Fernand Elosu, Baionako mediku anarkista

Jakina da Hegoaldean anarkista ospetsuak izan ditugula, baina inork gutxik daki Iparraldean ere mediku anarkista bat izan genuela, Fernand Elosu izenekoa, Xipri Arbelbideren ikerketa eta artikuluei esker gaur ezagutzen duguna. Xipri Arbelbide dugu, beraz, artikulu hau egiteko erabili dudan iturri nagusia.

1. Fernand Elosuren haur eta gazte urteak

Fernand Elosu Bordelen sortu zen 1875eko maiatzaren 28an. Ama Rosa Antonia Elosu etxalartarra zuen, eta aita ezezaguna. Amaren aldeko aitatxi-amatxiak Etxalartik Baionarat aldatu ziren 1850. urtean, beren haurrekin batera. Horietako bat zen Rosa Antonia, Fernand Elosuren ama. Gerora Ernest Lafont kirurgilari famatua eta Baionako diputatua zenak aitatasuna onartu zuen, Fernand semetzat hartu eta seme bezala hezi. Ama jostuna zen, eta ahizpa batekin aritzen zen lanbide horretan. Baiona Ttipiko Bourgneuf karrikako 36. zenbakian bizi ziren.

Fernand Elosuk bere ikasketak Baionako lizeoan egin zituen, eta gero medikuntza ikasketak egitera Bordeleko unibertsitatera abiatu zen. 1900. urtean sendagile lizentziatu zen. Urte bereko irailaren 13an, Baionako goxogile baten alaba zen Therèse Peyroutet-ekin ezkondu eta bi alaba izan zituzten. Ezkondu zelarik, aitak 50.000 liberako dotea eman zion, garai hartan fortuna bat zena. Therèse emakume kultua zen, eskolatua zena, pianoa jotzen zuen eta txirringaz ibiltzen zen, garai hartako emakumeentzat harrigarria zena. Haren neba injinerua zen eta Fernidand de Lesseps-ekin batera ari izan zen Panamako kanala bideratzen, eta horren ondotik, Donibane Garaziraino iritsi zen trenbidea egiten.

2. Fernand Elosu sendagile eta idazle

Mediku lanetan hasi bezain laster, Aldudera igorri zuten, eta hara joan zen bizitzera emaztearekin eta bi alaba ttikiekin batera. Han, jadanik mediku lanetan, Jean Etxepare Bidegorri sendagile eta idazlea aritzen zen, Elosuren konkurrentzia ongi hartu ez zuena. Iduriz, alabak bataiatu gabe zituzten, eta Aldudeko erretorearekin egin zuen adiskidetasunaren eraginez, biak Aldudeko elizan bataiatu zituzten. Alduden barna ibiltzen zen zaldiz, hango eriak edo gaixoak artatzen, eta astia zuelarik, Lekarozeko kaputxinoen egoitzaraino hurbiltzen zen, hango liburutegian irakurketak egin ahal izateko.

Alabak handitzean, Elosu familia Baionara aldatu zen, alabek beren ikasketak egin zitzaten. Hantxe kokatu ziren katedraletik 50 metrora zen etxean. Hurbiltasun horrek arazoak ekarri zizkien, laster herriko familia xuriak (errepublikanoen aurkakoak, elizaren aldeko sutsuak) konturatu baitziren ez zirela nehoiz elizan sartzen. Hori dela eta, aldaira berria egin behar izan zuten, oraingoan Victor Hugo karrikara.

Oso langilea zen eta eguneko oren ainitz lanean ematen zituen. Laster ospetsua egin zen, jende xume eta pobreen mediku bilakatu baitzen. Goizeko 5etan itzartzen zen, eta 8ak arte irakurtzen eta ikertzen aritzen zen. Hortik aitzina erien etxeetara abiatzen zen eguerdira arte. Ordu batean, eriak hartzen zituen etxean, eta 3etatik aurrera gaixoen etxeetara abiatzen zen, berriz ere, horrela arratseko 7ak arte, eta ainitzetan berantago ere.

Ez zuen gogoko orduko herritar eta langile xumeek beren penak eramangarriagoak egiteko alkohol gehiegi edateko zuten ohitura. Hori dela eta, “Le poison maudit” (Pozoin madarikatua) izeneko liburutxoa plazaratu zuen, gerora katalanez eta espainolez ere kaleratu zutena. Artikulu-egile oparoa izan zen, anarkisten aldizkari eta gainerako hedabideetan idatzi zuena. Jean-Jacques Rousseau eta Leon Tolstoi hartzen zituen maisutzat, eta errusieraz ikasi zuen azkenekoaren idazlan eta liburuak hobeto irakurri ahal izateko.

Garai hartan, emakumeak haurrez betetzen ziren, inolako neurririk gabe; ez zegoen inolako neurgailurik, ez pilularik… eta Fernand Elosu medikuak emakumeei kontuz ibiltzeko erraten zien, eta ez ekartzeko haurrik, senar-emazteek horrela erabakita ez bazen. Sortze neurrien aldekoa zen eta hori aldarrikatzen zuen. Horretaz beste liburu bat idatzi zuen: “L´amour infécond” (Amodio agorra), eta hori dela eta, epaitegira eraman zuten. Frantziak Alsazia eta Lorrena kendu nahi zizkion Alemaniari, eta horretarako soldaduak behar zituen, eta ez Elosuk zabaltzen zituen neurriak.

