Amerikako Estatu Batuetako opioideen epidemia
1990eko hamarkadan AEBn opioideak erabiltzeko joera bultzatu zen, beste analgesiko batzuen krisiarengatik (AINS), gehienbat. Hasieran denbora gutxirako (egun edo aste gutxirako) ematen baziren ere, milioika gaixo menpeko bihurtu ziren. 2000. urtean 3.700 hildako zenbatu ziren opioideengatik, 2009an 8.400 eta 2014an 29.000. Hedabideek gaindosiez hitz egiten zuten, baina biktimak, benetan, pozoituta hil ziren, paziente gehienek agindutako dosi eta neurrietan hartzen baitzituzten botika horiek.
Anabasa honen erdian, 2013 eta 2015 urteen artean, farmazia-konpainiek 46 milioi dolar gastatu zituzten medikuei egindako ordainketetan. Hamabi medikutik bati ordaintzen zioten opioideak agintzeagatik, eta herrialdean zehar ordainketa gehien egiten ziren guneetan hildako eta intoxikatu gehiago agertzen ziren. Amerikako Estatu Batuetan, herri “libre” horretan, konpainiek 1.291 milioi dolar xahutu zituzten politikoak erosten, eta, 2021erako, hildakoak 71.000 izatera iritsi ziren. Guztira, 1999. urtetik gaur egunera arte, 650.000 pertsona hil dira opioideekin.
Hamabi medikutik bati ordaintzen zioten opioideak agintzeagatik
Epidemia hau behar ez zuten pertsonei analgesiko moduan opioideak errezetatzen zizkietelako sortu zen. Osotara 11 milioi pertsonari agindu zizkieten eta horietatik 2 milioi menpeko bihurtu zituzten. Horrek narkotrafikatzaileei beste “merkatu” baterako aukera zabaldu zien, behin heroinarena argaldu zenean. Orduan fentaniloa agertu zen kaleetan eta lau urtetan 20.000 hildako eragin zituen. Beraz, epidemia honek bi fase izan zituen; lehenengoan hildakoak gehienbat emakume aberats zuriak ziren eta osasun zentroetan hiltzen ziren eta, bigarren fasean, 2015etik aurrera, gizon txiroak ziren gehienak, kaleetan hiltzen zirenak. Ordutik hildakoak ugarituz joan dira.
Epidemiaren jatorria Purdue Pharma enpresan kokatzen da, eta bere jabea den Sackler familia aberatsean. Haiek bultzatu zuten Oxicodona osasun sisteman (gogoratu House doktorea). Ondoren gehitu zen Johnson & Johnson, eta beste sei opioide gehitu zituen: morfina, tramadol, fentanilo eta beste batzuk. Medikamentu generikoak egiten dituen Israelgo Teva ekoizleak ere bat egin zuen opioideen merkatuarekin. Azken enpresa horrek 2022. urtean akordio bat egin zuen justizia-administrazioarekin, zehazki 4.350 milioikoa, 12 urteren buruan opioideek eragindako krisia “apaltzeko”.
Epidemiaren jatorria Purdue Pharma enpresan kokatzen da, eta bere jabea den Sackler familia aberatsean
Epidemia honen pieza espainola Alcaliber izan zen, Abello familiarena, zeinak opioa lortzeko adormidera landarea tonaka esportatzen baitzuen AEBra. Alcaliber munduko lehen enpresa da tebainaren merkatuan (merkatuaren %30 du) eta morfinarenean (merkatuaren %24); tebainatik lortzen da oxicodona. Enpresak frankismo garaitik adormideraren landaketarako baimen esklusiboa eduki zuen eta 2016an kannabisa landatzeko eta ekoizteko baimena ere lortu zuen.
Espainiar estatuan ere opioideen kontsumoak gora egin du, bereziki tramadolarenak, baina ez gaixoen beharrengatik soilik, minaren kontrako kanpainengatik baizik, bereziki Mundipharmak (Sackler familiakoa) bultzatuta: kanpaina horietan, aktore, musikari eta beste famatu batzuek “minaren aurrean ez ezazu etsi, esan ezetz minari” leloa zuen publizitatean parte hartu zuten. Horreri gehitu behar zaizkio medikuei emandako ohiko laguntzak, kongresuak, Minaren aurkako gaixo-elkarteen finantzaketa eta ikastaroak. Horrela, mundu mailan Espainiako estatua da biztanleko fentaniloaren kontsumitzaile gehien dituen bosgarren herrialdea; % 250eko igoera izan du hamar urtetan. 2022. urtean 140 milioiko gastua izan zen fentaniloa osasun-sistema publikoarentzat, eta gehienbat minbiziek sortutako mina tratatzeko erabilia. 2012tik aurrera, errezeta elektronikoa baimendu zenetik, oraindik errazagoa da estupefazienteak preskribatzea. Jartzen duten muga bakarra hiru hilabeterako tratamenduarena da, jakina denean fentaniloak bi asteren buruan menpekotasun handia sortzen duela. Tramadol eta kodeinaren kasuan, ez da abisurik ere ematen medikuen ordenagailuen pantailetan.
