, belaunaldiz belaunaldi, gure bizitzak soka ezkutu hoiekaz nola lotu dabezan jabetzeko. Matriushken lokarri ezkutuen tirakada tinkoei izena eta izana ipinteko. Galdera batzuen erantzuna jasotzeko; sirena hotsa entzuten zutenetako aita eta bere bederatzi neba-arrebek leize hezeetan ezkutatuta igarotako ordu luzeak… Halako batean hotzitu, eta bularreko infekzio sinple baten ondorioz titiko umea eta beste guztiak umezurtz utzi ebazan amama Paularen heriotz latza… Sendatzeko mediku eta botikarik ez zegoen-eta suntsitutako herrian, ezta inguruetan be… Lurra goldatzeko, idiekin itturren lanean ibili ostean, zortzi urteko osaba Fidelen bapateko heriotza, aittitte Joseren oinaze sakonaren garraisi mutua, handik gutxira bere bapateko istripua, eta, ondorioz, habian zortzi ume mokozabal, bakar-bakarrik, eta amatasun-aitatasun hutsunez betirako geratu zirenekoa…

lapurtutako haurtzaro isilduak, ikusiak izateko esperoan

Gernikako arrazionamendu kartillak hornitzeko aitzakiaz, ume-umetatik, gure amak eta beste zortzi neba–arrebek, eskolara joan ordez, atxurretan eta uzta batzean egiten ebezan egun eta urte luzeak, goarda zibileri amama Pantxikek herriko plazan anega (50 kilo) uzta zakuak entregatzeko, uzta ona zein makala zegoen urteetan… Eta, beste hamaika istoriok, ezkutuan diraute. Nire senak dio ez dirala goxoenak izango.

Holan ikusita, osaba Claudioren patuak gozoa ematen dau, bonbaketa ondorengo urteetako oinaze guzti haregaz alderatuta; oraindik, non dagoen jakin ez arren. Baina batailoi bereko beste gudari batek Jatan hilda ikusi zuela esan eutsen aittitte-amumari, gudari joan eta gitxira, eta, barri latz hari esker (egia izan, zein ez, axola ete dau horrek), pakea izan eben alde horretatik behintzat, bizi izan ziren gainontzeko urteetan.

Horreek ez ziran bonbaketako datuak ezta zenbakiak ere, eta, beraz, ahaztuta hobe. Eta aurrera beti.

Baina matriushken lokarri ezkutuak sendoak dira, baita haien tirakadak be, haiek gordetzen dabez-eta, batak bestearen barruan, belaunaldiz belaunaldi, lapurtutako haurtzaro isilduak. Ikusiak izateko esperoan, entzunak izan guran, sentituak eta besarkatuak, sendatuak izateko irrikitan, barruko benetako asebeteaz, sendo eta pozez aurrera egiteko.

Lokarriok hitzez margotuz, haiei izena eta azala emotea da aurtengo nire “ospatzeko” omenaldi xume hau, bigarrenez, 35 urte eta gero. Agian ez dago-eta zer ospatu, ez, baina bai hamikatxo gogoratu, sendatu eta ikasteko, gatozen lekutik goazenerako zalantzazko bide malkartsu horri osoago ekiteko asmotan. Iragana eta etorkizuna aldagai ezezagun dituen bizitza izeneko ekuazio sinple hau askatu guran. Iragana ezagututa, etorkizunaren aldagaia askatuko ote dugu? Atzera eta aurrera begiratu, eta lainoak batean eta bestean. Behintzat atzeko lainoei argi eginez, ea datozenei aurre egiteko gertuago gagozan.