Ikusi dugun lehenengo kontua interesgarria da, oso: faltsua edo benetakoa, objektu bakarra nahikoa da efektu harrigarri bat lortzeko <Irulegiko inskripzioaz ari gara>. Eta, beraz, zergatik egin ote zituen balizko faltsifikatzaile batek 400 objektu faltsu baino gehiago <Iruña-Veleiakoak> gura zuen efektua lortzeko objektu bakarra nahikoa baldin bazen, adibidez, gai kristaua erakusten zuen euskarazko testu bat? Faltsukeria defendatzen dutenak ez dira gai hori argitzeko eta, ondorioz, haien proposamena, kopuruan bilatzea balizko homologagarritasuna, ulertezina da.
Hurrengo kontua inguruabar arkeologikoak ditugu. Irulegiko arkeologoek emandako argazkietan lurretik ateratako edo prozesuan dagoen objektu bat ikusten dugu, baina bertan grabatutako letrak ez dira bereizten. Horrek esan nahi du ezin dela frogatu brontzezko eskuak inskripzio bat zekarrenik eta, beraz, lur geruzatik atera ondoren inskripzioa egin zenaren hipotesia plantea zitekeela, Iruña-Veleiako ostraken balizko faltsutasuna finkatzeko etengabe argudiatu (?) den bezalaxe. Prozesu arkeologikoa oso ondo dokumentatuta zegoela ikertzaileek azpimarratu duten arren, uste dut aldarrikapen horrek eztabaida ekiditeko helburua baino ez duela. Bai, ikertze prozesua zenbait alditan dokumentatuta dago, baina frogatu gabe dago grafitoa existitzen zela. Egoera bera gertatu zen Iruñako IR15656 erromatar berantiarreko platerarekin, osorik zegoen eta giza lurperatze baten parte zen eta bere erauzketa fase ezberdinetan argazkietan dokumentatuta zegoen arren, objektuari itsatsitako zikinkeriagatik zeuden bi grafitoak ez ziren ikusten. Beraz, inguruabar horien arabera, Arabako objektu hori nafarra bezain faltsua da.
inguruabar horien arabera, Nafarroako objektu hori Arabakoa bezain faltsua da
Jakina, eskuaren kasuan Nafarroako ikerketa gune batean sartu zela eta zaharberritze prozesu bat jasan zuela esan daiteke, eta horri esker testuaren agerpena argazkien bidez ikusten dela. Baina Iruña-Veleiako IR15656 grafitoarekin berdin, erromatar berantiarreko platerean aztarnategiko garbiketa lanetan inskripzio bat agertu baitzen (euskal grafitoa) eta bigarren bat Arabako Zaharberritze Zerbitzuan. Azken grafiti honek, ordea, fidagarritasun handiagoz froga dezake bere egiazkotasuna, zaharberritzaileek argira ekarri zutelako pieza egin zuen ontzigilearen identifikazio marka. Hori froga ukaezina da, objektuarekin batera baitoa, Irulegiko inskripzioak ez duena. Beraz, Arabako objektua irizpide honetatik abiatuta egiazkoa da, eta nafarraren kasuan ez dago frogatzerik edo baten batek esan dezake faltsukeria hutsa besterik ez dela. Are gehiago, Arabako Diputazioak antolatu zuen Batzordearentzat, eta batera epaiketako perituentzat, Iruña-Veleiakoa faltsua zen, eta beraz, ez dago dudarik, esku nafarra birritan faltsua dela.
Arabako objektua irizpide honetatik abiatuta egiazkoa da, eta nafarraren kasuan ez dago frogatzerik
Bi objektuetan inguruabar estratigrafikoak berdinak ziren, zikinkeriazko geruza batek inskripzioa estaltzen zuen eta grabatua identifikatzea eragozten zuen. Dena den, nafar objektuaren kasuan brontzezko zikinkeria garbitzean inskripzioa agertu zen. Eta berdin Iruña-Veleiako IR14469 piezarekin gertatu zen, hiriko mapa bat erakusten duena, euskarazko izen bat txertatuta, GORI. Azken inskripzio hau Arabako Foru Aldundiko Zaharberritze Zerbitzuen teknikariek atera zuten, garbiketa eta sendotze tratamendua egin ondoren. Horren froga prozesuaren argazkiak ditugu, garbiketa lanak egin aurretik eta ondoren ateratakoak. Hau guztia kontuan hartuta, konklusio honetara hel gaitezke: Nafarroako objektua egiazkoa dela zehazten duenak, aipatutako Arabako objektuaren benetakotasuna ere onartuko du. Alternatiban, hamaika aldiz aipatu dugun Batzorde ospetsuko kideen ustez bi objektuak faltsuak izango lirateke.
