Magallanes Elkano espedizioa 500 urte

Elkano inperialaren mitoa

Kolonialistek euskaldunak lotsatzeko baliatu dute mitoa azken 150 urteetan. Eta hemengo ‘Black Lives Matters’ bertsionatuak dena dekolonializatu nahi du, «Elkano inperialaren» mitoa izan ezik.

4

Ekai Txapartegi Zumeta

Filosofia. EHU. Irakaslea. Zarautz

Berriatik ekarria, estreinakoz argitaratua 2022ko irailaren 6an

Militarrez jantzi dute. Elcano jarri zioten ontzi militarrari, frankistek maitea dute eta Felipe VI.ak loratzen du. Nola ez ulertu Elkanoren arbuioa? Ingurura begiratzea aski da gaur-gaurkoz Elkano haiena dela jakiteko, militarrena, monarkikoena, ebanjelizatzaileena eta Espainiako kaspa inperialarena. Pelaioren anaia, España Imperial okagarriaren sinbologia atzerakoiena indartzeko bandera bihurtu dute. Elkanoren arbuio dekoloniala zentzuzkoa egiten zaigu. Epaiketarik ez diogu egin, ez da behar izan, begi-bistakoa egin zaigu. Badakigu. Eurena da. Guk kondenatua dugu Elkano.

Elkano auzia horrela topatu genuen duela hiruzpalau urte, kondenatu kartela lepotik zintzilik zeramala. Eta hemen gatoz gutako batzuk esatera agian azkarregi epaitu dugula, benetan ezer gutxi dakigula berari buruz, datu okerrak eman dizkigutela eta jatorrizko testuek Elkanoren beste argazki bat osatzen dutela. Konbentzimendu orokortuaren aurrean ez da batere erraza izan haien Elkano inperialista frankismoaren asmakizuna dela esatea ere.

Elkano gutakoa zen. Matxinoaren morala zuen eta, pentsamenduz zein ekintzaz, antikolonialista izan zen.

Irakasten den historia inperialismoak asmatua dela denok onartzen dugu. Elkanori buruz ikasitakoa ere hala dela ohartaraztea, ordea, zaila egiten ari da. Elkano haietakoa da, Francok plazaren erdian jarri zigunetik gortesauz jantzitako estatua. Gehiago ikertu ahala, ordea, gero eta nabariagoa da kontrakoa: Elkano gutakoa zela. Matxinoaren morala zuela eta, pentsamenduz zein ekintzaz, antikolonialista izan zela. Elkano mundu-biratik ezabatu zuten aurrena, eta gero, XIX. mendetik aurrera, bihurrituta berreskuratu, propaganda inperiala egiteko, Navarretek, Canovasek eta, batez ere, frankismoak. Eta guk ere haietakotzat hartu genuenez, epaitua eta kondenatua genuenez, utzi egin diegu Elkanorekin euren propaganda egiten jarrai dezaten.

Egoera kuriosoa da. Kolonialistek Elkano inperialaren mitoa baliatu dute azken 150 urteetan euskal abertzaletasuna ahultzeko. Eta hemengo Black Lives Matters bertsionatuak ere berdin, azken 11 urteetan mito bera helburu berarekin erabili du, euskaldunak zapalduak bainoago zapaltzaileak garela froga inkuestionable gisa. Modu akritikoan jaso dute Elkanori buruzko diskurtso kolonialista, eta emaitza ustekabekoa da: programa politiko berari jarraitzen diote betiko kolonialistek eta gure arteko zenbaitek.

Dena dekolonializatu nahi dute, Elkano inperialaren mitoa izan ezik.

Dena dekolonializatu nahi dute, Elkano inperialaren mitoa izan ezik. Herria eta historia barrutik husteko azazkal, mazo eta zerrak mito horretatik hartzen dituztelako. Mitoa behar dute hustuketan jarraitzeko, eta etsaiari hartzen diote maileguan. Halaxe, beldur naiz, dekolonizatua dekolonizatu nahiaz ez ote duten bukatu kontrakoa egiten. Beren arrazoiketan oinarrizko akatsak eraman ditu, nahigabe, mito espainola defendatzera. Del Cano gabe ez daukatelako Legazpi edo Blas de Lezo besterik, inork ezagutzen ez dituen bi izentxo, eskasegi, ez dutenak inor xaxatzeko ematen. Del Cano behar dute Elkano ospatzen duen herria aztoratzeko. Pentsatzen jarrita, praktika kolonialista tipikoa imitatzen da, apaizena eta: gailentasun morala erabiltzea herria lotsarazteko.

Elkano, lehorreratzea. “Itxaskaria”, 1972. / Argazkia: Sigfrido Koch Arruti

Herri-lotsa

Elkano inperialaren mitoa inperialistek sortu zuten XIX. mendean, euskaldunak lotsatzeko, «Nola ospatzen duzue Elkano bere antzik ez duzuenok». Bera garaikur jarrita, arrakastaren pertsonifikazioa, euskaldun onaren ezaugarri guztiak proiektatu zizkioten: erregearen laguna, Gaztelaren morroi leiala, esanekoa, kristau debotoa eta militarra. «Elkano ospatzen duzuen euskaldunok, zergatik ez zarete bera bezalakoak?». Mundu bira ospatzen dugun bakoitzean garenaz lotsatzea nahi dute.

