Iritsi da Europari, Ukrainari eta Errusiari segurtasun kolektiboa emango dien diplomaziaren ordua

France Soir-etik jasotako artikulua,

Juan Martin Elexpuruk

Itzultzaile Neuronalaren laguntzaz euskaratua.

Ukrainan bake iraunkorra negozia bedi

Jeffrey D. Sachs

Zalantza gutxi egon beharko luke Ukrainan bake iraunkorra ezartzeko moduari buruz. 2022ko apirilean, Errusia eta Ukraina bake akordio bat sinatzear zeuden Istanbulen, Turkiako gobernua bitartekari zela. Estatu Batuen eta Erresuma Batuaren eraginez, Ukrainak ez zuen sinatu, eta ordutik ehunka mila ukrainar hil edo larri zauritu dira. Hala ere, Istanbulgo prozesuaren esparrua bakearen oinarria da gaur egun ere.

Bake akordioaren proiektuak (2022ko apirilaren 15ekoa) eta Istanbulgo Komunikatuak (2022ko martxoaren 29koa) gatazkari amaiera emateko modu zentzuzko eta erraza eskaintzen zuen. Egia da Ukrainak negoziazioak eten eta hiru urtera, galera handiak izan dituela, eta 2022ko apirilean baino lurralde gehiago laga beharko dituela azkenean. Baina funtsezkoena lortuko du: subiranotasuna, nazioarteko segurtasun akordioa eta bakea.

2022ko negoziazioetan adostutakoak Ukrainaren neutraltasun iraunkorra eta nazioarteko segurtasuna bermatzen zituen. Eztabaidatutako lurraldeei buruzko azken erabakia gerorako uzten zen, parteen arteko negoziazioen esku, eta aldi horretan bi aldeek konpromisoa hartzen zuten indarra ez erabiltzeko, mugak aldatu nahian. Egungo errealitatea kontuan hartuta, Ukrainak Krimea eta Ukraina hegoaldeko eta ekialdeko zatiak utzi beharko ditu, azken hiru urteetako gudu zelaiko emaitzen arabera.

Ziurrenik hurrengo hilabeteetan sinatuko da akordioa

Horrelako akordio bat ia berehala sina daiteke, eta ziurrenik hurrengo hilabeteetan sinatuko da. Estatu Batuek gerra finantzatzeari uzten badiote, Ukrainak giza-galera, suntsipen eta lurralde-galera handiagoak jasango ditu, eta orduan baliteke Zelenskyk negoziatzeko garaia dela onartzea. Kongresuan emandako hitzaldian, Donald Trump presidenteak Zelensky aipatu du: “Ukraina prest dago negoziazio mahaira lehenbailehen itzultzeko eta bake iraunkorrera hurbiltzeko”.

2022ko apirilean erabaki gabeko gaiak Ukrainarentzako segurtasun bermeen xehetasunei eta Ukraina eta Errusiaren arteko mugei buruzkoak ziren. Bermeei buruzko galdera nagusia Errusiaren papera zen, akordioaren bermatzaile gisa. Ukrainak behin eta berriz esaten zuen akordioaren mendebaldeko bermatzaileek Errusiaren oniritziarekin edo gabe jokatu ahal izango zutela, Errusiari Ukrainaren segurtasunaren gaineko beto eskubiderik eman gabe. Errusiak egoera bat saihestu nahi zuen, non Ukrainak eta haren mendebaldeko bermatzaileek akordioa manipulatu ahal izango zuten, Errusiaren aurka indarra berriz erabiltzea justifikatzeko. Bi aldeek argudio ulergarriak zituzten.