Errezeta elektronikoa baimendu zenetik, oraindik errazagoa da estupefazienteak preskribatzea
Tramadol opioide leun bezala azaltzen da, baina arazo askoren sortzailea da: artrosia, delirioa eta intoxikazioak. Katalunian ikusi dute tramadol hartzen dutenek hilkortasun handiagoa dutela: mila lagunetik hamahiru urtebeten.
Medikamentuen kasuan AEBn gertatzen diren arazoak, normalean urte gutxiren buruan, Europan errepikatzen dira. Hemen ere opioideen kontsumoa handitu egin da, baina ez dirudi egoera hain larria denik. AEBn ez bezala, Europar Batasunean ez dago intoxikazioak eta hildakoak zenbatzeko modurik eta, horrela, fentaniloak eragindako menpekotasun edo abstinentziaren mila kasu bakarrik zenbatu dira. Europan dagoen osasun-sistema unibertsala babesle izan da eta familia-medikuaren koordinazio lanak ere lagundu du horretan. Gainera, drogazaleak sendatzeko eta babesteko sistemak ere baditugu.
Orain dela gutxiko txosten batek aipatzen duenez, 2029rako AEBn eta Kanadan opioideek eragindako hildakoak 1,2 milioira helduko dira. Ezin da jakin osasun-sistema publikoa gutxiesteko joerak, bereziki lehen arretan, Ameriketako desastrea zabaltzen lagunduko duen. Dena den, kontu handia eduki behar da halako medikamentuak agintzerakoan.
AZKEN ORDUKOA:
Aurtengo (2024) ekainaren 27ko berria da: AEBko Epaitegi Gorenak opiazeoei buruzko Purdue Pharmaren hitzarmena, Sackler familia babesten zuena, baliogabetu du. Milioi askotako akordio horrek Sackler familiaren ardura mugatzen zuen; opiazeoen krisiari aurre egiteko dirulaguntzak ematen zituen. Akordio hau Purduerekin egina zen; enpresa horri Oxycontin opioidearen ekoizle moduan berregituratzen lagatzen zioten eta jabea zen Sackler familia errugabe izendatu, 6.000 milioi ordaindu ondoren. Horrela, familiak farmakoaren jabe izateari utzi zion eta milaka salaketen aurrean (arestian aipatu ditugun hildako kopuruekin) errugabe izendatu zuten.
Salaketa hauek, AEBko hiritarrez gain, estatu eta administrazio maila askotatik jarri ziren urte askotan. Purduek bere farmakoak ez zuela menpekotasunik sortzen baieztatzen zuen, bere salerosketa kanpainarekin jarraitzen zuen bitartean.
Joan-Ramon Laporteren Crónica de una sociedad intoxicada liburutik.
Noizko EHn zaldiak erahildakoen kalkulu bat? gutxi gora beherakoa bederen.
Ea zer dioten elkarte biktimistek eta hortaz bizi diren sasibakezale ohiek.
Nik diot baietz hamar mila hildako inguru.
Herodesen sega gure nerabezaroan.
Pentsa daiteke beren buruari aurre egiten diotela kontakizun pertsonal honen arabera, baina ez, giza zepa honek ez du puntadarik ematen haririk gabe. Nik, nire garairik gazteenetan eta inkontzienteenetan, gaur egun ere existitzen den jarabe bat hartzen nuen etxetik, eztulerako dena, “Paracodina” deitzen dena, eta kodeina duena (Dihidrocodeina bitartrato). Heldu batentzat gomendatutako dosia kafe koilarakada bat da lotara joan aurretik, baina nik pote osoa edaten nuen (120 ml). Efektua nik eta beste batzuek erabilera ludiko gisa bilatzen genuena zen. Baina sendagaiaren erabilera desegokiaren alarma piztu zen, eta zapore garratz jasanezina eta buruko min ikaragarria erantsi zizkioten. Eta horrela, helburu ludikoetarako erabiltzeari uztea lortu zuten. Gaur egun zapore tradizionala du, baina inork ez du erabiltzen tontoa egiteko. Nire ondorioa da: menpekotasunei “legezko” kontroletik eutsi nahi dietela. Ez zaie interesatzen “Plandemia” bat, kaleak segurtasunik gabe eta galera ekonomiko oso altu bihurtuz eskuetatik joan zitzaien heroinarena bezalakoa. Gainera heroinaren “plandemian”, herritarrak ohartu ziren droga hori zuzenean edo zeharka erabiltzen zutela erakunde eta polizia ustez demokratikoek, gazteen errebeldia isilarazteko asmoz. Hau gaur egun egiaztatuta dago. Bitxia bada ere, herritarren % 99k substantzia esperimental bat injektatu du orain, eta ahaztu egin du, batez ere Euskal Herrian, egia ofizialak pintzekin hartu behar direla. Laster ahazten dugu, hariak maneiatzen dituztenek, gure ugazabek itzalean, biztanleria kontrolatzeko eta murrizteko moduak fintzen dituzten bitartean, une bakoitzean dituzten beharretara egokitzeko.