Begi-bistakoa zen, Koronabirusaren hedapena apaltzeko hartu beharreko neurrien artean, jendearen joan-etorriak mugatzearekin batera, garraio publikoaren egoera ere konpontzeko premia bazegoela. Beraz, garraio publikoaren erantzule diren erakundeek arazo horri kasu egingo diotela diote, berehala ezer gehiago egitekorik ez dagoela ondorioztatzeko. Ederki.
Bitartean, autoa daukanak bere beribilaz joango da toki guztietara garraio publikoaren eta ekologiaren kaltetan.
Honetan ere pandemiaz baino gehiago sindemiaz hitz egin beharko genuke zeren, bidenabar, eta esan ohi denaren kontra, koronabirusak ez die berdin eragiten gizarte klase guztiei.
Garraioa dela eta, demagun balaztarik gabeko tranbia baten barruan gaudela, eta galgak erabiltzerik ez dagoela bere bidean trabaturik hiltzera kondenaturik dauden bost langile aurkitzen diren bitartean.
Zoritxarrez ezin diezu abisu eman eta ezin duzu tranbia utzi, baina bai, ordea, palanka baten laguntzaz beste norantza batera bideratu. Hor beste langile bat dago, baina bera bakarrik. Aipatu palankari eragingo diozu, bost hildako beharrean bakarra izateko?
Hau da Tranbiaren dilema deritzana, 1967ean P. Footek proposatua. Ordutik hona, arazo etiko ezberdinez aritzeko erabilia izan da. Izan ere, ataka honen aurrean, gehiengo handi batek palanka eragin behar dela erantzun ohi du.
Dilema honen aldaera ezagunena Judith Jarvis Thomsonek proposatu zuen. Kasu honetan zubi bat dago tranbia eta bost langile horien artean eta trena gerarazteko modu bakarra ondoan dagoen pertsona lodi bat bultzatuz izango da. Bera hilko da, jakina, baina, lehen bezala, pertsona bat bakarrik, bost baino gutxiago betiere, eta beste bostak bizirik geratuko dira.
Kasu honetan, berriz, pertsona bat bultzatuz berau hiltzea ez litzatekeela onargarria diote gehienek, eta ez lukete hori egingo, nahiz eta, lehen bezala, beste bost pertsona salbatuko liratekeen.
Izan ere, indarra pertsonalki aplikatzea dakarten ekintza kaltegarriak zentsuratzeko joera dugu, bortizkeria dela arbuiatzen dugulako…
Hau da, lehenengo agertokia onargarritzat jotzen badugu eta bigarrenak ez badu balio, adierazten du ebaluazio hori ez dela zuzena. Zera, «jende guztiak egingo duen»-etik ez da nahitaez «egin behar dena» ondorioztatzen, David Humek duela hiru mende azaldu zuen moduan.
Lehenengo hipotesian, bi aukerak dira: bat hiltzen uztea edo bost hiltzen uztea, eta horren aurrean ezin gara erabakitzeaz kanpo geratu. Bigarrenean, bost pertsona salbatzeko betebehar positiboa gatazkan dago beste bati kalterik ez egiteko betebehar negatiboarekin, eta azken honek gainditzen du egoera ondoan dagoen pertsona bakean utzita, baina, jakina, beste bosten heriotzen aurrean ezer egin gabe geratuz.
Batzuek uste dute bi kasuak baliokideak direla: bizitza baten truke bost bizitza salbatzea da onena. Utilitaristek, adibidez, horixe defendatu ohi dute. Jeremy Benthamek hasi zuen korronte etiko hori, eta zoriontasun handienaren printzipioan oinarritzen da: komunitatearen interesa banakako interesen batura da, besterik ez. Hau da, justizia emaitzen arabera neurtzen da, eskubide edo betebeharretara jo beharrik gabe. Bost pertsona bizirik eta hildako bat, hildako bost pertsona eta bizirik geratzen den bat baino emaitza hobea da.
Utilitarista batek erabaki lezake medikuek gu hiltzeko zilegitasuna izatea, gure organo osasuntsuak haiek gabe hilko liratekeen beste bost pertsonari eramateko.
