2006ko ekainean Iruña-Veleiako (I-V) grafitoak aurkeztu zirenetik, ohiko gai bihurtu zen komunikabide eta sare sozialetan. Hasieran berri pozgarria zena, laster eztabaidagai bihurtu zen: I-Vko eskandalua, I-V: zergatik ez dabe argitu gura?, I-V: 5 urte dataziorik gabe, Faltsifikazioen deseingainua, I-V zientziaren bidez argitzea eskatu dute, I-V: egiaren alde borrokan, I-V Argitu plataformak Europako laborategiek grafitoak azter ditzaten eskatzen du, Iruña-Veleia auzia ez da amaitu…
2009ko martxoan Arabako Foru Aldundiak (AFA) kereila jarri zuen Eliseo Gil Zubillaga eta Oskar Eskribanoren aurka, aztarnategian aurkituriko ehundaka grafito faltsutzea eta Arabako Ondare Historikoari kalte konponezina eragitea egotziz.
Epaiketa egin ordez, auzi hau zientziaren bidetik argitu behar zela behin eta berriro aldarrikatu bazen ere, epaiketarako bidea inposatu zen. Instrukzio-fase luze baten ondoren, non Ertzaintzak ez zuen argitu nork burutu zuen faltsifikazioa, ez eta non, nola edo noiz ere, 2018an Gasteizko Fiskaltzak akusazio-idatzia atera zuen. Epaiketa 2020ko otsailaren 3an hasi eta 19an bukatu zen.
476 grafito faltsutik 36ra
Honela dio akusazio-idatziak, ustez faltsututako grafitoei buruz —azpimarrak gureak dira—: «Beraz, data zehaztugabean, baina edonola ere 2005eko uztail eta 2006ko ekain artean, Eliseo Gil Zubillaga eta Óscar Escribano Sanz akusatuek, ados jarrita eta aurrez adostuta, eta aurkitutako 476 piezei aurrez ez zuten ustezko balio historiko-kultural-erlijiosoa emateko asmoz, kalteak eragin zizkieten berauei, gainazaletan marrak eginez, ustezko ohiz kanpoko inskripzioak burutzeko asmoz. Hala, garai erromatar berantiarreko benetako piezak kaltetu zituzten» (3.or, 4).
Epaiketa bukatu baino lehen, ustezko grafito faltsuen kopuruak aldaketa bat jasan zuen: 476tik 291ra jaitsi zen
Arabako Ondare Historikoari kalte egiten omen zaionez, idatzi bereko 6. eta 7. orrialdeetan ustezko delituari dagozkion zigor eskari handiak zehazten dira, kartzela eta diru isunak.
Epaiketa bukatu baino lehen, ustezko grafito faltsuen kopuruak aldaketa bat jasan zuen: 476tik 291ra jaitsi zen. Aldaketa horren arrazoia Escuela Superior de Conservación y Restauración de Bienes Culturales erakundeari (ESCRBC) zor zaio, 2012an Gasteizko Epaitegitik Iruña-Veleiari buruzko dokumentazioa azter zezala eskatu baitzioten. Erakundeko arduradun batek, otsailaren 17ko agerpenean, honela deklaratu zuen grafitoen kopuruari buruz: «Grafitoak guztira: 1.188; Grafito ezohikoak: 291».
Epaia edo sententzia 2020ko ekainaren 10ean kaleratu zen. Grafito ezohikoei dagokienez, 291ko kopurua berrartzen du: «Eliseo Gil Zubillaga akusatuak, edo beste pertsona batek haren eskariz, aurkitutako 291 piezei…» (12.or, 2). Bi aldaketa sartu ditu epaileak: akusatu bakarra Eliseo Gil Zubillaga da, eta faltsuketa lana Eliseo berak edo haren eskariz beste batek egina dela dio.
Hasierako 476tik 36ra! Eta gainera, benetakotzat hartzen den grafito bat ere aipatzen du epaiak
Aurrerago, beste paragrafo batek zehazten du: «Beraz, 2005eko uztaila eta 2006ko ekaina artean, ELISEO GIL ZUBILLAGAk, bai bere kabuz edo bai hirugarren pertsona baten laguntzaz, arrastoak egin zituen garai erromatar beratiarreko zeramikazko benetako 36 pieza arkeologikotan, inskripzio batzuk egiteko» (21, 2).