Gure herriko sektore minoritario batek ere berdin-berdin Elkano inperialaren mitoa erabiltzen du mundu bira ospatzen duen herria lotsatzeko. «Elkano ospatzen duzue bere antz handiegia duzuelako, kolonialista tapatuak, kalbarioa ospatzen duzuen bihozgabeak». Ez dute horrela esaten, baina hori da tonua eta erein nahi duten kulpa sentimendua.

Mitoak kutsu erlijiosoa gehitzen dio auziari. Bientzat gara herri amorala. Del Canoren mitoa jartzen digute ispilu, antz txikiegia edo antz handiegia daukagula leporatzeko, aldi berean bi muturretatik, gure buruaz lotsa har dezagun. Mito bera, programa askatzaile bera: lotsatu zaitezte zaretenagatik.

Gure asmoa ez da mitoak sortzea; harrokeria litzateke eta inozokeria, mitoak nola sortzen diren ez jakitea.
Gure asmoa da guk egitea gure historia, dauzkagun ebidentzia sendoenen gainean.
Modu kritiko eta kontzientean, dekolonialismotik, kontraesanez betetako Euskal Herritik, herrien mundutik.

Elkano inperialistaren faltsutasun historikoa jarri nahi izan dugu agerian, pertsonara iristeko. Elkanoren pentsamendu politikoa antiinperialista izan zitekeela erakusten saiatzen garenean, gure asmoa ez da Elkano inperialistaren mitoa ordezkatzea Elkano antiinperialistaren mitoaz. Gure asmoa ez da mitoak sortzea; harrokeria litzateke eta inozokeria, mitoak nola sortzen diren ez jakitea. Gure asmoa da guk egitea gure historia, dauzkagun ebidentzia sendoenen gainean. Modu kritiko eta kontzientean, dekolonialismotik, kontraesanez betetako Euskal Herritik, herrien mundutik. Asmoa da Elkanoren inguruko muntaketa inperialista desmuntatzea, ispilua puskatzea, inor ez dadin hartaz baliatu; inor ez, ezta gu ere, gure nortasun ustez kritikoaren gozamenerako. Da pertsonari justizia egiten saiatzea, Juan Sebastiani, munduari bira eman zion getariarrari ahotsa itzultzea. Euskaldun izateagatik ebatsi zitzaion ahotsa itzultzea, eta Magallaesen itzaletatik ateratzea berari dagokion meritua behingoz aitortzeko.

Gauza asko lortu dira azken hiru urteetan. Ezagutza pilatu dugu eta herri kohesio sendoa eratu da. Lehorreratzean 250 getariarrek hartuko dute parte. Etxeko lanak eginda iritsi gara, baina etxeko lanak egiteke. Orain hobeto ezagutzen dugu Elkano, haien Del Cano baino sendoagoa, egiazkoagoa, hamaika bider erakargarriagoa dena, baita benetako ikuspegi dekolonial eta antiinperialista batetik ere, baina bitartean denbora eta energia asko galdu dugunez gure artean, berandu iritsi gara gure Elkano errelato historikoen erdigunera eramateko. 2022 zen horretarako urtea, baina ez ditugun gure heroiak zein gorrotagarri diren eztabaidan entretenituta harrapatu gaitu.

/ Argazkiak: Sigfrido Koch Arruti

Nahi baduzu, Independenteak aurrera egin dezan lagundu dezakezu. Idatziz, itzuliz, janariz, irudigintzan, bideogintzan, bertsotan, diseinuan, informatikan, psikologia klinikoan, abokatutzan edo diruz ere bai. Ziberjazarpenari aurre! INDEPENDENTEA LAGUNDU >

Honen harira

4 erantzun “Elkano inperialaren mitoa” bidalketan

  1. Haiek harrotasun osoz ospatzen duten euren Kristobal zanpatzaile negreroaren DESKUBRIMENDU amerikarra….

    eta euskaldunoi ez digute utzi gura ospatzen geure azaña bat, eurena baino handiagoa dalako: MUNDUARI BIRA ematea, zeinek eta Getariako batek!

    Sikeran La Kantxako Edo Andaluziako bat izan balitz… baina Getaria EHko bat, ELKANO auzo txikikoa!!

  2. Nire ustez “Gure heroiak” Axier Lopezen liburua eta Elcanoren gainean Malukuko historialariek idatzitako artikuluak irakurriz gero, errealitate historikoa hobeto ezagutuko dogu.

  3. Asier, irakurri nuen bere garaian ere Argian, eta gutxienez kuriosoa iruditzen zait Nabarraldek ere berrargitaratutako artikulu horrek ez aipatzea sikiera Gaztelako Koroak Elkanori HERIOTZ-ZIGORRA ezarri ziola, besteak beste, nik uste dut aipatu beharrekoak kontestualizatzeko artikuluan esaten direnak. Ba al zenekien dato horretaz?