Irulegiko objektuan eta Iruña-Veleiako beste batzuetan grabatutako grafitoak zikinkeriaz eta hainbat geruzaz estalita daude. Geruza hori inskripzioaren gainean dokumentatuta egotea egiazkotasunaren froga da lehenengo kasuan. Iruña-Veleiako IR13371 objektuak karbonatozko geruzak (eta beste askotan aztarnak) ditu inskripzioek erakusten dituzten lerroen gainean, hain agerikoak begi hutsez ikusi nahi besterik ez baita behar. Baina kasu honetan ez da ondorioztatu nahi izan modu objektiboan, alderantziz baizik, faltsukeriaren seinale bezala. Kasu batean begiak ireki dira eta bestean itsuarena egin da, diagnostiko berdinetik konklusio kontrajarrietara joanez.
Kasu batean begiak ireki dira eta bestean itsuarena egin da, diagnostiko berdinetik konklusio kontrajarrietara joanez
Beste zirkunstantzia arkeologiko bat Irulegiko pieza berreskuratu den estratuari dagokio. Etxe baten kolapsoa dela esaten da, eta horrek objektuaren kontserbazioa azaltzen du. Hausnarketa bera egiten du Iruña-Veleiako arkeologoak, baina kasu honetan indusketa zalantzan jartzeko txosten alternatibo bat egin zen, argudio sofistikatuarekin, “bazirudien” arkeologoak ez zuela ustezko arpilaketarik ikusi. Hau da, kasu batean arkeologoa fidagarria da eta bestean, txosten salagarri horretan oinarrituta, ez. Eta hori da erabakigarria objektu batzuk faltsuak bezala aldarrikatzeko eta bestea, ordea, ez. Baina Iruña-Veleiako objektu arkeologikoak faltsutzat eman daitezke azterketa arkeologiko baten bidez bakarrik, ostrakak agertu ziren guneetan eginda. Eta ez da egin. Beraz, honetaz, filologoak ez dira ahoa irekitzeko nor, eta haien ekarpen guztiak alferrikoak ditugu.
honetaz, filologoak ez dira ahoa irekitzeko nor, eta haien ekarpen guztiak alferrikoak ditugu
Baina argudio batez arreta erakarri nahi dut, bi kasuei eragiten baitie. Izan ere, Iruña-Veleiako grafitiak faltsuak ziren euskarazko eta latinezko alfabetoko idazkiak III. mendean egotea ezinezkoa zelako. Probabilitateen kalkulura joz ere argudiatu (?) zen. Eta orain Irulegikoa 300 urte zaharragoa den euskara zaharrezko idazkera baten lekukoa dugu. Argudioa ulertu badut, antzinatasun honek grafitoa askoz faltsuago bihurtzen du, ahal bada. Eta gainera, aurreko alfabeto batean (ikur-bilduma iberiarra, moldatuta) idatzita dago eta, beraz, bere faltsutasun maila proportzionalki igoko litzateke, aipatutako zenbait batzordekideren ustez.
Hor uler daiteke zergatik erabili den inguruabarrei egokitutako ihesbide bat. Baten batek esan dezake testua ez dela euskara zaharra, “vascónico” baizik. Baina horrelakoa onartuko da aditu horrek gai izaten denean azaltzeko zer den hori, bitartean zentzugabekeria besterik ez da izango. Dena dela, gu baikorrak gara, eta horren esperoan gaude, hori baita prozedura zientifikoari eska dakiokeena.
Eta testu idatziari buruzko gogoetak ere egin ditzakegu. Nik dakidala, Iruña-Veleiako grafitiak faltsutzat jo ziren, ez baitziren ez h-rik ez ergatiborik agertzen. Eta nire harridurarako, ez bata ez bestea, ez da Irulegikoan aurkitzen. Ez-agerpen horrek ondorioztatuko luke faltsutasun maila bera dutela batek (Irulegikoak) zein besteek (Iruña-Veleiakoek).
Bai, ageriko ondorio bakarra dago, biak, Irulegiko grafitoa eta Iruña-Veleiako multzoa, guztiz faltsuak direla, bigarren kasu honi aplikatutako ikertzaile nabarmenen balizko irizpideei jarraituz; hau da, egiazkoak direla, ikerketa arrunta ebidentzia objektiboetan, kritika historikoan eta zentzu onean oinarritzen baldin badugu.
Amaitzeko, arrazoizko hipotesia izan daiteke Irulegiko inskripzioak protoeuskara erakusten duela, eta batera garaiko ekialdeko euskalkia. Eta Iruña-Veleiako ostrakek euskara zaharra bateratua azaltzen dute, latinaren menpe euskara eraldatua eta batua. Hortik abiatuta zenbait gauzek zentzua hartzen dute. Bitartean gure aditu gehienek, salbuespenak salbuespen, hormaren kontra (zentzugabekeria) kolpatzen jarraituko dute. Gai izango al dira kolpeka burua irekitzeko? Tamalez, arlo honetan desarrazoiak arrazoiaren lekua hartu du.
Estreinakoz Zuzeun argitaratua, 2024-03-22
