Bostehun urte joan dira Euskal Herriko lehen sorgin jazarpen masiboetako bat egin zenetik

Bostehun urte: izuaren zabalkundea Nafarroan (1525)

Bostehun urte joan dira aurten Euskal Herriko lehen sorgin jazarpen masiboetako bat egin zenetik, Nafarroako Erresuma konkistatu berrian. Bi hamarkada lehenago Durangon jazoa kontsidera daiteke lehendabizikoa. Mendeurrenaren harira, Nabarralde elkarteak gaiaren gaineko erakusketa ibiltaria egin eta topaketa antolatu du apirilean Astigarragan, gaiaz eguneratu, haren berri zabaldu eta hari buruzko gogoeta egiteko. Hizlariek ekarpen interesgarriak egin zituzten, iritziak kontrastatu, eta argi pixka bat ekarri sorgin ehizari buruzko ideia gurutzatuen matazara.

Iesa maiestate zigorrak (terrorismoa!) bereziki astindu zituen nafar errege-erreginek babes gehien zuten tokiak

1512an, Fernando II.a Katolikoaren espainiar koroak Nafarroa gehiena okupatu ondotik, barne errepresio aldi bati ekin zion Nafarroan. Zapalkuntza peto-petoa zen: estatuaren kontrako delituak zabaldu ziren han eta hemen, Iesa maiestate zigorrak (terrorismoa!) bereziki astindu zituen nafar errege-erreginek babes gehien zuten tokiak, hala nola Erronkaribar. 1525ean, Auritzen hasi ziren exekuzioak, Baxenabarreko orduko frontearen erretagoardian.

Herritarrei, oro har, zuzendu zitzaien errepresioa: heriotza, espetxea, erbestea, ondasunak galtzea, eskulan behartua… Halaber, konkistaren epelean, desagerrarazi egin ziren ordura arteko jabetzen eta karguen izendapen tituluak. Hasteko, okupatzaileek eta kolaboratzaileek begiz jo zituzten disidente edo, besterik gabe, pertsona deserosoak. 1525ean, Joan Navarro izan zen lehenengoetako biktima bat, Petri mariskal nafarraren laguntzailea. Hala izanik ere, okupatzaileek ideologia patriarkal zakarra zekarten, eta emakumeek jasan zuten zigorraren txarrena, bereziki alargunek.

Okupatzaileek ideologia patriarkal zakarra zekarten, eta emakumeek jasan zuten zigorraren txarrena, bereziki alargunek

Hil berri zaigu Frantzisko aita santua, gizatalde baztertuen alde agertu duen jarreragatik goretsia. 1513ko otsailean, berriz, Julio II.a zegoen aita santu eta, hil hurren edo hilik zela, nafarren kontrako bulda eman zuen (Exigit contumacium), Erromako espainiar mandatariek prestatua. Buldak eskumikatu egiten zituen errege-erregina legitimoekin bat egiten zuten nafarrak, agintari horiek Satanen ministro zirelakoan. Ez doa oharkabean: 1609-1611ko sorgin ehizan, bolo-bolo ibili zen «sekta satanikoa»ren leloa, De Lancre Frantziako estatu kontseiluko kidearen eta, are, Bertrand Etxautz Baionako apezpikuaren ahotan. Morala zena politikoa ere bazen, eta alderantziz.

Ongi zekien hori espainiar Inkisizioak, eta lanari lotu zitzaion berehala. 1512ko okupazioaren lorratzean, Inkisizioa Iruñean finkatu zen, baina hurrengo urteetan, herritarren etsaigoa ikusirik, gero eta gehiago lerratu zen Erresumaren periferiara. 1521eko nafar-frantses espedizioaren birkonkista ahaleginaren ondotik, Inkisizioak Nafarroaren Ebroko marran jarri zuen egoitza, Erresumatik at, Calahorran. Inkisizioak ez zuen diziplinatze lan makala aurretik, kolonizazioak herritarren barren-barreneraino heldu behar zuen, heziketaz eta izuz.

Ordena arrotz berriak beharrezkoa zuen sorgin ehiza

Gaztelarrek buru-belarri heldu zioten nafar eliza kolonizatzeari, Jose Goñi Gaztanbide Elizaren ikertzaile nafarrak adierazi zuen bezala. Biziki argigarria zaigu Gasparo Contarini veneziar enbaxadorearen urte hauetako komentarioa: Nafarroan «unibertsalki gorroto dituzte espainiarrak, beren errege naturala nahi dute». Ordena arrotz berriak beharrezkoa zuen sorgin ehiza.

Iñaki Lopez de Luzuriaga
Ikertzailea, Nabarraldeko kidea