Hogei urte kooperatiban

Hogei urte egin nituen kooperatiba batean. Denbora asko, eta bizipen gehiago. Kooperatiba batean lanean hastea ilusionagarria zen kooperatiben mundua ezagutzen ez zuen bilbotar batentzat. Printzipio kooperatiboetan murgiltzea eta esperientzia kooperatiboan parte hartzea ez ziren erronka makalak! Izan ere, kooperatibak beti izan dira erakargarriak gertutik ezagutzen ez genituen euskaldunontzat. Euskal Herrian kokatutako kooperatibek marketina ederto lantzen dutela onartu behar da. Baina hori ez litzateke bidegarria izango botere politiko, mediatiko, erlijioso eta ekonomikoaren laguntzarik gabe (laguntza horren zergatia azaltzeak beste artikulu baterako emango luke). Halabaina, azken urteotan, kooperatiben inguruko kontakizun mitologikoa ahulduz joan da, diskurtsoaren eta praxiaren arteko disoziazio handiaren ondorioz.

Kooperatiban lanean hastean, itxaropen handiak nituen: konpromiso sozial eta nazionala, euskararen aldeko ekimena, lankidetza, kudeaketa horizontala, meritokrazian oinarrituriko garapen profesionala, elkartasuna, eta abar luzea. Itxaropen hauek guztiak zuzenki erlazionaturik daude hain ezezagunak diren hamar printzipio kooperatiboekin. Zoritxarrez, itxaropen horiek guztiak poliki-poliki desagertuz joan ziren, azukre koskorra uretan disolbatzen den moduan. Azken finean, kooperatiben aginte organoek printzipio kooperatibo horiek era sistematikoan eta kontzientean urratzen dituzte, publikoki goraipatzen dituzten bitartean. Izan ere, gaur egun, euskal kooperatiben helburu nagusia (bakarra?) dirua egitea da, eta hori lortzeko edozer egiteko prest daude, inolako etika edo printzipiorik kontuan gabe. Azpikontratatutako langileen lan baldintzetan erreparatzea besterik ez dago horretaz jabetzeko. Gizartearen eraldaketaren diskurtsoa plantak egiteko baino ez dute baliatzen.

gaur egun, euskal kooperatiben helburu nagusia (bakarra?) dirua egitea da

Inuzente batek pentsa dezake kooperatibaren antolaketa demokratikoak kudeaketa justu eta zuzena dakarrela berez. Zoritxarrez, errealitatea ez da horrelakoa. Agian kooperatiba galduren bat era demokratikoan antolatzen da, baina horrelakoak salbuespenak baino ez dira. Kooperatiba gehienetan, kudeaketa kasta txiki baten eskuetan dago. Kasta horrek kooperatiba nahi duen moduan kudeatzen du. Eta horretarako, informazioa ezkutatzen edota manipulatzen du kastaren interes pertsonalen edota politikoen onurarako, eta behar izatekotan, edozein motatako azpijokoak eta gezurrak erabiliko ditu. Hori bai, mundu kooperatiboan itxurakeria oso inportantea da. Horregatik, prozesu parte hartzaileak, hausnarketa dinamikak eta abar antolatzen dituzte, aldez aurretik kastak erabakitakoa indarrean jartzeko. Horrela, bazkideen bozketa prozesuak zirku huts bihurtu dira, guztiz bideratuak direlako. Are gehiago, denborarekin eta inpunitate giroaren eraginez, egoera endekatzen da, eta jarrera autoritarioak eta ustelak ere azaltzen dira. Kooperatibetan ere egoera bidegabeak eta gehiegikeriak agertzen dira, gainerako enpresetan bezala.

itxurakeria oso inportantea da, eta horregatik prozesu parte hartzaileak, hausnarketa dinamikak eta abar antolatzen dituzte, aldez aurretik kastak erabakitakoa indarrean jartzeko

Eta zer egin dezake langile batek kooperatiba batean gehiegikeriaren bat sufritzen badu? Egia esateko, egoera oso konplexua izango du. Hasteko, kooperatibetan sindikaturik ez egoteak asko zailtzen du langileak batera aritzea eta beraien eskubideak defenditzea. Gaur egun, sindikatuak nahiko ustelak badira ere, oraindik ere langileen babeserako tresna inportantea izan daitezke. Hortaz, inolako laguntzarik gabe, langileak kooperatibako egitura osoari aurre egin behar izango dio. Kooperatibako arduradunek lan jazarpenaren kontrako protokoloak aktibatzera animatuko dute. Kooperatibek, legez, mota guztietako jazarpenei aurre egiteko protokoloak izan behar dituzte. Baina kasu gehienetan, guztietan ez esatearren, horiek aktibatzea alferrikakoa izaten da. Izan ere, egoera bidegabea sortu/onartzen duten berberek kooperatibaren kudeaketa erabat kontrolatzen dute. Gauzak horrela, barne prozesu luze eta mingarri baten amaieran langilea hasierako egoera berberean, edo okerragoan, egongo da eta, gehienez, langileen arteko afera bat dela esango diote.

