Egia erran behar badizuet Joseph Abeberri arras ezezaguna nuen, 2012ko martxoaren 14an, Enbata aldizkarian, Mikel Dalbret ziburutar margolari ezagunari egin elkarrizketa argitaratu zuten arte. Zenbat eta zenbat horrelako gure historian, ahanzturaren ilunetan galduak, pentsatu nuen orduan, eta handik aitzina, gizon miresgarri honi buruz topatu izan dudan guztia pasioz irakurtzeari ekin nion. Zoritxarrez, ez dut gauza ainitz topatu.
Joseph Abeberri 1895eko urriaren 2an Arrangoitzen sortu zen. Lehen Gerla Handian armetara deitua izan zen eta bi aldiz larriki zauritua suertatu. Euskal Herrira elbarri itzuli zen arren, Baionako Suprefeturan lanpostu bat atzeman zuen. 1919an Ziburuko herriko etxeko idazkari izendatu zuten eta horrela aritu zen 1935era arte. Luzaz, Ipar Euskal Herriko gerlako zauritu eta elbarrituen ordezkari gisa aritu zen. 1935eko maiatzean, Ziburuko hauteskundeen kari, Herri Fronte ezkertiarraren zerrenda baten buru aurkeztu eta auzapez edo alkate zen bilakatu. Bere agirietan gure mintzaira erabili zuen eta euskara hutsezko afixak zabaldu zituen. Horrek garai hartako Ziburu euskaldunaren berri ematen digu.
1936an espainiar faxistak altxatu ziren eta Hegoaldeko euskal lurraldeak odoldu eta zanpatu zituzten. Ainitz izan ziren Iparraldeko lurretan babesa bilatu zutenak. Garai hartan Lapurdiko hautetsi gehienak eskuindarrak zirenez gero, ez zituzten biziki ongi hartu. Joseph Abeberri izan zen, eskuak zabalik, paperak emanez eta era guztietako erraztasunak eskainiz, hartu zituen bakanetako bat.
Joseph Abeberrik euskara erabili zuen agirietan eta euskara hutsezko afixak zabaldu zituen, garaiko Ziburu euskaldunaren erakusgarri
1940. urtetik goiti, hau da, Vichy-ko gobernamenduaren garaian, horrelakoak egitea edota ezkerreko politikan aritzea ez zuten begi onez ikusten, eta azkenean, Petain presidentak garbiketa politikoa agindu zuen. Agindu horrek hainbat eta hainbat hautetsiren kargugabetzea ekarri zuen, eta horrela, Baionako Suprefetak Joseph Abeberri auzapez kargutik kendu zuen.
Baina Joseph Abeberriren lan politikoa ez zen kargugabetze triste horrekin bukatu. Ilunpeko lanetan zebilen, Erresistentzian sarturik, eta horrela jarraitu zuen 1944ko ekainean salatu zuten arte. Ekainaren 8an, Normandiako lehorreratzearen biharamunean, alemaniarrek eta heien aldekoek sarekada bat burutu zuten Lapurdiko itsas-hegian. Hendaian hamar bat lagun atxilotu zituzten, horien artean Leon Lannepouquet, hamabi urtez auzapez izana Vichy-ko agintariek 1941ean kargugabetu zuten arte, hondartza aldeko Santa Ana elizako jaun erretorea zen Paul Simon apeza, Julien Karrikaburu irakaslea, Jérome Faget herriko etxean axuanta izana, Dominique Testavin herriko etxeko idazkari nagusi izana, Aita Armand Fily, Jospeh Artola eta Jean Courrège ostalerak, Jean Darbouet zinegotzi ohia…
Donibane Lohizunen saltoki bateko nagusi ziren Lafargue anaiak, Pierre Larramendi ostalera, Jean Sous osteopata, Louis Lafitte, Raymond Marchand, Britannia hoteleko nagusia, Jean-Louis Dupreuilh asegurantza agentea, Georges Chaillou jendarma … Ziburun ere jende andana espetxeratu zuten: Philippe Blazy medikua, Paul Gelos herriko etxeko idazkaria, Jean-Antoine Poletti herriko etxeko ingeniari eta obra guztien kudeatzaile zena, Joseph Henri Mintegi Ziburun arno-saltzaile zena…, eta baita Joseph Abeberri herriko auzapez izandakoa ere. Hauetako gehienak Alemaniako preso-eremuetara eraman zituzten eta horietako ainitz bertan hil ziren.
Ahanzturak ez du nehoiz deus onik ekartzen eta berriro horrelakoak errepikatzea ahalbidetzen du
Joseph Abeberri atxilotu zutenean, Baionako Villa Chagrin presondegira eraman zuten, eta bi hilabeteren buruan, hau da, 1944ko agorrilean, Alemaniara deportatu zuten. Han, Mathausen-eko preso-eremuko Melk eranskinean hil zen 1944ko azaroaren 18an. Ziburun bada karrika bat bere izena duena, baina, horretaz gain, gizon honen oroitzapena guztiz ahantzia da. Domaia da horrelakoak gertatzea. Ziburu Bizi abertzale taldekoak hor dabiltza gizon honen sua pizturik iraunarazi nahian. Ez da lan makala, baina bai egin beharrekoa, gaurko belaunaldiek ezagutu ditzaten gure aitzinekoek egindakoak eta sufritutakoak. Ahanzturak ez du nehoiz deus onik ekartzen eta berriro horrelakoak errepikatzea ahalbidetzen du.
Joseph Abeberriri buruzko zehazkizun gehiago nahi izanez gero, jo ezazue Mikel Dalbretek 2019an Elkar agitaletxearen bitartez plazaratu zuen Joseph Abeberriren patu tragikoa izeneko saiakera nobelatu ederrera, liburu hori baita pertsonaia honi buruz gaur dugun iturririk aberatsena.
Asko gustatu zait, istorio hauek oso garrantzitsuak dira. Juduak izan ziren sarraski eremu horietan gehien sartu zirenak, baina Naziek edo Vichyko kolaborazionistek ere beste talde batzuk jazarri zituzten, eta Euskal Herritik esan dezakegu gure anaiak ere jazarri eta suntsitu egin zituztela, ez euskaldunak izateagatik, baina bai faxismoaren eta nazismoaren aurka borrokatzeagatik.