Kanten aburuz, aldiz, bada alderik lehenengo kasuaren eta bigarrenaren artean? Bistan da bigarren kasuan gizakia bitarteko gisa erabiltzen dugula: pertsona baten ordez arroka erraldoi bat balitz tranbiaren bidea oztopatzeko erabilitakoa berdin balioko liguke. Palankari eragiten diogunean, ordea, ez dugu inor erabiltzen baliabide gisa: tranbia desbideratzea besterik ez dugu nahi, eta ez dugu langile bakartia hiltzeko intentziorik… baina hilko da; gizakiak tranbia bere gorputzarekin geldiaraztea behar dugu, ez da alboko biktima hutsa, trena gelditzea lortuko duena baizik.
Lehen hipotesiari buruzko adostasuna okerra dateke. Horren arrazoia da oso gutxik eragingo lioketela palankari horrela tranbiak gu harrapatuko bagintu. Inplikatuta gaude.
Dena den, gauza bat da askok egingo genukeena, eta beste bat, berriz, egin beharko genukeena.
Eta hori ez digu esango zientziak, ez deontologiak, ezta erakundeek ere. Ez baitago etika bakarra, utilitarismoa eta deontologia ez dira gauza bera. Ez dugu zientzia bakarra, eta honetaz idatzi badut ere, zientziaren izenean segitzen dute hitz egiten batzuek… Hobeto esanda, pertsona haiek, erakunde haiek aginduko digute, eizek eta gobernuek, kontsentsuaren izenean betiere. Kondenamaniari eutsiko diote berriro ere (inoiz desagertu al da?). Hedabideek zabalduko dute ustezko kontsentsua gure hobe beharrez, denen izenean. Wikipediak dilema etikoak erakutsiko dizkigu… baina haiek denek ezin dute erabaki gure partez, dilemak dilemak direlako eta, azkenean, norberak ebatziko du tranbia geratu ala ez, edota garraio publikoa erabili edo ez, erantzule diren erakundeek, borondate onez, arlo horretan ezer egiterik ez dagoela dioten bitartean.
Ez al goaz denok tranbia bertsuan?
Eskerrik asko Fito. Tranbia bertsuan goazela diozu, eta hala lirudike. Zientzia hainbat badela diozun bezala, denok batera omen goazen tranbia bera ikusteko eta ulertzeko hamaika aburu daude, ordea.
Zenbat “bihotz”(buru?) hainbat aburu erran genezake, atzoko artikuluaren ildoari heldurik. Niri galderak eta galderak pizten zaizkit etengabe hilabete hauetan. Ez dut erantzunik, ez behintzat bat bakarra, galdera guztiei egoki erantzungo diena.
Zein tranbiaz ari gara? Norantz garamatza?Tranbia al da, ala beste ezer? Tranbian joan nahi al dugu? Norabait joan behar al genuen?
Norabidea zein zen? Non ginen gu euskaldunok, herri garen euskaradun pertsonok tranbia agertu baino lehen?Zer pentsatzen ari ginen eta zer sentitzen ari ginen banako gisa , baina, zure testuan irakur daitekeen bezala, are garrantzizkoago, “Talde” gisa,kolektibo gisa?
Sutsuki eskertuko nuke erantzunik, baina ene barruan soa jartzen dudan bakoitzean ez dakusat herri taupadarik une hauetan bizirik.
Haize zurrunbilo hotz batek neguaren etorrera salatzen dit eta nire kezka bizitzen du: Norekin eraiki dezaket eraisten ari zaigun herria?
Lotara joango naiz agudo, Ama-lurra bezala elurpera. Berriz galderak nagusi:
-Zein herri aurkitu nahi nuke negualditik esnatzerakoan?
-Zer egiten ari zaigu ihes?
-Zer dagokit ni-neuri?
-Herri bezala, talde bezala, kolektibo , multzo, tribu, klan…bezala dagokiguna gure esku al dago; ezagutzen al dugu hori?
Non dago gure herri Sena? Pizturik al dago? Neguturik jada?
Bakarrik otutzen zait zati hau irakurri duzuenoi eskerrak ematea zuen denbora nire alferrikako galderetan zehar galdu izanagatik.
Dilema planteatua dago, orain ikusi beharko dugu dilemari erantzun bat emateko ze baldintzetan gauden herritar multzo bakoitza(denak ez gara baldintza bertsuetan bizi) eta ditxosozko trena nork gidatzen duen. Niri zera hau etorri zait gogora: geldi dezagun trena bertatik jaisteko.