Langileak kooperatibatik alde egiten ez badu, kooperatiba epaitegian salatzea izango da hurrengo urratsa. Hori oso gutxitan gertatu da. Izan ere, salaketa jarri bezain laster, kooperatibaren bazkideak salaketa jarri duenaren kontra azalduko dira, salaketak kooperatiba eta, aldi berean, bazkideen aportazio ekonomikoak kaltetu ditzakeelako. Kooperatibetan interes ekonomikoa beti nagusitzen da. Proiektu amankomunik ez dagoenez, indibidualismoa eta diruzaletasuna oso zabalduta daude. Adibide ezaguna jar daiteke. Bere kooperatiba delitu ekologikoagatik salatu zuen bazkidea kooperatibatik kanporatua izan zen gainerako bazkideen bozkaketaren ondorioz. Antza, horri gizartearen eraldaketa eta konpromiso deritzo. Egia esateko, kooperatiben kontrako bide judizialak ez du ibilbide luzerik, kooperatibek era guztietako botereguneetatik jasotzen duten sostenguagatik.

Proiektu amankomunik ez dagoenez, indibidualismoa eta diruzaletasuna oso zabalduta daude

Kooperatibako langileen isiltasuna ezinbestekoa da bertan gertatzen diren gehiegikeriak gauzatu ahal izateko. Bazkideak gehiegikeriaren ezinbesteko kolaboratzaileak dira. Bere lanpostuan egunero negarrez dagoen langilea ikusi, eta bere inguruko hamahiru pertsonak beste alde batera begiratzea ez da gizatasunaren isla. Horrela, egoera bidegabearen biktimak zigor gehigarria jasotzen du. Bazkide kolektiboaren isiltasun konplizearen ondorioz, zaila da norberaren burua defendatzea. Ikusten duzunean zure nagusiaren anaia profesionalki askoz hobeto balioztatua dela, nahiz eta lan orduetan lantoki inguruko tabernetan ibili eta lanera mozkortuta bueltatu. Momentu horretan, argi dago lekuz kanpo zaudela. Bidegabekeria maila hori onartzen eta babesten duen kolektiboa erabat ustela da. Sufrimenduaren ikusleak dira, eta konplizeak beraien pasibitateagatik. Hortaz, kooperatibista eskrupulorik gabeko pertsona bihozgabea dela esan daiteke.

Zoritxarrez, kooperatibetan gertatzen diren gehiegikeriak ez dira inoiz era sistematikoan aztertuak izan. Izan ere, kanpoko batentzat kooperatiben barruko informazioa lortzea oso zaila da. Eta barrukoek ezin dute plazaratu kooperatibaren irudia kaltetu dezakeen informazioa, zigor gogorrak jasotzeko mehatxu esplizitua baitago kooperatiba guztien estatutuetan. Hau da, kooperatibek tresna oso eraginkorrak dauzkate inplementatuta, trapu zikinak barruan ondo gordeta mantentzeko. Dena demokratikoa bezain ustela. Denok kooperatiba babestera, egoera higuingarrienean ere bai. Kooperatiba ala hil! Horren ondorioz, kooperatibek mundu idilikoak direla ematen dute, benetan erakargarriak.

barrukoek ezin dute plazaratu kooperatibaren irudia kaltetu dezakeen informazioa, zigor gogorrak jasotzeko mehatxu esplizitua baitago estatutuetan

Eta nola eragiten die kooperatibetako langileei egoera ustel honek? Alde batetik, bazkideen artean beldur handia dago, eta horrek autozentsura eta bestelako defentsa mekanismoak aktibatzen ditu. Jarrera indibidualistaren eraginez, langileen artean faltsukeria handia dago. Horrek higadura psikologiko handia eragiten du, eta mota askotako lan-gaixotasunak azaltzen dira: estresa, depresioa, antsietatea, lo egiteko arazoak eta bestelako gaixotasun psiko-laboralak. Esan bezala, gai honen inguruko informaziorik ez dago, eta enpresako medikuak isilik geratzen dira, konplize bihurtuz. Gainerako enpresetan baino lan-gaixotasun gehiago daude kooperatibetan, eta egoerak okertzen jarraitzen du egunez egun.

Orokortzea arriskutsua dela argi dago. Euskal Herrian kooperatiba eredugarri gutxi batzuk ere badaude, gehienbat tamaina txikikoak. Zoritxarrez, euskal kooperatiben barneko panorama ez da Igor Ortega, Adrian Zelaia, Aritz Otxandiano, Gontzal Mendibil eta beste batzuek goraipatzen duten bezain liluragarria. Ingurune kooperatiboan izandako bizipenek eta kalean jasotako mota askotako testigantzek errealitate ilun eta penagarria agerian utzi didate. Are gehiago, lehen puntuala zena, azken urteetan orokortzen ari dela ematen du.

Laburbilduz, kooperatibatik alde egitea nire bizitzako erabakirik onenetarikoa izan da. Zalantzarik ez daukat.