Erabaki onena, nire ustez, segurtasun bermeak NBEren Segurtasun Kontseiluaren agindupean jartzea da. Horrek esan nahi du Estatu Batuak, Txina, Errusia, Erresuma Batua eta Frantzia izango liratekeela bermatzaileak, NBEko Segurtasun Kontseiluko gainerako kideekin batera. Horrek segurtasun bermeak mundu mailako ikuspegi baten menpe jarriko lituzke. Bai, Errusiak betoa jar liezaioke Segurtasun Kontseiluaren ebazpen bati Ukrainaz, baina orduan Txinaren eta munduaren gaitzespenari aurre egin beharko lioke, arbitrarioki jokatuko bailuke, NBEko gainerako kideen borondateari desafio eginez.

Janukovitx boteretik bortizki kendu eta haren ordez NATOren aldeko gobernu bat jarri zutenean, Errusia azkar ibili zen Krimea berreskuratzen, bere itsas-basea NATOren eskuetan eror ez zedin

Mugak nola geratuko lirateke azkenean? Honetaz jardutean oso garrantzitsua da testuingurua gogoan izatea. 2014ko otsailean Viktor Janukovitx Ukrainako presidentea boteretik bortizki kendu aurretik, Errusiak ez zuen inolako lurralde aldarrikapenik egin Ukrainaren aurrean. Janukovitxek Ukrainaren neutraltasuna bultzatu zuen, NATOn sartzearen aurka agertu zen, eta Errusiarekin modu baketsuan negoziatu zuen Sebastopolen (Krimea) Errusiako itsas-baserako 20 urteko alokairua, hau Itsaso Beltzeko errusiar flotaren egoitza baita 1783tik. Janukovitx erori eta haren ordez NATOren aldeko gobernu bat ezarri zenean, Errusia azkar ibili zen Krimea berreskuratzen, itsas-basea NATOren eskuetan eror ez zedin. 2014tik 2021era, Errusia ez da saiatu Ukrainako beste lurralde batzuk anexionatzen. Ukraina ekialdeko eskualde etnikoki errusiarren (Donetsk eta Luhansk) autonomia politikoa aldarrikatu du, Janukovitx erori eta berehala Kievetik banandu baitziren.

Minsk II-ko akordioak eskualde horien autonomia ezarri behar zuen. Minskeko akordioa, neurri batean, Hego Tirolgo eskualde etnikoki alemanak Italian duen autonomian oinarritzen zen. Alemaniako kantziler Angela Merkelek Hego Tirolen esperientzia ezagutzen zuen, eta aurrekaritzat jotzen zuen Donbassen antzeko autonomia ezartzeko. Zoritxarrez, Ukrainak gogor eraso zion Donbassen autonomiari, eta Estatu Batuek Ukrainaren alde egin zuten, autonomiaren aurka. Alemania eta Frantzia, Minsk II.aren bermatzaile nagusiak, isilik geratu ziren Ukrainak eta Estatu Batuek akordioa alde batera utzi zutenean.

Sei urtez Minsk II.a praktikan ezarri gabe egon ondoren, Ukrainako armadak, Estatu Batuek armatuta, Donbass bonbardatzen jarraitu zuen, probintzia separatistak menperatzeko eta berreskuratzeko ahaleginean. Errusiak Donetsk eta Luhansk estatu independentetzat onartu zituen 2022ko otsailaren 21ean. Donetsken eta Luhansken estatusa erabaki gabe zegoen Istanbulgo prozesua gertatu zenean. Posible zen orduan Minsk II-ra itzultzea eta Ukrainak akordioa ontzat ematea (Ukrainako Konstituzioan bi eskualdeen autonomia aitortuz). Baina Ukrainak negoziazio mahaitik alde egin zuenean, tamalez, gaia ezerezean geratu zen. Hilabete batzuk geroago, 2022ko irailaren 30ean, Errusiak bi oblast horiek eta beste bi bereganatu zituen, Kherson eta Zaporijia.

