Iruña-Veleian egindako bisita gidatu baten barnean, Josetxo Mendiak hiri erromatarreko harresian zegoen grafito handi bat aurkitu zuen 2021eko martxoan. Gertakizun honek hiri honetan aurkitu ziren euskara zaharrean idatzitako grafitoez gogoeta egitera eraman behar gintuzke. Gogora dezagun epaitegiak aztarnategiaren zuzendaria kondenatu zuela 2020an. Izan ere, grafito hori ezin da faltsutze baten ondorio izan, eta, bide batez, aurretik aurkitutako grafitoak baimentzen ditu, berehala ikusiko dugun bezala.
Grafitoa handia da (30 cm-ko altuera eta 24 cm-ko zabalera du), eta gurutziltzatu baten irudia du; gurutzea eta burua irudikatzen dira, hau izpiz inguratuta, eta behean ATA jartzen du. Gurutzea, izpiak eta hitza sakon grabatuta daude.
Grafito honetatik atera daitezkeen ondorioak honako hauek dira: Iruña-Veleian kristau komunitate bat zegoela, komunitate horrek idazkera erabiltzen zuela, antzinako euskaraz idatzi zutela gai kristau baten inguruan, ATA hitzak (eta ez aita modernoak edo ATTA akitaniarrak) lotura garaikidea adierazten duela aurretik aurkitutako grafitoekin, eta, are garrantzitsuagoa, ATA hitza bera grafito horien errepertorio lexikoari dagokiola.
Baina bada aztertu beharreko beste alderdi bat: grafitoa hiriko sarrera nagusitik metro gutxira dago, erraz ikusteko moduko lekuan, eta inskripzioaren neurriek erakusten dute hirian sartzen edo hiritik irteten ziren guztiek irakur zezaten egina dagoela. Beraz, hirian euskaraz hitz egiten zela adierazteaz gain, idaztea eta irakurtzea ere ohikoak zirela iradokitzen du.
Aurkikuntzak jakin-mina piztu zidan, eta SOS Iruña-Veleiako bi kidek eta hau idazten duenak aztarnategia bisitatu genuen joan den udazkenean. Bisita emankorra izan zen, beste hiru idazkun eta zenbait motibo ikonografiko aurkitzeko bidea ere eman baitzuen. Aurkikuntza horiek aztertzen ari gara, eta behar bezala ezagutaraziko dira, baina aurreratu daiteke baieztatu egiten dutela ATA grafitoari buruz esandakoa.
Iruña-Veleiako harresiko aurkikuntzek testuinguru koherentea ematen diete aurretik aurkitutako grafitoei, eta, aldi berean, erakusten dute hiriko kristautasun euskalduna ez dela Lurmeneko arkeologoen asmakizuna. Eta honek, jakina, ondorio judizialak ere baditu. Edonola ere, aurkikuntza berriek antzinako euskarazko grafitoen multzo epigrafikoa berrikustera eta birpentsatzera behartzen gaituzte, aurreiritziak eta ikusiezinak alde batera utzita.
Itzulpena: JM