Bigarren liburu hori zela eta, neo-malthusianismoa leporatu zioten eta hamar egun preso eduki zuten Baionako Villa Chagrin izeneko presondegian.

3. Ideia anarkisten defendatzaile

Ideia anarkistak maite zituen, ekintzaile libertarioa zen eta anarkismoaren aldeko artikuluak idazten zituen, bere emaztearekin batera. Langileendako unibertsitate bat antolatu zuen eta giza eskubideen aldeko bilkurak ere zuzentzen zituen. Mitinak ematen ere aski trebea zen, eta plazak betetzen omen zituen. Gobernuak arriskutsutzat hartu zuen eta mitin guztietara poliziak igortzen zituen. Mitina bukatu ondotik, polizia-buruak txosten bat igortzen zion prefetari Elosuk errandakoak azalduz. Txosten horiek gaur Pauen atxikita omen daude.

4. Gerlaren aurkako jarrera

Fernand Elosu arrunt bakezalea zen eta horregatik 1914ko gerlaren kontrako jarrera hartu eta defendatu zuen. Iparraldean bakarrenetakoa izan zela erran daiteke. Lehen Mundu Gerla hasi baino zenbait egun lehenago, gerlaren aurkako mitin bat antolatu zuen. Gerlaren aldekoek kontramanifestazio bat deitu zuten, eta Elosuren aldekoak baino askoz gehiago izaki, mitina ematen ari, plaza inguratu zuten oso modu bortitzean. Elosu bizirik atera zen kalapita hartatik poliziek lagunduta. Etxean aterpetu zen, baina gerlaren aldeko 400 bat lagun gibeletik joan zitzaizkion eta bere aitzinean eman zuten eguna Elosuren aurkako eta gerraren aldeko oihuak jaurtiz.

Gerla piztu zelarik, soldadu izateko adina pasatua zuen, baina Baionako ospitale militarrean ari izan zen laguntzen, soldadu arrunt baten soldatarekin. Gerla amaitu zelarik, akitua zegoen, eta landa-etxe batera erretiratu zen osatzeko. 1924an Baionara itzuli zen mediku gisa. Hala ere, erraz unatzen zela eta, politika aktiboa utzi behar izan zuen, bere jarduera artikuluak idaztera mugatuz. Garai hartan, bere errusiar-zaletasuna zela eta, Soviet Batasunaren Lagunen Elkarteko lehendakari izendatu zuten.

1936ko gerla izan zenean, Hegoaldeko iheslariak aterpetu zituen Baionako bere etxean.

5. Gurseko kontzentrazio esparruan

Bigarren Mundu Gerla hasi zelarik, komunista zelakoan salatu eta epaitegira eraman zuten. Elosu anarkista zen, baina ez komunista. Proletariotzaren diktadura ez zuen maite. Stalin Hitlerren pareko hartzen zuen. 1940ko otsailaren 8an, sei hilabeteko kartzela zigorra ezarri zioten eta kondena bete zezan Gurseko kontzentrazio esparrura zuten eraman, beste 800 euskaldunekin batera, jende zital eta antisozialak zirelakoan. Gursen zegoela pneumonia bat hartu zuen.

Gursetik 1941eko abuztuaren 7an libratu zuten. Gaixo eta ahul Baionako bere etxean babestu zen, baina hil bereko 19an zendu zen.

6. Fernand Elosuren familiaren ibilbidea

Therèse emazteak bat egiten zuen Fernand Elosuren ideiekin, eta ainitzetan lagundu egiten zion artikuluak idazten edota bilkurak prestatzen. Bi alaba izan zituzten: Suzanne Rose eta Fernande Paule. Suzanne alaba zaharrenak sendagile ikasketak egin zituen eta Fernande Paule bigarren alabak botikari ikasketak.

Suzanne Rose Elosu Baionako lehen emazte hautetsia izan zen, 1945ean, alderdi komunistaren zerrendan. 1947an errepikatu zuen eta baita 1953an ere. Horretaz gain, 1929an, Jean-Jacques Rousseau-ri buruzko tesia idatzi zuen: “La Maladie de Jean-Jacques Rousseau” ( Rousseauren gaixotasuna). 2011n, Baionako herriko etxeak Lauga eta ospitalearen arteko biribilgune bati bere izena eman zion.

Bigarren alaba, Fernande Paule Elosu, Paris aldean botikari lanetan ari izan zen. 1992an “Mon père” (Ene aita) izeneko bere aitari buruzko biografia laburra idatzi eta plazaratu zuen.

Berrikiago, 2010. urtean, Fernand Elosuren Jacqueline Braunn izeneko bilobak oso artikulu sentikorra plazaratu zuen Baionako prentsan bere aitatxiren memoria garbia berreskuratzeko xedeaz.

Buka dezadan artikulu hau, Xipri Arbelbide, pertsonaia hau ahanzturatik berreskuratzeko egin duen lan bikainagatik, bihotzez berriro eskertuz.