Ukrainak lurralde galera erabat saihestuko zuen, NATOn sartzeko erabakia hartu izan ez balu

Ikasgai tristea honek guztiak erakusten diguna. Ukrainaren lurralde galera erabat saihestuko zen Janukovitx agintetik bota zuen estatu kolpe bortitza gertatu izan ez balitz, eta AEBk babestutako erregimen bat ezartzeko eta NATOn sartzeko erabakia hartu izan ez balu Ukrainak. Ukraina ekialdeko lurralde galera ekidin zitekeen, Estatu Batuek bultzatu izan balute Ukraina NBEren Segurtasun Kontseiluak babesten duen Minsk II-ko akordioa gauzatzera. Ziur aski, Ukraina ekialdeko lurralde galera 2022ko apirilean Istanbulgo prozesuan ekidin zitekeen, berandu samar bazen ere, baina AEBk bake akordioa blokeatu zuen. Gaur, Janukovitx boteretik kendu zutenetik 11 gerra-urte igaro direnean, eta Ukrainak gudu-zelaian izandako galeren ondorioz, Ukrainak Krimea eta Ukraina ekialdeko eta hegoaldeko beste lurralde batzuk utzi beharko ditu hurrengo negoziazioetan.

Europak baditu Errusiarekin negoziatu beharreko beste interes batzuk, batez ere Baltikoko estatuen segurtasuna eta Europaren eta Errusiaren arteko segurtasun akordio zabalagoak. Baltikoko estatuak oso ahulak sentitzen dira Errusiaren aurrean, eta hori ulergarria da haien historia kontuan hartuta, baina, era berean, haien zaurgarritasuna larriagotu egiten dute, modu gogor eta alferrikakoan, jatorri etniko errusiarreko herritarren aurka hartutako hainbat neurri errepresiboren erruz; besteak beste, errusiar hizkuntzaren erabilera erreprimitzeko neurriak eta herritarrek Errusiako Eliza Ortodoxoarekin dituzten loturak mozteko arauak. Estatu baltikoetako buruzagiek modu probokatzailean jarduten dute erretorika errusofobo nabarmenean. Errusiar etniakoak Estonia eta Letoniako biztanleriaren % 25 inguru dira, eta % 5 inguru Lituanian. Estatu baltikoen segurtasuna bermatzeko, bi aldeen segurtasuna indartuko duten neurriak hartu beharko dira, eta errusiar gutxiengo etnikoen eskubideak errespetatu, erretorika garratzik erabili gabe.

Iritsi da Europari, Ukrainari eta Errusiari segurtasun kolektiboa emango dien diplomaziarako ordua. Europak elkarrizketa zuzenak hasi beharko lituzke Errusiarekin, eta Errusia eta Ukraina animatu beharko lituzke bake-akordio bat sinatzera, 2022ko martxoaren 29ko Istanbulgo Komunikatuan eta urte bereko apirilaren 15eko bake-akordioaren zirriborroan oinarrituta. Ukrainako bakeak abiapuntua izan beharko luke segurtasun kolektiborako sistema berri bat sortzeko Europa osoan, Britainia Handitik Ural mendietaraino, eta baita haratago ere.

Egileak jatorriz Common Dreams aldizkarian argitaratutako testua.

Jeffrey D. Sachs unibertsitate-irakaslea eta Garapen Iraunkorrerako Zentroko zuzendaria da Columbia Unibertsitatean. Earth Institute zuzendu zuen 2002tik 2016ra. Era berean, Nazio Batuen Garapen Iraunkorrerako Konponbide Sareko lehendakaria eta Nazio Batuen Garapenerako Banda Zabalaren Batzordeko komisarioa izan da. Nazio Batuetako hiru idazkari nagusiren aholkularia izan da, eta gaur egun Garapen Iraunkorreko Helburuen (GIH) defendatzailea da, Antonio Guterres idazkari nagusiaren agindupean. Sachs-ek azkenaldian liburu hauek idatzi ditu, besteak beste: A New Foreign Policy: Beyond American Exceptionalism (2020), Building the New American Economy: Smart, Fair, and Sustainable (2017) eta The Age of Sustainable Development (2015), Ban Ki-moonekin elkarlanean.