    Datu hau ezkutatu izana, Espainolek egiten duten moduan, ematen dio arrazoi osoa Ekai Txapartegiri, jatorriz Berrian argitaratutako eta Indepera ekarritako artikulu honetan dioenean kolonialistek euskaldunak lotsatzeko baliatu direla Elkano inperialista kolonialista mitoaz, eta berdin-berdin hemengo ‘Black Lives Matters’ bertsionatuak –me meo– dena dekolonializatu nahi duela, antza, bere buru kolonizatua izan ezik. Nire ustez lotsagarria baino, sakon-sakonean mingarria, etsigarria. Eskerrak badakigula hauxe dela hain zuzen fartsa kolonialaren azken helburua, alegia geure burua etsitea, geure historia ahaztea. Eskerrak ere euskaldunen artean badirela Ekai Txapartegi bezalakoak geure historiaren zati honi ekin diotenak, iluntasunaren bestaldean txispa erakutsi dutenak. Geure historiaren kontra aritzea, hura bai kolonizazio maila litzatekena, motel!

    Ba al dakizu, Elkanotarrek, itsas familia merkataria izaki, gerra garaietan gerratik libratzeko ze aukerarik zituzten? Herri kolonizatu gisa libratzeko aukerak? Euskal itsas-gizon guztiak bezala, arrantzale eta merkatari ontziak kanoietaz hornitu eta zerbitzu militarrera, gerrara. Jakinda, kolonizatuak izaki, lehen lerroan egonda gero, nahiz eta gerrak irabazi haiek ezer gabe geratuko zirela. Hori da egoera, garai horretan Elkano euskaldunak gazteleraz sinatzen duena.

    Jakina, bere egunkari pertsonalak desagarterazi ziren Gaztela Ultrakatolikoaren garaian, euskarazko hiztegiak desagertu ziren moduan 1936ean Garibai kalean bezala, eta ondoren Egunkaria desagertu zen bezela.

    Benetan irentsi behar dugu torturapeko euskaldunak XVI mendean Elkanok hori sinatu zuelako, hori zela bere desioa? Benetan? Euskaldun zapaldu eta kolonizatu gisa?

    Ba al zenekien Elkanok saldu zuela bere familia jatorriz merkatariaren itsas-ontzia, behin militarizatua eta gerrara derrigortua eta handik bueltan? Hori zen, beharbada, aukerarik onena gerrako arduraz libratzeko.

    Castillako Koroak leporatu zion horregtatik ALTA TRAICIÓN egin izana Elkanori, eta horregatik HERIOTZ-ZIGORRA. Nik datu hau irakurri nuenean duela urteak Jose Artecheren biografian flipatu nuen. Eta ikertzean zergatia, are interesgarriagoa iruditu zitzaidan.

    Ez dakit zer den gaiaren ikertzailea, izatea, baina nik Elkanori buruz ez nekielako ezer, eta jakin nahi nuelako, ikertu dut urte askoan. Niri pertsonalki, ‘Los vascos y el mar’ bideoa egitea tokatu zitzaidan hasieran San Telmo museo berria egin zutenean, aspaldi beraz, ikertzea suertatu zitzaidan pertsonaia, eta ez zait iruditzen ezta gerturatzen garenik. Banekien aurretik bizkaiko golkoa izan zela garai batean munduko piraten historioen kofradia, baina kurioski ez nuen historia bat ere ezagutzen, jende asko bezala seguraski. Eta euskaldunon gabezi hori ez da kasuala ere.

    Elkano pirata bezala badu mamia, modu anarkikoan funtzionatzen zuten itsas-kultura hartakoa, jakina berpizkundekoa, gaur ez bezala, orduan kontrolatzen zituelako izarrak, lurra, hizkuntzak, ur korronteak, fisika eta gizarteko harremana. Horregatik zen garaiko terrorista, Gaztela ultrakatolikoarentzat. Umeak aurrera ateratzen zituzten sorgin burujabeak bezain terrorista ziren Elkano bezalako itsas-gizonak.

    Edozein kasuan, jakin beharrekoa da hasteko, Elkano euskal errefuxiatua zela, hori datu ezagun bat da, ez inoren asmakizuna, eta beste garrantzitsua, jakina, egoera horretan ihesean alistatu zela Magallanesen expedizioan, bizirauteko, ezizen bat erabilita, itsasgizon euskaldunen sarearen laguntzari esker.

    Azkenik, Idoiaren artikuluaren bukaerako enfokea, “jende gehienen onurako” izatearena eta abar, burugabetasunaren harrokeria iruditzen zait, totalitarismoaren bazka, hots, inperialismoaren bidea. Gustatuko litzaidake ikustea, “gehienen onurako” enfoke txintxo horren defendatzaileek orduko gaztelar totalitarismo katolikoaren aurrean zer aplikatuko zuten beraien bizitzan, ederki imaginatzen dut “jende gehienen onura” premisa ederra ezartzen, beraien burua salbatzeko inperialismo eta kolonialismoaren aldeko goxotasunean jarri bitartean, gaurko totalitarismoa sanitarioarekin nagusitu zaigun jarrera ezagunaren moduan.

Utzi iruzkina, izen eta abizenez

Azken artikuluak