Laburtuta: hasierako 476tik 36ra! Eta gainera, benetakotzat hartzen den grafito bat ere aipatzen du epaiak —12799 zenbakiduna— «guztiz benetakoa» (21.or, 4). Baina AFArentzat ez da ezer aldatu, denak dira faltsuak —kopurua zehaztu gabe— eta gainera «epai judizial irmoan» oinarritzen dela dio. Ulertezina!
Zertan oinarritu zen epailea? Bada, 2013an José Vicente Navarro geologoak IPCEko (Espainiako Kultura Ondarearen Institutuko) laborategian egindako txostenean. Guztira 6 txosten burutu ziren laborategiak erabiliz. Ordura arte, zazpi urtetan zehar, ez zen laborategirik erabili grafitoak aztertzeko, harrigarria bada ere. Navarrok bi txosten egin zituen IPCEn; Tomas Antelok bat, IPCEn; ESCRBDek bat eta Juan Manuel Madariagak bi, EHUn. Guztira hemezortzi ikerlari aritu ziren. Faltsutasun frogei dagokienez, epaileak Navarroren txostena bakarrik hartzen du erabakigarritzat, ikerlari bakarra bera delarik.
Navarrok 25 bat metal desberdinen hondarrak aurkitu zituen 36 grafitotan, bere iritziz grafitoak faltsutzen erabilitako tresna modernoen hondarrak zirenak. Mikel Albisuk gogor kritikatu zuen Navarroren txostena epailearen aurrean otsailaren 18an. Bartzelonako Geomar laborategian eginarazitako azterketetatik Mikelek ondorioztatu zuen grafitoen gainazaleko metal hondarrak ezin zirela haiek egiteko erabilitako tresnenak izan. Gainera, dio, ziurtatu egin behar dela grafitoek dituzten karbonato geruzen azpian ere aurkitzen ote diren hondar metalikoak: hori izango litzatekeela froga erabakigarria. Albisuren txostena inork ez du gezurtatu, baina eskatzen zituen frogak ere ez dira egin nahi izan.
Albisuren txostena inork ez du gezurtatu, baina eskatzen zituen frogak ere ez dira egin nahi izan
Garbitu gabeko piezak
Epaiaren 256 orrialdeek askorako ematen dute, bai idatzita dauden gaiek, eta baita idatzi gabekoek ere. Horietako bat da garbitu gabeko piezei buruzkoa: 2007ko indusketa kanpainan jasotako piezez betetako hainbat kaxa —61 direla ziurtatu daiteke— AFAra bidali zituen Eliseo Gilek han garbitzeko. AFAko Zaharberritze Zerbitzuko bi teknikarik otsailaren 11ko saioan deklaratu zuten honetaz eta esan zuten 2008ko udazkenean 20 bat kaxa eman zizkietela garbitzeko, eta pieza bat agertu zela uso baten irudiarekin, mokoan galburu bat zeramala —lehendik ere agertua zen horrelako bat—. Aldundiko arduradunei erakutsi zietenean, pieza gehiago ez garbitzeko agindu zieten, eta eraman egin zituzten kaxak eta grafitoa. Epaileak entzun zuen zinpean egindako deklarazio hau, baina ez da epaian agertzen. Grabaketan agertuko da, noski. Epaiketa gelan zeuden kazetariek ere ez zuten deklarazio honen berririk eman beren hedabideetan. Froga posibleak ezkutaraztea eta zinpean egindako deklarazioak isiltzea legezkoa ote den galdetzen diot neure buruari.
Argitzea komeniko litzatekeen beste hainbat gauza ere argitu gabe gelditzen da: zer gertatzen den garbitu bai baina analizatu ez diren grafitoekin (254) —delituaren frogak epaitegietan gorde ohi dira, baina I-Vko grafitoak beti egon dira akusatzailearen esku—, nola justifikatzen den ikerlari bakarraren iritzia kontutan hartzea beste hamazazpirena baztertuz, nola AFAk epai judizial bati ez dion kasurik egiten eta ez den ezer gertatzen…
